Berlijn Bulletin nr. 134, 25 september 2017
Door Victor Grossman
Een belangrijk resultaat van de Duitse verkiezingen is niet dat Angela Merkel en haar dubbelpartij, de Christen-Democratische Unie (CDU) en de Beierse CSU (Christelijke Sociale Unie), erin slaagden met de meeste stemmen aan de leiding te blijven, maar dat ze in elkaar werden geslagen, met het grootste verlies sinds hun oprichting.
Een tweede belangrijk resultaat is dat ook de sociaal-democraten (SPD) in elkaar geslagen zijn, ook met de slechtste resultaten sinds de oorlog. En aangezien deze drie de afgelopen vier jaar in een coalitieregering waren getrouwd, bleek uit hun gekibbel dat veel kiezers niet de gelukkige, tevreden burgers waren die vaak door Je-had-het-zo-goed-Merkel afgeschilderd, maar zich zorgen maakten. , verstoord en boos. Zo boos dat ze de leidende partijen van het establishment, degenen die de status quo vertegenwoordigen en verdedigen, verwierpen.
Een derde sleutelverhaal, het werkelijk alarmerende, is dat een achtste van de kiezers, bijna 13 procent, hun woede in een uiterst gevaarlijke richting uitte – voor de jonge partij Alternatief voor Duitsland (AfD), waarvan de leiders losjes verdeeld zijn tussen extreemrechts racisten en extreemrechtse racisten. Met ongeveer 80 luidruchtige afgevaardigden in de nieuwe Bondsdag – hun eerste nationale doorbraak – moeten de media hen nu veel meer ruimte geven dan voorheen om hun giftige boodschap te verspreiden (en de meeste media zijn tot nu toe meer dan genereus met hen geweest).
Dit gevaar is het grootst in Saksen, de sterkste Oost-Duitse deelstaat, die sinds de eenwording wordt geregeerd door een conservatieve CDU. De AfD is met 27% naar de eerste plaats gestegen en versloeg daarmee nipt de CDU met een tiende van een procentpunt, hun eerste overwinning in welke staat dan ook (links behaalde 16.1%, de SPD slechts 10.5% in Saksen). Het beeld leek maar al te veel op elkaar in een groot deel van het achtergebleven, gediscrimineerde Oost-Duitsland en ook in het eens sociaaldemocratische bolwerk, het Rijnland-Ruhrgebied in West-Duitsland, waar veel arbeiders en nog meer werklozen op zoek gingen naar vijanden van de status quo – en koos voor de AfD. Mannen overal meer dan vrouwen.
Het is moeilijk om de geschiedenisboeken te negeren. In 1928 kregen de nazi's nog maar 2.6%, in 1930 groeide dit uit tot 18.3%. In 1932 waren zij – voor een groot deel als gevolg van de depressie – met ruim 30% de sterkste partij geworden. De wereld weet wat er in het daaropvolgende jaar is gebeurd. Gebeurtenissen kunnen snel bewegen.
De nazi's bouwden voort op ontevredenheid, woede en antisemitisme en richtten de woede van het volk op de Joden in plaats van op de werkelijk schuldige Krupps- of Deutsche Bank-miljonairs. Op dezelfde manier richt de AfD nu de woede van het volk, deze keer slechts zelden tegen joden, maar eerder tegen moslims, ‘islamisten’, immigranten. Ze zijn gefixeerd op deze ‘andere mensen’ die naar verluidt in de watten worden gelegd ten koste van de ‘goede Duitse’ werkende mensen, en geven Angela Merkel en haar coalitiepartners, de sociaal-democraten, de schuld – ook al hebben beiden zich haastig teruggetrokken op deze kwestie en in de richting van steeds meer beperkingen en deportaties. Maar nooit snel genoeg voor de AfD, die dezelfde tactieken hanteert als in de afgelopen jaren, tot nu toe met maar al te vergelijkbaar succes. Meer dan een miljoen CDU-kiezers en bijna een half miljoen SPD-kiezers wisselden zondag van trouw door op de AfD te stemmen.
Er zijn veel parallellen elders in Europa, maar ook op vrijwel elk continent. De uitverkoren schuldigen In de VS zijn traditioneel Afro-Amerikanen, maar dan Latino's en nu – net als in Europa – moslims, ‘islamisten’, immigranten. Pogingen om dergelijke tactieken tegen te gaan met tegencampagnes van alarm en haat jegens Russen, Noord-Koreanen of Iraniërs maken de zaak alleen maar erger – en veel gevaarlijker, als het landen met gigantische militaire macht en atoomwapens betreft. Maar de overeenkomsten zijn beangstigend! En in Europa is Duitsland, behalve wat betreft atoomwapens, het sterkste land.
Waren er geen andere, betere alternatieven dan de AfD voor tegenstanders van ‘op koers blijven’? De Vrije Democraten, een beleefd stel dat bijna uitsluitend banden heeft met het grote bedrijfsleven, waren in staat een sterke comeback te maken van de dreigende ineenstorting, met een bevredigende 10.7 procent, maar niet vanwege hun betekenisloze slogans en slimme, gewetenloze leider, maar omdat ze was geen partij bij het regerende establishment.
Dat waren de Groenen en DIE LINKE (links) ook niet. In tegenstelling tot de twee belangrijkste partijen verbeterden ze allebei hun stemmen ten opzichte van die van 2013 – maar met slechts 0.5 procent voor de Groenen en 0.6 procent voor links, beter dan een verlies, maar beide grote teleurstellingen. De Groenen, met hun steeds welvarender, intellectuele en professionele trend, boden geen grote breuk met het establishment.
Links had, ondanks de onophoudelijk slechte behandeling van de media, een groot voordeel moeten hebben. Het verzette zich tegen de impopulaire nationale coalitie en nam strijdende standpunten in over veel kwesties: terugtrekking van Duitse troepen uit conflicten, geen wapens naar conflictgebieden (of waar dan ook), hogere minimumlonen, eerdere en humane pensioenen, echte belastingheffing op de miljonairs en miljardairs die de boel oplichten. Duitsers en de wereld.
Het vocht een aantal goede gevechten en stimuleerde daarmee andere partijen in de richting van enkele verbeteringen, uit angst voor linkse winsten. Maar het sloot zich ook aan bij coalitieregeringen in twee Oost-Duitse deelstaten en Berlijn (zelfs aan het hoofd van een daarvan, in Thüringen). Het deed zijn uiterste best, zij het tevergeefs, zich bij twee anderen aan te sluiten. In al zulke gevallen temde het zijn eisen en vermeed het de boot op zijn minst te veel te laten schommelen, want dat zou de hoop op respectabiliteit en een stapje hogerop uit de ‘ongehoorzame’ hoek die gewoonlijk aan hem wordt toegewezen, kunnen belemmeren. Het vond te zelden een weg weg van verbale gevechten en de straat op, luid en agressief steun verlenend aan stakers en mensen die bedreigd werden met grote ontslagen, of uitzettingen door rijke gentrifiers, met andere woorden, het ging een echte uitdaging aan met de hele noodlijdende status quo, en brak zelfs regeert zo nu en dan, niet met wilde revolutionaire slogans of verbrijzelde ramen en uitgebrande afvalcontainers, maar met groeiend volksverzet en biedt tegelijkertijd geloofwaardige perspectieven voor de toekomst, dichtbij en ver weg. Waar dit ontbrak, vooral in Oost-Duitsland, beschouwden boze of bezorgde mensen het ook als onderdeel van het establishment en als verdediger van de status quo. Soms, op lokaal en zelfs staatsniveau, paste deze handschoen maar al te goed. Het vrijwel totale gebrek aan kandidaten uit de arbeidersklasse speelde een rol. Een dergelijk actieprogramma lijkt het enige echte antwoord op het bedreigen van racisten en fascisten. Het strekt haar tot eer dat zij zich verzette tegen de haat tegen immigranten, ook al kostte dit haar veel eenmalige protestkiezers; 400,000 mensen stapten over van links naar de AfD.
Eén troost; in Berlijn, waar het deel uitmaakt van de lokale coalitieregering, deed links het goed, vooral in Oost-Berlijn, waar het vier kandidaten rechtstreeks herverkozen en in twee andere stadsdelen dichterbij kwam dan ooit, terwijl militante linkse groepen in West-Berlijn meer winst boekten dan in oudere stadsdelen. Oost-Berlijnse bolwerken.
Op nationaal niveau liggen wellicht dramatische ontwikkelingen in het verschiet. Omdat de SPD weigert haar ongelukkige coalitie met de dubbelpartij van Merkel te hernieuwen, zal zij, om een meerderheid van de zetels in de Bondsdag te verwerven, gedwongen worden zich aan te sluiten bij zowel de grote zakenwereld FDP als de verscheurde, weifelende Groenen. Beiden hebben een hartgrondige hekel aan elkaar, terwijl veel Groenen uit het basisveld tegen een deal met Merkel of de al even rechtse FDP zijn. Kunnen deze drie zich verenigen en een zogenaamde “Jamaica-coalitie” vormen, gebaseerd op de kleuren van de vlag van dat land, zwart (CDU-CSU), geel (FDP) en groen? Zo niet, wat dan? Omdat niemand zich bij de extreemrechtse AfD zal aansluiten – nog niet in ieder geval – is er geen oplossing zichtbaar, of misschien wel mogelijk.
Bovenal is de grote vraag maar al te duidelijk; Zal het mogelijk zijn om de dreiging terug te dringen van een partij vol echo's van een gruwelijk verleden en vol bewonderaars, die haar steeds openlijker willen reïncarneren en bereid zijn elke methode aan te wenden om hun nachtmerriedromen te verwezenlijken? En kunnen dergelijke dreigende gevaren voor de wereldvrede, als onderdeel van de nederlaag van deze dreiging, worden afgeweerd?
