Kingston Reif i Alicia Sanders-Zakre, Stowarzyszenie Kontroli Zbrojeń.
W pierwszym tygodniu historycznych negocjacji w sprawie traktatu zakazującego broni jądrowej ponad 100 krajów nieposiadających broni jądrowej rozpoczęło proces, który może mieć daleko idące konsekwencje dla przyszłości odstraszania nuklearnego i rozbrojenia.
Rozmowy rozpoczęły się w warunkach silnego sprzeciwu mocarstw nuklearnych i wielu ich sojuszników, w tym Stanów Zjednoczonych i większości członków NATO, którzy twierdzą, że takie porozumienie podważyłoby stabilność opartą na odstraszaniu nuklearnym.
Ambasador ONZ Kostaryki Elayne Whyte Gómez (po lewej), przewodnicząca konferencji ONZ w celu wynegocjowania traktatu o zakazie broni jądrowej, przewodniczy spotkaniu konferencji 30 marca. Źródło: UN Photo/Rick Bajornas
Nacisk na rozpoczęcie negocjacji w sprawie traktatu zakazującego odzwierciedla rosnące zaniepokojenie wśród państw nieposiadających broni jądrowej niszczycielskimi konsekwencjami humanitarnymi jakiegokolwiek użycia broni jądrowej, rosnącym ryzykiem konfliktu między państwami posiadającymi broń jądrową oraz frustracją z powodu powolnego tempa rozwoju broni jądrowej rozbrojenie przez dziewięć krajów posiadających broń jądrową. Chociaż zwolennicy wyrazili nadzieję, że tego lata uda się osiągnąć porozumienie w sprawie tekstu traktatu, cel ten może być nieuchwytny z powodu nieporozumień, które pojawiły się co do tego, jak kompleksowy powinien być nowy instrument, a także innych kwestii prawnych i problemy techniczne. Jeśli traktat nie zostanie zawarty do tego dnia, wymagana będzie nowa rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ zezwalająca na dodatkowe negocjacje.
W październiku ubiegłego roku Pierwszy Komitet Zgromadzenia Ogólnego ONZ głosował 123-38, przy 16 wstrzymujących się, za rezolucją przedstawioną przez Austrię, Brazylię, Irlandię, Meksyk i Republikę Południowej Afryki, aby rozpocząć w tym roku negocjacje w sprawie traktatu zakazującego broni jądrowej. (Widzieć AKT, listopad 2016 r.) Pełne Zgromadzenie Ogólne zatwierdziło uchwałę w grudniu.
W rezolucji wezwano do zwołania jednodniowego spotkania organizacyjnego, które odbyło się w styczniu w Nowym Jorku, a następnie dwóch sesji negocjacyjnych, 27–31 marca i 15 czerwca–7 lipca.
Rozpoczęcie rozmów jest następstwem prac otwartej grupy roboczej, która spotkała się w Genewie w zeszłym roku, w której większość uczestniczących państw wyraziła poparcie dla rozpoczęcia negocjacji w sprawie „prawnie wiążącego instrumentu zakazującego broni jądrowej, prowadzącego do jej całkowitej eliminacji”. W sesjach nie uczestniczył żaden z krajów dysponujących bronią jądrową. (Widzieć AKT, wrzesień 2016 r.)
W raporcie końcowym grupy roboczej stwierdzono, że nowy instrument „ustanowi ogólne zakazy i obowiązki”, które mogą obejmować szereg elementów, takich jak „zakaz nabywania, posiadania, składowania, opracowywania, testowania i produkcji broni jądrowej”.
Obawy przeciwników traktatu
Początek rozmów uwydatnił głębokie podziały między zwolennikami traktatu, którzy celebrowali tę okazję, a przeciwnikami, którzy w dużej mierze zbojkotowali obrady.
Pierwszy tydzień był „bardzo udany”, powiedział Thomas Hajnoczi, ambasador Austrii przy ONZ, w e-mailu z 12 kwietnia wysłanym do Arms Control Today. Dodał, że sesja wykazała zaangażowanie między uczestniczącymi państwami i polegała na merytorycznym, zorientowanym na problem dialogu.
Państwa posiadające broń jądrową nadal zdecydowanie sprzeciwiały się negocjacjom. „Nic nie pragnę bardziej dla mojej rodziny niż świat bez broni jądrowej” — powiedziała Nikki Haley, ambasador USA przy ONZ, na konferencji prasowej przed salą Zgromadzenia Ogólnego podczas otwarcia negocjacji. „Ale musimy być realistami”. W geście solidarności w tej sprawie towarzyszyli jej ambasador Wielkiej Brytanii przy ONZ Matthew Rycroft, zastępca ambasadora Francji przy ONZ Alexis Lamek oraz ambasadorowie ONZ z kilku członków NATO.
Kilka stanów znalazło się w środku. Japonia uczestniczyła w pierwszym dniu negocjacji, ale tylko po to, by złożyć oświadczenie wyjaśniające, dlaczego nie będzie dalej uczestniczyć. Holandia, jedyny obecny sojusznik NATO, zaoferowała poparcie dla prawnie wiążącego zakazu, ale stwierdziła, że musi on być kompleksowy i weryfikowalny oraz mieć poparcie państw dysponujących bronią jądrową. Chiny, które podobno rozważały udział, formalnie zadeklarowały 20 marca, że nie wezmą udziału.
Wielkie debaty
Negocjacje ujawniły punkty sporne wśród zwolenników traktatu. Większość państw argumentowała, że celem negocjacji powinno być przyjęcie krótkiego i prostego traktatu do końca lipca, ale kilka państw, w tym Kuba, Iran i Wenezuela, wyraziło zainteresowanie kompleksowym traktatem z obszernymi zakazami i postanowieniami weryfikacyjnymi, które mogłyby produkować znacznie dłużej.
To „nieodłączne napięcie” między większością uczestniczących państw, które poszukują szczupłego i elastycznego dokumentu, a tymi, które chcą czegoś szerszego, będzie „największą przeszkodą w sfinalizowaniu traktatu do lipca”, Thomas Countryman, były podsekretarz stanu USA ds. nierozprzestrzeniania broni jądrowej, napisano w e-mailu wysłanym 13 kwietnia do Arms Control Today.
Pojawiły się również debaty na temat odpowiednich elementów, które należy uwzględnić w preambule traktatu, podstawowych zakazów i ustaleń instytucjonalnych.
Panowała zgoda co do tego, że preambuła powinna odnosić się do humanitarnych skutków użycia broni jądrowej, w szczególności do cierpienia ofiar i testów. Wiele państw stwierdziło, że w preambule należy zaznaczyć, że traktat opiera się na istniejących środkach prawnych wzywających do rozbrojenia jądrowego, takich jak opinia doradcza Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości z 1996 r., oraz że uzupełnia i nie podważa Układu o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej (NPT) z 1968 r.
Countryman ostrzegł, że uczestniczące państwa muszą zachować szczególną ostrożność, aby zasady zawarte w NPT były „wzmocnione w każdym traktacie zakazującym, w przeciwnym razie ryzykujemy stworzenie zachęty – i wymówki – dla bardzo nielicznych państw, które mogłyby być skłonne do rozpoczęcia lub dalej rozwijać program zbrojeniowy”.
Wśród innych sugerowanych elementów do włączenia do preambuły znalazły się wpływ użycia broni jądrowej na płeć, wkład społeczeństwa obywatelskiego w rozbrojenie, powszechność i niedyskryminacja traktatu, wyeliminowanie broni jądrowej z doktryn bezpieczeństwa oraz prawo państw do pokojowych energia nuklearna.
Państwa uzgodniły kilka podstawowych zakazów, w tym zakazy używania, posiadania, rozwoju, nabywania, przekazywania, rozmieszczania i pomocy w zabronionych działaniach.
Nieporozumienia pojawiły się w innych kwestiach, w szczególności co do tego, czy zakazać groźby użycia broni jądrowej. Niektóre państwa, w tym Austria, uznały zakaz groźby użycia za zbędny, ponieważ zakaz użycia broni jądrowej oznaczałby w sposób dorozumiany również zakaz groźby użycia. Inne państwa nalegały, aby wyraźny zakaz groźby użycia broni nuklearnej, miejmy nadzieję, delegitymizował włączenie broni jądrowej do doktryn bezpieczeństwa.
Państwa debatowały również, jak zająć się próbami jądrowymi. Niektóre państwa, w tym te, w których miały miejsce próby jądrowe, argumentowały, że testy powinny zostać wyraźnie zakazane, podczas gdy inne twierdziły, że włączenie zakazu prób jądrowych byłoby niepotrzebne, biorąc pod uwagę istnienie traktatu o całkowitym zakazie prób jądrowych (CTBT) z 1996 r., i mogłoby powodować konflikty z tym traktatem .
Ponadto niektóre państwa argumentowały, że tranzyt broni jądrowej powinien zostać zakazany, ale inne, takie jak Malezja, zwróciły uwagę, że taki zakaz może okazać się niezwykle trudny do zweryfikowania lub wyegzekwowania.
Wiele państw stwierdziło, że traktat powinien zawierać proste wymogi wejścia w życie, aby nie spotkał go taki sam los jak CTBT. Ten traktat z 1996 r., który jeszcze nie wszedł w życie, wymaga podpisania i ratyfikowania go przez określoną liczbę wymienionych krajów, zanim zacznie on obowiązywać. W przypadku traktatu zakazującego Austria zaproponowała ustalenie progu wejścia w życie w momencie ratyfikacji przez 30 państw.
Państwa były podzielone w kwestii, w jaki sposób i na jakich warunkach państwa dysponujące bronią jądrową mogłyby przystąpić do traktatu. Chociaż niektóre państwa twierdziły, że państwa posiadające broń jądrową powinny być zobowiązane do całkowitego rozbrojenia przed przystąpieniem, inne argumentowały, że mocarstwa jądrowe powinny mieć możliwość podpisania traktatu przed rozbrojeniem, jeśli przedstawią szczegółowy plan, aby to zrobić w momencie podpisywania.
Następne kroki
Elayne Whyte Gómez, ambasador Kostaryki przy ONZ i przewodnicząca konferencji negocjacyjnej, powiedziała, że planuje przygotować projekt traktatu do końca maja.
Hajnoczi wyraził optymizm, że traktat może zostać zawarty do końca drugiej sesji w połowie lipca. „Biorąc pod uwagę postęp osiągnięty na marcowej sesji i silne poczucie zaangażowania, przyjęcie tekstu konwencji w lipcu wydaje się być w zasięgu ręki” – powiedział austriacki dyplomata. „To, czy negocjacje zakończą się jeszcze w tym roku, będzie zależało od tempa postępów, woli politycznej i elastyczności uczestniczących państw”.
W celu zawarcia traktatu do lata prawdopodobne jest, że opracowanie szczegółowych planów działań opisujących ramy czasowe i zobowiązania rozbrojeniowe oraz związane z nimi postanowienia weryfikacyjne zostaną odłożone na późniejszy termin.
Wysłano: Maj 1, 2017
