Του Lawrence Wittner, Ιστολόγιο Ειρήνης & Υγείας, Φεβρουάριος 11, 2022
Οι σχολιαστές της τρέχουσας κρίσης στην Ουκρανία τη συνέκριναν μερικές φορές με την κρίση των πυραύλων της Κούβας. Αυτή είναι μια καλή σύγκριση - και όχι μόνο επειδή και οι δύο περιλαμβάνουν μια επικίνδυνη σύγκρουση ΗΠΑ-Ρωσίας ικανή να οδηγήσει σε πυρηνικό πόλεμο.
Κατά τη διάρκεια της κουβανικής κρίσης του 1962, η κατάσταση ήταν εντυπωσιακά παρόμοια με αυτή στη σημερινή Ανατολική Ευρώπη, αν και οι ρόλοι των μεγάλων δυνάμεων αντιστράφηκαν.
Το 1962, η Σοβιετική Ένωση είχε καταπατήσει την αυτοκαθορισμένη σφαίρα επιρροής της κυβέρνησης των ΗΠΑ εγκαθιστώντας πυρηνικούς πυραύλους μεσαίου βεληνεκούς στην Κούβα, ένα έθνος μόλις 90 μίλια από τις ΗΠΑ. ακτές. Η κουβανική κυβέρνηση είχε ζητήσει τους πυραύλους ως αποτρεπτικό μέσο σε μια εισβολή των ΗΠΑ, μια εισβολή που φαινόταν αρκετά πιθανή, δεδομένης της μακράς ιστορίας της επέμβασης των ΗΠΑ στις κουβανικές υποθέσεις, καθώς και της εισβολής του 1961 στον Κόλπο των Χοίρων που χρηματοδοτήθηκε από τις ΗΠΑ.
Η σοβιετική κυβέρνηση ανταποκρίθηκε στο αίτημα επειδή ήθελε να καθησυχάσει τον νέο της Κουβανό σύμμαχο για την προστασία της. Θεώρησε επίσης ότι η ανάπτυξη πυραύλων θα μπορούσε ακόμη και στην πυρηνική ισορροπία, για τις ΗΠΑ. η κυβέρνηση είχε ήδη αναπτύξει πυρηνικούς πυραύλους στην Τουρκία, στα σύνορα της Ρωσίας.
Από τη σκοπιά της αμερικανικής κυβέρνησης, το γεγονός ότι η κουβανική κυβέρνηση είχε το δικαίωμα να λαμβάνει τις δικές της αποφάσεις για την ασφάλεια και ότι η σοβιετική κυβέρνηση απλώς αντέγραφε την πολιτική των ΗΠΑ στην Τουρκία είχε πολύ μικρότερη σημασία από την υπόθεση της ότι δεν μπορούσε να υπάρξει συμβιβασμός όσον αφορά την παραδοσιακή σφαίρα επιρροής των ΗΠΑ στην Καραϊβική και τη Λατινική Αμερική. Έτσι, ο Πρόεδρος John F. Kennedy διέταξε μια Η.Π.Α. ναυτικό αποκλεισμό (τον οποίο ονόμασε «καραντίνα») γύρω από την Κούβα και δήλωσε ότι δεν θα επέτρεπε την παρουσία πυρηνικών πυραύλων στο νησί. Για να εξασφαλίσει την απομάκρυνση του πυραύλου, ανακοίνωσε, ότι δεν θα «απομακρυνθεί» από τον «παγκόσμιο πυρηνικό πόλεμο».
Τελικά, η έντονη κρίση λύθηκε. Ο Κένεντι και ο Σοβιετικός πρωθυπουργός Νικήτα Χρουστσόφ συμφώνησαν ότι η ΕΣΣΔ θα απομάκρυνε τους πυραύλους από την Κούβα, ενώ ο Κένεντι δεσμεύτηκε να μην εισβάλει στην Κούβα και να απομακρύνει τους αμερικανικούς πυραύλους από την Τουρκία.
Δυστυχώς, το παγκόσμιο κοινό κατέληξε σε μια παρανόηση του τρόπου με τον οποίο η αντιπαράθεση ΗΠΑ-Σοβιετικής Ένωσης κατέληξε σε ειρηνική κατάληξη. Ο λόγος ήταν ότι η απομάκρυνση των αμερικανικών πυραύλων από την Τουρκία κρατήθηκε μυστική. Έτσι, φάνηκε ότι ο Κένεντι, ο οποίος είχε κρατήσει δημόσια σκληρή γραμμή, είχε κερδίσει μια σημαντική νίκη στον Ψυχρό Πόλεμο επί του Χρουστσόφ. Η δημοφιλής παρεξήγηση περιλήφθηκε στο σχόλιο του υπουργού Εξωτερικών Ντιν Ρασκ ότι οι δύο άντρες είχαν σταθεί «οφθαλμικό βολβό» και ο Χρουστσόφ «ανοιγόκλεισε».
Αυτό που πραγματικά συνέβη, ωστόσο, όπως γνωρίζουμε τώρα χάρη σε μεταγενέστερες αποκαλύψεις του Ρασκ και του Υπουργού Άμυνας Ρόμπερτ ΜακΝαμάρα, είναι ότι ο Κένεντι και ο Χρουστσόφ αναγνώρισαν, προς αμοιβαία απογοήτευση, ότι τα δύο έθνη τους με πυρηνικά όπλα είχαν φτάσει σε ένα απίστευτα επικίνδυνο αδιέξοδο και ολισθαίνουν προς τον πυρηνικό πόλεμο. Ως αποτέλεσμα, έκαναν κάποιες άκρως απόρρητες διαπραγματεύσεις που αποκλιμάκωσαν την κατάσταση. Αντί να τοποθετούν πυραύλους στα σύνορα και των δύο εθνών, απλώς τους ξεφορτώθηκαν. Αντί να πολεμήσει για το καθεστώς της Κούβας, η κυβέρνηση των ΗΠΑ εγκατέλειψε κάθε ιδέα εισβολής. Τον επόμενο χρόνο, σε μια κατάλληλη συνέχεια, ο Κένεντι και ο Χρουστσόφ υπέγραψαν τη Συνθήκη Μερικής Απαγόρευσης των Δοκιμών, την πρώτη συμφωνία ελέγχου πυρηνικών όπλων στον κόσμο.
Σίγουρα, η αποκλιμάκωση θα μπορούσε να επιλυθεί σε σχέση με τη σημερινή σύγκρουση για την Ουκρανία και την Ανατολική Ευρώπη. Για παράδειγμα, καθώς πολλές χώρες της περιοχής έχουν ενταχθεί στο ΝΑΤΟ ή υποβάλλουν αίτηση λόγω του φόβου ότι η Ρωσία θα ξαναρχίσει την κυριαρχία της στα έθνη τους, η ρωσική κυβέρνηση θα μπορούσε να τους παράσχει τις κατάλληλες εγγυήσεις ασφαλείας, όπως η επανένταξη στη Συνθήκη Συμβατικών Ενόπλων Δυνάμεων στην Ευρώπη, από την οποία η Ρωσία αποχώρησε πριν από περισσότερο από μια δεκαετία. Ή τα ανταγωνιστικά έθνη θα μπορούσαν να επανεξετάσουν τις προτάσεις για την Ευρωπαϊκή Κοινή Ασφάλεια, που δημοσιοποιήθηκαν τη δεκαετία του 1980 από τον Μιχαήλ Γκορμπατσόφ. Τουλάχιστον, η Ρωσία θα πρέπει να αποσύρει την τεράστια αρμάδα της, σαφώς σχεδιασμένη για εκφοβισμό ή εισβολή, από τα σύνορα της Ουκρανίας.
Εν τω μεταξύ, η κυβέρνηση των ΗΠΑ θα μπορούσε να λάβει τα δικά της μέτρα για αποκλιμάκωση. Θα μπορούσε να πιέσει την κυβέρνηση της Ουκρανίας να αποδεχθεί τη φόρμουλα του Μινσκ για περιφερειακή αυτονομία στο ανατολικό τμήμα αυτού του έθνους. Θα μπορούσε επίσης να συμμετάσχει σε μακροπρόθεσμες συναντήσεις ασφαλείας Ανατολής-Δύσης που θα μπορούσαν να καταλήξουν σε μια συμφωνία για την εκτόνωση των εντάσεων στην Ανατολική Ευρώπη γενικότερα. Πολλά μέτρα είναι διαθέσιμα προς αυτή την κατεύθυνση, συμπεριλαμβανομένης της αντικατάστασης των επιθετικών όπλων με αμυντικά όπλα στους εταίρους του ΝΑΤΟ στην Ανατολική Ευρώπη. Ούτε υπάρχει καμία ανάγκη να τηρηθεί σκληρή γραμμή όσον αφορά την υποδοχή της ένταξης της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ, καθώς δεν υπάρχει σχέδιο να εξεταστεί καν η ένταξή της στο άμεσο μέλλον.
Η παρέμβαση τρίτων, κυρίως των Ηνωμένων Εθνών, θα ήταν ιδιαίτερα χρήσιμη. Σε τελική ανάλυση, θα ήταν πολύ πιο ενοχλητικό για την κυβέρνηση των ΗΠΑ να αποδεχτεί μια πρόταση της ρωσικής κυβέρνησης, ή το αντίστροφο, παρά να αποδεχτούν και οι δύο μια πρόταση που έγινε από ένα εξωτερικό, και πιθανώς πιο ουδέτερο, κόμμα. Επιπλέον, η αντικατάσταση των στρατευμάτων των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ με δυνάμεις του ΟΗΕ σε έθνη της Ανατολικής Ευρώπης είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα προκαλούσε λιγότερη εχθρότητα και επιθυμία να παρέμβει η ρωσική κυβέρνηση.
Καθώς η κρίση των πυραύλων της Κούβας έπεισε τελικά τον Κένεντι και τον Χρουστσόφ, στην πυρηνική εποχή υπάρχουν πολλά να κερδίσουμε -και πολλά να χαθούν- όταν οι μεγάλες δυνάμεις συνεχίσουν τις αιωνόβιες πρακτικές τους να χαράσσουν αποκλειστικές σφαίρες επιρροής και να εμπλέκονται σε στρατιωτικές αντιπαραθέσεις υψηλού κινδύνου.
Σίγουρα, και εμείς, μπορούμε να μάθουμε από την κουβανική κρίση -και πρέπει να μάθουμε από αυτήν- αν θέλουμε να επιβιώσουμε.
Δρ. Lawrence S. Wittner (www.lawrenceswittner.com/) είναι Ομότιμος Καθηγητής Ιστορίας στο SUNY/Albany και συγγραφέας του Αντιμετώπιση της βόμβας (Stanford University Press).
