Door David Adler en Stephen Wertheim, The Guardian, December 27, 2020
De democratie is in verval. De afgelopen vier jaar heeft president Donald Trump de spot gedreven met zijn regels en normen, waardoor het verval van de democratische instellingen in de Verenigde Staten is versneld. We zijn niet de enige: er is een wereldwijde afrekening aan de gang, waarbij autoritaire leiders misbruik maken van gebroken beloften en mislukt beleid.
Om de trend te keren, heeft verkozen president Joe Biden voorgesteld een top voor democratie bijeen te roepen. Zijn campagne presenteert de top als een kans om "de geest en het gedeelde doel van de naties van de Vrije Wereld te vernieuwen". Nu de VS zichzelf weer "aan het hoofd van de tafel" plaatst, kunnen andere naties hun zetels vinden en kan de taak om de tegenstanders van de democratie terug te slaan beginnen.
Maar de top zal niet slagen. Het is tegelijk een te bot en te dun instrument. Hoewel de top zou kunnen dienen als een nuttig forum voor het coördineren van beleid op gebieden als financieel toezicht en verkiezingsveiligheid, dreigt het Amerikaanse buitenlands beleid nog verder op een mislukte koers te duwen die de wereld in vijandige kampen verdeelt, waarbij confrontatie prioriteit krijgt boven samenwerking.
Als Biden zijn belofte om “de uitdagingen van de 21e eeuw aan te gaan” wil nakomen, moet zijn regering voorkomen dat de problemen van de 20e opnieuw ontstaan. Alleen door het antagonisme jegens de naties buiten de 'democratische wereld' te verminderen, kunnen de VS hun democratie redden en meer vrijheid voor haar mensen bieden.
De top voor democratie veronderstelt en versterkt de verdeling van de aarde tussen de naties van de vrije wereld en de rest. Het herleeft een mentale kaart die voor het eerst werd getekend door de managers van het Amerikaanse buitenlands beleid acht decennia geleden tijdens de tweede wereldoorlog. "Dit is een strijd tussen een slavenwereld en een vrije wereld", zei vice-president Henry Wallace in 1942 en riep op tot "volledige overwinning in deze bevrijdingsoorlog".
Maar we leven niet langer in de wereld van Wallace. De heersende crises van onze eeuw zijn niet te vinden in het conflict tussen landen. In plaats daarvan komen ze veel voor onder hen. Het Amerikaanse volk zal niet verzekerd zijn van een "volledige overwinning" op externe tegenstanders, maar van een volgehouden inzet om het leven in de VS te verbeteren en als partner samen te werken over de traditionele grenzen van de Amerikaanse diplomatie heen.
Geanimeerd door een vijandige impuls, dreigt de Top voor Democratie de wereld onveiliger te maken. Het dreigt de vijandigheid met degenen buiten de top te verharden, waardoor de vooruitzichten op echt brede samenwerking worden verkleind. Het coronavirus, tot nu toe de dodelijkste vijand van deze generatie, besteedt geen aandacht aan wie de VS als bondgenoot of tegenstander beschouwen. Hetzelfde geldt voor een veranderend klimaat. Omdat onze grootste bedreigingen van planetaire aard zijn, is het moeilijk in te zien waarom een club van democratieën de juiste eenheid is om “onze vitale belangen te verdedigen”, zoals Biden belooft te doen.
Naast het uitsluiten van de benodigde partners, zal de top de democratie waarschijnlijk niet versterken. De 'vrije wereld' van vandaag is eigenlijk de vrije wereld, bevolkt door democratieën met bijvoeglijke naamwoorden, in plaats van stralende voorbeelden. De president van de Verenigde Staten, om maar één voorbeeld te noemen, roept momenteel zijn aanhangers op om de uitkomst van vrije en eerlijke verkiezingen te verwerpen, meer dan een maand nadat de overwinning duidelijk werd.
De deelnemerslijst op de top van Biden zal daarom ongetwijfeld willekeurig lijken. Zullen er uitnodigingen uitgaan naar Hongarije, Polen en Turkije, onze steeds onliberaler wordende NAVO-bondgenoten? Hoe zit het met India of de Filippijnen, partners in de campagne van Washington om China tegen te gaan?
Misschien als erkenning van dit dilemma heeft Biden een top voorgesteld For Democratie in plaats van een top of democratieën. Toch zal zijn uitnodigingslijst anderen zeker uitsluiten, tenminste als hij de absurditeit wil vermijden om democratie te promoten met mensen als Jair Bolsonaro of Mohammed bin Salman.
Binnen het kader van de top is de keuze van Biden dan ook onontkoombaar en onverteerbaar: de democratische pretenties van autoritaire leiders legitimeren of ze bestempelen als buiten de grenzen.
De democratie wordt ongetwijfeld bedreigd: Biden trekt terecht aan de bel. Maar als de Top voor Democratie de vicieuze cirkel van internationale vijandigheid en democratische onvrede waarschijnlijk zal versterken, wat zou ons dan in een deugdzame cyclus van democratisch herstel kunnen brengen?
'Democratie is geen staat' wijlen congreslid John Lewis schreef deze zomer. "Het is een daad." De regering-Biden zou het scheidende inzicht van Lewis niet alleen moeten toepassen door de democratische normen te herstellen, maar ook en vooral door democratische heerschappij te bevorderen. In plaats van zich te fixeren op de symptomen van democratische onvrede – de “populisten, nationalisten en demagogen” die Biden beloofd heeft te bestrijden – zou zijn regering de ziekte moeten aanpakken.
Hij kan beginnen met politieke en economische hervormingen om de democratische regering weer te laten reageren op de wil van het volk. Deze agenda vereist een eigen buitenlands beleid: zelfbestuur in eigen land sluit bijvoorbeeld belastingparadijzen in het buitenland uit. De Verenigde Staten zouden moeten samenwerken met landen over de hele wereld onbeheerde rijkdom en illegale financiering uit te roeien zodat de democratie in Amerika – en overal elders – de belangen van de burgers kan dienen.
Ten tweede zouden de Verenigde Staten vrede moeten sluiten in de wereld, in plaats van eindeloze oorlogen te voeren. Twee decennia van interventies in het grotere Midden-Oosten hebben niet alleen het imago van de democratie in wiens naam ze werden gevoerd, in diskrediet gebracht. Ze hebben ook strompelde de democratie in de VS. Door een reeks buitenlandse naties als dodelijke bedreigingen te behandelen, injecteerden leiders van beide politieke partijen xenofobe haat in de aderen van de Amerikaanse samenleving – waardoor een demagoog als Trump aan de macht kon komen met een belofte om nog harder te worden. Voor democratisch herstel zal de regering-Biden daarom het buitenlands beleid van de VS moeten demilitariseren.
Ten slotte moeten de Verenigde Staten een systeem van internationale samenwerking opnieuw uitvinden dat niet wordt gescheiden door de 'democratische' breuklijn die de top probeert op te leggen. Klimaatverandering en pandemische ziekten vereisen collectieve actie op de breedste schaal. Als de Biden administratie wil de geest van democratie vernieuwen, moet het die geest brengen in de instellingen van mondiaal bestuur die de Verenigde Staten in plaats daarvan zo graag domineren.
Zelfbestuur in eigen land, zelfbeschikking in het buitenland en samenwerking over de hele linie – dit zouden de sleutelwoorden moeten zijn van een nieuwe agenda voor democratie. Deze agenda gaat verder dan louter topbijeenkomsten en zal de voorwaarden van de democratie koesteren in plaats van haar vormen op te leggen. Het zal van de VS eisen dat ze democratie in praktijk brengen in hun buitenlandse betrekkingen, niet eisen dat buitenlanders democratisch worden of anders.
Democratie is immers wat er rond de tafel gebeurt, ongeacht wie er – voor een tijdje – aan het hoofd zit.
