Ο τελευταίος γνωστός επιζών του ποδοσφαίρου χωρίς άνθρωπο πέθανε στις 22 Ιουλίου 2001, σε ηλικία 106 ετών.
ΓΕΡΟΙ στρατιώτες, λένε, δεν πεθαίνουν ποτέ, μόνο σβήνουν. Ο Bertie Felstead ήταν μια εξαίρεση. Όσο μεγάλωνε, τόσο πιο διάσημος γινόταν. Ήταν πάνω από 100 ετών και είχε από καιρό εγκλωβιστεί σε οίκο ευγηρίας στο Gloucester, όταν του απονεμήθηκε το γαλλικό Légion d'Honneur από τον Πρόεδρο Jacques Chirac. Ήταν πάνω από 105 όταν έγινε ο γηραιότερος άνδρας στη Βρετανία. Και μέχρι τότε ήταν ακόμη πιο διάσημος ως ο μοναδικός επιζών των αυθόρμητων χριστουγεννιάτικων εκεχειριών που έλαβαν χώρα στο δυτικό μέτωπο κατά τη διάρκεια του πρώτου παγκόσμιου πολέμου. Λίγα γεγονότα εν καιρώ πολέμου αποτελούν αντικείμενο τόσων διαφωνιών και μύθων.
Ο κ. Felstead, Λονδρέζος και τότε κηπουρός στην αγορά, προσφέρθηκε εθελοντικά για υπηρεσία το 1915. Αργότερα την ίδια χρονιά έλαβε μέρος στη δεύτερη, και τελευταία, των Χριστουγεννιάτικων εκεχειριών ενώ βρισκόταν κοντά στο χωριό Laventie στη βόρεια Γαλλία. Τότε ήταν ιδιώτης στο Royal Welch Fusiliers, το σύνταγμα του Robert Graves, του συγγραφέα ενός από τα πιο ισχυρά βιβλία για εκείνον τον πόλεμο, «Goodbye to All That». Όπως το θυμόταν ο κύριος Felstead, η ειρήνη ήρθε την παραμονή των Χριστουγέννων από τις εχθρικές γραμμές. Οι στρατιώτες εκεί τραγούδησαν, στα γερμανικά, τον ουαλικό ύμνο «Ar Hyd y Nos». Η επιλογή του ύμνου τους εκλήφθηκε ως πολύτιμη αναγνώριση της εθνικότητας του συντάγματος που τους εναντιωνόταν σε χαρακώματα περίπου 100 μέτρα μακριά, και οι Royal Welch Fusiliers απάντησαν τραγουδώντας το «Good King Wenceslas».
Μετά από μια νύχτα τραγουδιών των κάλαντα, θυμάται ο κ. Felstead, τα αισθήματα καλής θέλησης είχαν διογκωθεί τόσο πολύ που την αυγή Βαυαροί και Βρετανοί στρατιώτες σκαρφάλωσαν αυθόρμητα από τα χαρακώματα τους. Φωνάζοντας χαιρετισμούς όπως «Hello Tommy» και «Hello Fritz», στην αρχή έσφιξαν τα χέρια στη χώρα του ανθρώπου και στη συνέχεια έκαναν ο ένας τον άλλον δώρα. Γερμανική μπύρα, λουκάνικα και κράνη με καρφιά δόθηκαν ή ανταλλάσσονταν, σε αντάλλαγμα για το βοδινό κρέας, μπισκότα και κουμπιά του χιτώνα.
Ένα διαφορετικό παιχνίδι με μπάλα
Το παιχνίδι που έπαιξαν ήταν, θυμάται ο κύριος Φέλστεντ, ένα τραχύ είδος ποδοσφαίρου. «Δεν ήταν ένα παιχνίδι ως τέτοιο, περισσότερο ένα λακτίσματα και ένα ελεύθερο για όλους. Θα μπορούσαν να ήταν 50 σε κάθε πλευρά για όσα ξέρω. Έπαιζα γιατί μου άρεσε πολύ το ποδόσφαιρο. Δεν ξέρω πόσο κράτησε, μάλλον μισή ώρα». Έπειτα, όπως το θυμήθηκε ένας άλλος από τους Fusiliers, η διασκέδαση σταμάτησε από έναν Βρετανό λοχία που διέταξε τους άντρες του να επιστρέψουν στα χαρακώματα και υπενθυμίζοντάς τους σκληρά ότι ήταν εκεί «για να πολεμήσουν τους Ούννους, όχι για να κάνουν φίλους μαζί τους».
Αυτή η παρέμβαση βοήθησε να διατηρηθεί ο χυδαίος μαρξιστικός μύθος, που μεταδόθηκε, για παράδειγμα, στο μιούζικαλ «Oh, What a Lovely War!», ότι οι απλοί στρατιώτες και στις δύο πλευρές λαχταρούσαν μόνο για μια συντροφική ειρήνη και ενθουσιάζονταν ή αναγκάζονταν να πολεμήσουν από τζινγκοϊστές αξιωματικούς που επιδίωκαν τα ταξικά τους συμφέροντα. Στην πραγματικότητα, οι αξιωματικοί και από τις δύο πλευρές ξεκίνησαν αρκετές από τις χριστουγεννιάτικες εκεχειρίες το 1915 και από τις πολύ ευρύτερες εκεχειρίες το 1914. Αφού συζήτησαν για να συμφωνήσουν τους όρους των εκεχειριών, οι περισσότεροι αξιωματικοί ανακατεύτηκαν με τον εχθρό το ίδιο έντονα όπως και οι άνδρες τους.
Στην αφήγηση του για τις εκεχειρίες, ο Ρόμπερτ Γκρέιβς εξήγησε γιατί. «[Το τάγμα μου] δεν επέτρεψε ποτέ να έχει πολιτικά συναισθήματα για τους Γερμανούς. Το καθήκον ενός επαγγελματία στρατιώτη ήταν απλώς να πολεμήσει όποιον τον διέταξε ο Βασιλιάς… Η αδελφοποίηση των Χριστουγέννων του 1914, στην οποία το Τάγμα ήταν από τα πρώτα που συμμετείχε, είχε την ίδια επαγγελματική απλότητα: όχι συναισθηματική παύση, αυτό, αλλά μια κοινή στρατιωτική παράδοση – μια ανταλλαγή ευγένειας μεταξύ αξιωματικών των αντίπαλων στρατών.
Σύμφωνα με τον Bruce Bairnsfather, έναν από τους πιο δημοφιλείς στρατιώτες-συγγραφείς του πρώτου παγκόσμιου πολέμου, οι Tommies ήταν εξίσου σκληροπυρηνικοί. Δεν υπήρχε, έγραψε, ούτε ένα άτομο μίσους εκατέρωθεν κατά τη διάρκεια αυτών των εκεχειριών, «και όμως, από την πλευρά μας, ούτε για μια στιγμή δεν ήταν χαλαρή η θέληση να κερδίσουμε τον πόλεμο και η θέληση να τους νικήσουμε. Ήταν ακριβώς όπως το διάστημα μεταξύ των γύρων σε έναν φιλικό αγώνα πυγμαχίας».
Οι πολλές σύγχρονες βρετανικές αφηγήσεις για τις εκεχειρίες βοηθούν να καταρριφθεί ένας άλλος μύθος: ότι οι αρχές κράτησαν όλη τη γνώση της αδελφοποίησης από το κοινό στο σπίτι για να μην βλάψει το ηθικό. Δημοφιλείς βρετανικές εφημερίδες και περιοδικά τύπωσαν φωτογραφίες και σχέδια Γερμανών και Βρετανών στρατιωτών που γιόρταζαν μαζί τα Χριστούγεννα στη χώρα του κανενός.
Είναι αλήθεια, ωστόσο, ότι οι χριστουγεννιάτικες εκεχειρίες δεν επαναλήφθηκαν τα τελευταία χρόνια του πολέμου. Το 1916 και το 1917 η ανελέητη σφαγή ενός πολέμου φθοράς είχε τόσο βαθύνει την έχθρα και στις δύο πλευρές που οι φιλικές συναντήσεις στη χώρα του κανενός ήταν αδιανόητες, ακόμη και τα Χριστούγεννα.
Ο κύριος Φέλστεντ ήταν από τους πιο γλυκούς από τους Τόμι. Επέστρεψε στο σπίτι για νοσοκομειακή περίθαλψη αφού τραυματίστηκε στη μάχη του Σομ το 1916, αλλά ανάρρωσε αρκετά ώστε να πληροί τις προϋποθέσεις για υπηρεσία στο εξωτερικό. Στάλθηκε στη Θεσσαλονίκη, όπου κόλλησε οξεία ελονοσία και στη συνέχεια, μετά από μια περαιτέρω περίοδο ανάρρωσης στο Blighty, υπηρέτησε τους τελευταίους μήνες του πολέμου στη Γαλλία.
Αφού τον απομάκρυναν, έζησε μια σχετικά βαρετή, αξιοσέβαστη ζωή. Μόνο η μακροζωία έβαλε τέλος στην αφάνεια του. Συγγραφείς και δημοσιογράφοι φώναξαν για να πάρουν συνέντευξη και να γιορτάσουν, έναν συμμετέχοντα σε μια θρυλική εκεχειρία, η ζωή της οποίας εκτεινόταν τελικά σε τρεις αιώνες. Τους είπε ότι όλοι οι Ευρωπαίοι, συμπεριλαμβανομένων των Βρετανών και των Γερμανών, πρέπει να είναι φίλοι.
