ဗြိတိသျှ စုံစမ်းစစ်ဆေးမှု- ကဒါဖီသည် အရပ်သားများကို အစုလိုက်အပြုံလိုက် သတ်ဖြတ်ခဲ့ခြင်း မဟုတ်ပါ။ အနောက်နိုင်ငံတွေရဲ့ ဗုံးခွဲမှုကြောင့် အစ္စလာမ္မစ်အစွန်းရောက်ဝါဒကို ပိုဆိုးစေခဲ့ပါတယ်။
Ben Norton၊ အလှပြင်ဆိုင်
၂၀၁၁ ခုနှစ် လစ်ဗျားရှိ နေတိုးစစ်ပွဲသည် လိမ်ညာမှုများအပေါ် အခြေခံထားကြောင်း ဗြိတိန်ပါလီမန်၏ အစီရင်ခံစာသစ်တွင် ဖော်ပြသည်။
"လစ်ဗျား- စွက်ဖက်မှုနှင့် ပြိုကျမှုတို့ကို စစ်ဆေးခြင်းနှင့် ဗြိတိန်၏ အနာဂတ်မူဝါဒ ရွေးချယ်မှုများ၊" စုံစမ်းစစ်ဆေးမှု လစ်ဗျားခေါင်းဆောင် မွမ်မာကဒါဖီအစိုးရကို ဖြုတ်ချပြီး မြောက်အာဖရိကနိုင်ငံကို ကမောက်ကမဖြစ်အောင် တွန်းလှန်ခဲ့သည့် စစ်ပွဲတွင် ဗြိတိန်၏အခန်းကဏ္ဍကို အောက်လွှတ်တော်၏ နှစ်ဖက်ပါတီ နိုင်ငံခြားရေးရာကော်မတီက ပြင်းပြင်းထန်ထန် ရှုတ်ချသည်။
“လစ်ဗျားတွင် တော်လှန်ပုန်ကန်မှု၏ သဘောသဘာဝကို ယူကေအစိုးရမှ သင့်လျော်သော ခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာမှု ပြုလုပ်ခဲ့ကြောင်း သက်သေအထောက်အထား မတွေ့ရှိရကြောင်း” အစီရင်ခံစာတွင် ဖော်ပြထားသည်။ "ဗြိတိန်ဗျူဟာသည် မှားယွင်းသောယူဆချက်များနှင့် အထောက်အထားများကို မပြည့်စုံသောနားလည်မှုဖြင့် တည်ထောင်ခဲ့သည်။"
ဗြိတိန်အစိုးရသည် "အရပ်သားများအပေါ် ခြိမ်းခြောက်မှုမှာ အလွန်အကျွံပြောနေခြင်းဖြစ်ပြီး သူပုန်များသည် အရေးပါသော အစ္စလာမ္မစ်အစိတ်အပိုင်းများ ပါဝင်ကြောင်း ဖော်ထုတ်ရန် ပျက်ကွက်ခဲ့ကြောင်း နိုင်ငံခြားရေးရာကော်မတီမှ ကောက်ချက်ချပါသည်။"
၂၀၁၅ ခုနှစ် ဇူလိုင်လတွင် စတင်ခဲ့သော လစ်ဗျားစုံစမ်းရေးကော်မရှင်သည် နိုင်ငံရေးသမားများ၊ ပညာရှင်များ၊ ဂျာနယ်လစ်များနှင့် အခြားအရာများနှင့် သုတေသနပြုကာ တစ်နှစ်ကျော်ကြာ သုတေသနပြုမှုများအပေါ် အခြေခံထားသည်။ စက်တင်ဘာ ၁၄ ရက်က ထုတ်ပြန်ခဲ့သော အစီရင်ခံစာတွင် အောက်ပါအတိုင်း ဖော်ပြထားပါသည်။
- ကဒါဖီသည် အရပ်သားများကို အစုလိုက်အပြုံလိုက် သတ်ဖြတ်ရန် အစီအစဉ်မရှိပေ။ ဤဒဏ္ဍာရီကို သူပုန်များနှင့် အနောက်အုပ်စု အစိုးရများက ချဲ့ကားပြီး ထောက်လှမ်းရေး အားနည်းမှုအပေါ် အခြေခံ၍ ချဲ့ကားခဲ့သည်။
- အုံကြွမှုတွင် သြဇာကြီးမားသည့် အစ္စလာမ္မစ် အစွန်းရောက်များ၏ ခြိမ်းခြောက်မှုကို လျစ်လျူရှုခဲ့ပြီး နေတိုး၏ ဗုံးကြဲတိုက်ခိုက်မှုသည် မြောက်အာဖရိကရှိ ISIS တို့၏ အခြေစိုက်စခန်းကို ပိုမိုဆိုးရွားစေခဲ့သည်။
- စစ်ရေးဝင်ရောက်စွက်ဖက်မှုကို အစပြုခဲ့သည့် ပြင်သစ်သည် လူသားချင်းစာနာထောက်ထားမှုဆိုင်ရာ မဟုတ်ဘဲ စီးပွားရေးနှင့် နိုင်ငံရေး အကျိုးစီးပွားများကြောင့် လှုံ့ဆော်ခံခဲ့ရသည်။
- အကြမ်းမဖက်သော၊ မငြိမ်းချမ်းသော အုံကြွမှုကြီးသည် ပြည်ပစစ်တပ်၏ ဝင်ရောက်စွက်ဖက်မှုနှင့် အကူအညီကြောင့် မဟုတ်ပါက အောင်မြင်မည် မဟုတ်ပေ။ နိုင်ငံခြားမီဒီယာများ အထူးသဖြင့် ကာတာနိုင်ငံမှ အယ်လ်ဂျာဇီးရားနှင့် ဆော်ဒီအာရေးဗီးယားနိုင်ငံ အယ်လ်အာရာဘီယာတို့ကလည်း ကဒါဖီနှင့် လစ်ဗျားအစိုးရတို့နှင့်ပတ်သက်၍ ခိုင်လုံသော ကောလာဟလများကို ဖြန့်ကြက်ခဲ့သည်။
- နေတိုး၏ ဗုံးကြဲတိုက်ခိုက်မှုကြောင့် လစ်ဗျားကို လူသားချင်းစာနာထောက်ထားမှုဆိုင်ရာ ကပ်ဘေးတစ်ခုအဖြစ် ကျရောက်ခဲ့ပြီး လူထောင်ပေါင်းများစွာ သေဆုံးကာ ရာနှင့်ချီသော လူထောင်ပေါင်းများစွာကို ဘေးလွတ်ရာသို့ ရွှေ့ပြောင်းစေကာ လစ်ဗျားအား အာဖရိကတိုက်မှ လူနေမှုအဆင့်အတန်း အမြင့်ဆုံးသော နိုင်ငံအဖြစ်သို့ ပြောင်းလဲပစ်ခဲ့သည်။
ကဒါဖီသည် အရပ်သားများကို အစုလိုက်အပြုံလိုက် သတ်ဖြတ်မည်ဟူသော ဒဏ္ဍာရီနှင့် ဉာဏ်ရည်ဉာဏ်သွေး ကင်းမဲ့နေသည်။
“သူ့ရဲ့ နှုတ်ထွက်စကားတွေကြားမှ မွမ်မာကဒါဖီက ဘန်ဂါဇီမှာ အရပ်သားတွေကို အစုလိုက်အပြုံလိုက် သတ်ဖြတ်ဖို့ အမိန့်ပေးမယ်ဆိုတဲ့ အဆိုကို ရနိုင်တဲ့ အထောက်အထားတွေက ထောက်ခံမှာ မဟုတ်ဘူး” ဟု နိုင်ငံခြားရေး ကော်မတီက ရှင်းလင်းစွာ ဖော်ပြထားသည်။
“မွမ်မာ ကဒါဖီက သူ့အုပ်ချုပ်မှုကို ဆန့်ကျင်သူတွေကို လက်နက်စွဲကိုင်သူတွေကို အကြမ်းဖက်မှုတွေ သေချာပေါက် ခြိမ်းခြောက်နေပေမယ့်၊ ဒါက ဘန်ဂါဇီမှာရှိတဲ့ လူတိုင်းကို ခြိမ်းခြောက်မှုအဖြစ် မဖြစ်စေရပါဘူး” ဟု အစီရင်ခံစာတွင် ဆက်လက်ဖော်ပြထားသည်။ “အတိုချုပ်ပြောရရင် အရပ်သားတွေကို ခြိမ်းခြောက်မှု အတိုင်းအတာဟာ တရားမျှတမှု မရှိဘူးဆိုတာ သေချာပါတယ်။”
အစီရင်ခံစာ၏အကျဉ်းချုပ်တွင် စစ်ပွဲသည် “တိကျသောထောက်လှမ်းရေးမှ အသိပေးခြင်းမခံရ” ကြောင်း မှတ်သားထားသည်။ ၎င်းက “အမေရိကန် ထောက်လှမ်းရေး အရာရှိများသည် ကြားဝင်စွက်ဖက်မှုကို 'ထောက်လှမ်းရေးအလင်း ဆုံးဖြတ်ချက်' အဖြစ် ဖော်ပြခဲ့ကြောင်း သတင်းရရှိပါသည်။”
NATO ဗုံးခွဲမှုမှာ ဦးဆောင်ခဲ့တဲ့ နိုင်ငံရေး ကိန်းဂဏန်းတွေ က ဒီလို သဘောထား ကွဲလွဲမှုတွေ ရှိနေပါတယ်။ ပြီးနောက် အကြမ်းဖက်ဆန္ဒပြမှုများ ဖေဖော်ဝါရီလတွင် လစ်ဗျားတွင် ဖြစ်ပွားခဲ့ပြီး လစ်ဗျား၏ ဒုတိယအကြီးဆုံးမြို့ဖြစ်သော ဘန်ဂါဇီကို သူပုန်များ၊ ပြည်ပရောက် အတိုက်အခံ ပုဂ္ဂိုလ်များက သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်၊ ဥရောပအခြေစိုက် လစ်ဗျား လူ့အခွင့်အရေးအဖွဲ့ချုပ်ဥက္ကဋ္ဌ Soliman Bouchuiguir၊ပြောဆိုထားသည် အကယ်၍ ကဒါဖီသည် မြို့ကို ပြန်လည်သိမ်းယူခဲ့မည်ဆိုပါက “ရဝမ်ဒါတွင် မြင်တွေ့ခဲ့ရသည့်အတိုင်း အစုလိုက်အပြုံလိုက် သတ်ဖြတ်မှုကြီး အမှန်တကယ် ဖြစ်လိမ့်မည်” ဟု ပြောကြားခဲ့သည်။
သို့သော်လည်း ဗြိတိန်ပါလီမန်၏ အစီရင်ခံစာတွင် နေတိုး၏ လေကြောင်းတိုက်ခိုက်မှု မစတင်မီ လစ်ဗျားအစိုးရသည် သူပုန်များထံမှ မြို့များကို ၂၀၁၁ ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီ အစောပိုင်းတွင် ပြန်လည် သိမ်းယူခဲ့ကြောင်း၊ ကဒါဖီ၏ တပ်ဖွဲ့များသည် အရပ်သားများကို တိုက်ခိုက်ခြင်း မရှိခဲ့ကြောင်း ဗြိတိန်ပါလီမန်၏ အစီရင်ခံစာတွင် ဖော်ပြထားသည်။
17 ခုနှစ် မတ်လ 2011 ရက်နေ့တွင် NATO ဗုံးခွဲမှုမစတင်မီ နှစ်ရက်အလိုတွင် ကဒါဖီက ဘန်ဂါဇီရှိ သူပုန်များအား “မင်းရဲ့လက်နက်တွေကို Ajdabiya နဲ့ တခြားနေရာတွေမှာ လုပ်ခဲ့တဲ့အတိုင်း မင်းရဲ့လက်နက်တွေကို စွန့်ပစ်လိုက်ပါ။ သူတို့သည် လက်နှစ်ဖက်ကို ချထား၍ လုံခြုံစွာနေကြ၏။ ငါတို့က သူတို့ကို လုံးဝလိုက်မလိုက်ဘူး။”
လစ်ဗျားအစိုးရတပ်များသည် ဖေဖော်ဝါရီတွင် Ajdabiya မြို့ကို ပြန်လည်သိမ်းယူသည့်အခါ အရပ်သားများကို တိုက်ခိုက်ခြင်းမပြုခဲ့ကြောင်း နိုင်ငံခြားရေးရာကော်မတီက ထပ်လောင်းပြောကြားခဲ့သည်။ ကဒါဖီသည် နောက်ဆုံးတွင် တပ်များချထားခြင်းမပြုမီ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေးအကူအညီ ကမ်းလှမ်းမှုဖြင့် Benghazi တွင် ဆန္ဒပြသူများကို နှိမ့်ချရန် ကြိုးပမ်းခဲ့ကြောင်း အစီရင်ခံစာတွင် ဖော်ပြထားသည်။
အခြားဥပမာတစ်ခုတွင်၊ ဖေဖော်ဝါရီနှင့် မတ်လအတွင်း လစ်ဗျားအစိုးရ၏ သိမ်းပိုက်ခြင်းခံရသော လစ်ဗျား၏တတိယအကြီးဆုံးမြို့ဖြစ်သော Misrata မြို့တွင် တိုက်ပွဲများဖြစ်ပွားပြီးနောက် လစ်ဗျားအစိုးရမှ သတ်ဖြတ်ခံရသူ ၁ ရာခိုင်နှုန်းခန့်မှာ အမျိုးသမီးများ သို့မဟုတ် ကလေးများသာဖြစ်ကြောင်း အစီရင်ခံစာက ဖော်ပြသည်။
“အမျိုးသားနဲ့ အမျိုးသမီး အသေအပျောက် ကွာဟမှုက ပြည်တွင်းစစ်မှာ ကဒါဖီ အစိုးရတပ်တွေက အမျိုးသား တိုက်ခိုက်ရေးသမားတွေကို ပစ်မှတ်ထားပြီး အရပ်သားတွေကို ခွဲခြားမဆက်ဆံဘဲ တိုက်ခိုက်တာဖြစ်တယ်လို့ ကော်မတီက ပြောပါတယ်။
ပါလီမန် စုံစမ်းစစ်ဆေးမှုတွင် အကြီးတန်းဗြိတိန်အရာရှိများက ကဒါဖီ၏ တကယ့်လုပ်ရပ်များကို ထည့်သွင်းစဉ်းစားခြင်းမရှိကြောင်း ၀န်ခံခဲ့ပြီး ၎င်းအစား လစ်ဗျားတွင် စစ်ရေးအရ ဝင်ရောက်စွက်ဖက်ရန် တောင်းဆိုခဲ့သည်။
ဖေဖော်ဝါရီလတွင် ကဒါဖီက အပူပေးခဲ့သည်။ မိန့်ခွန်း မြို့တွေကို သိမ်းပိုက်ထားတဲ့ သူပုန်တွေကို ခြိမ်းခြောက်တယ်။ “သူတို့က နည်းနည်းလေးပဲ” နှင့် “အကြမ်းဖက်သမားအနည်းငယ်” ဟုဆိုကာ “လစ်ဗျားကို ဇာဟီရီနှင့် ဘင်လာဒင်၏စော်ဘွားများအဖြစ်သို့ ပြောင်းလဲပေးနေသော ကြွက်များ” ဟုခေါ်ဆိုကာ အယ်လ်ကိုင်ဒါခေါင်းဆောင်များကို ရည်ညွှန်းပြောဆိုခဲ့သည်။
၎င်း၏ မိန့်ခွန်းအပြီးတွင် ကဒါဖီက လစ်ဗျားကို တစ်လက်မ တစ်လက်မ၊ တစ်အိမ်မှတစ်အိမ် သန့်ရှင်းစေမည်ဟု ကတိပြုခဲ့သည်။ သို့သော် အနောက်တိုင်းမီဒီယာအများအပြားက ၎င်း၏မှတ်ချက်သည် ဆန္ဒပြသူအားလုံးအတွက် ခြိမ်းခြောက်မှုဟု အဓိပ္ပာယ်သက်ရောက်သည် သို့မဟုတ် ပြတ်ပြတ်သားသား ဖော်ပြခဲ့သည်။ အစ္စရေး သတင်းထောက် ခေတ်စားလာ “Zenga, Zenga” (“လမ်းကြား” အတွက် အာရဗီသီချင်းအဖြစ် ပြောင်းလဲခြင်းဖြင့် ဤစာကြောင်းကို ရေးခဲ့သည်။ ရောသမမွှေထားသော မိန့်ခွန်းပါသည့် YouTube ဗီဒီယိုသည် ကမ္ဘာအနှံ့ ပျံ့နှံ့သွားခဲ့သည်။
ထိုအချိန်တွင် ဗြိတိန်အရာရှိများသည် “ယုံကြည်စိတ်ချရသော ထောက်လှမ်းရေးမရှိ” ကြောင်း နိုင်ငံခြားရေးရာကော်မတီက ၎င်း၏အစီရင်ခံစာတွင် မှတ်သားထားသည်။ လစ်ဗျားစစ်ပွဲအတွင်း နိုင်ငံခြားရေးနှင့် ဓနသဟာယရေးရာ ဗြိတိန်နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီးအဖြစ် တာဝန်ထမ်းဆောင်ခဲ့သည့် William Hague က ကဒါဖီက “တစ်အိမ်တက်ဆင်း တစ်အိမ်တက်ဆင်း၊ တစ်အိမ်တက်ဆင်း၊ ဘန်ဂါဇီပြည်သူတွေကို လက်စားချေဖို့ ကဒါဖီက ကော်မတီကို တိုင်ကြားခဲ့ပါတယ်။ "ကဒါဖီရဲ့ မိန့်ခွန်းကို လွဲမှားစွာ ကိုးကားပါတယ်။ သူက “လူတွေအများကြီး သေရတော့မယ်။”
"ယုံကြည်စိတ်ချရသော ထောက်လှမ်းရေးမရှိခြင်းကြောင့် Lord Hague နှင့် Dr Fox တို့သည် ၎င်းတို့၏ ဆုံးဖြတ်ချက်ချခြင်းအပေါ် မွမ်မာကဒါဖီ၏ ဟောပြောချက်များ၏ အကျိုးသက်ရောက်မှုကို မီးမောင်းထိုးပြခဲ့သည်" ဟု ကာကွယ်ရေးဝန်ကြီး Liam Fox က ထိုအချိန်က ကာကွယ်ရေးဝန်ကြီး Liam Fox ကို ကိုးကားပြီး အစီရင်ခံစာတွင် ဖော်ပြထားသည်။
King's College London University မှ ပညာရှင် George Joffé က အရှေ့အလယ်ပိုင်းနှင့် မြောက်အာဖရိကဆိုင်ရာ ကျွမ်းကျင်သူ George Joffé က ၎င်း၏ စုံစမ်းစစ်ဆေးမှုအတွက် နိုင်ငံခြားရေးရာ ကော်မတီအား Qaddafi က တစ်ခါတစ်ရံ “အတော်လေး သွေးထွက်သံယိုဖြစ်” သည်ဟု ခြိမ်းခြောက်ပြောဆိုမှုများ ပြုလုပ်ခဲ့သော်လည်း ယခင်က ဥပမာများက ပြသခဲ့သည်။ လစ်ဗျားခေါင်းဆောင်သည် အရပ်သားသေဆုံးမှုများကို ရှောင်ရှားရန် “အလွန်သတိထား” ခဲ့သည်။
သာဓကတစ်ခုတွင်၊ Joffé က “အရှေ့ဘက်ရှိ အစိုးရအား ခြိမ်းခြောက်မှုများကို ဖယ်ရှားရန် ကြိုးပမ်းမည့်အစား၊ Cyrenaica တွင် ကဒါဖီသည် ထိုနေရာတွင် ရှိနေသော မျိုးနွယ်စုများကို ငြိမ်းချမ်းစေရန် ခြောက်လကြာ ကြိုးပမ်းခဲ့ကြောင်း မှတ်ချက်ပြုခဲ့သည်။
ကဒါဖီသည် အမှန်တကယ် တုံ့ပြန်မှုတွင် အလွန်သတိထားလိမ့်မည်၊” ဟု Joffé က အစီရင်ခံစာတွင် ပြောကြားခဲ့သည်။ “အရပ်သား အစုလိုက်အပြုံလိုက် သတ်ဖြတ်ခံရမှာကို ကြောက်ရွံ့မှုဟာ အလွန်ကို ကြီးမားလွန်းပါတယ်။
Royal United Services Institute မှ အကြီးတန်း သုတေသနလုပ်ဖော်ကိုင်ဖက် Alison Pargeter နှင့် လစ်ဗျားနိုင်ငံဆိုင်ရာ စုံစမ်းစစ်ဆေးမှုအတွက် အထူးကျွမ်းကျင်သူ Joffé နှင့် သဘောတူညီခဲ့သည်။ ကဒါဖီသည် ၎င်း၏ အရပ်သားများကို အစုလိုက်အပြုံလိုက် အစုလိုက်အပြုံလိုက် အစုလိုက်အပြုံလိုက် သတ်ဖြတ်ရန် ပြင်ဆင်နေချိန်၌ မှန်ကန်သည့် အထောက်အထား မရှိဟု ကော်မတီကို သူမက ပြောကြားခဲ့သည်။
လစ်ဗျားတွင် အရပ်သားများကို ခြိမ်းခြောက်မှုနှင့် အနောက်အင်အားကြီးနိုင်ငံများ၏ ဝင်ရောက်စွက်ဖက်ရန် အားပေးအားမြှောက်ပြုခြင်းဖြင့် လစ်ဗျားတွင် မငြိမ်သက်မှုများကို ဆန့်ကျင်သော Émigrés က အသုံးချခဲ့သည်၊
အစိုးရကို ဆန့်ကျင်သော လစ်ဗျားလူမျိုးများသည် ကဒါဖီ၏ “ကြေးစားသမားများ” ဟူသော အသုံးအနှုန်းကို ချဲ့ကားပြောဆိုခဲ့သည်— ဆာဟာရ လက်အောက်ခံ လစ်ဗျားလူမျိုးများအတွက် အဓိပ္ပါယ်တူ အသုံးအနှုန်းတစ်ခုအဖြစ် မကြာခဏ အသုံးပြုခဲ့ကြသည်ဟု Pargeter က ပြောကြားခဲ့သည်။ Pargeter က လစ်ဗျားလူမျိုးများက “အာဖရိကန်တွေ လာနေပြီ” လို့ ပြောခဲ့ပါတယ်။ သူတို့က ငါတို့ကို သတ်ပစ်မယ်။ ကဒါဖီက အာဖရိကန်တွေကို လမ်းမတွေပေါ် ပို့လိုက်ပါတယ်။ ငါတို့မိသားစုတွေကို သတ်နေကြတာ။”
“အဲဒါက တော်တော်ကို ချဲ့ထွင်တယ်လို့ ကျွန်တော်ထင်တယ်” ဟု Pargeter က ဆိုသည်။ ဤဒဏ္ဍာရီကို ချဲ့ထွင်ခြင်းသည် ပြင်းထန်သော အကြမ်းဖက်မှုကို ဖြစ်စေသည်။ လစ်ဗျားလူမည်းများကို လစ်ဗျားသူပုန်များက ရက်စက်စွာ ဖိနှိပ်ခဲ့သည်။ အေပီ အစီရင်ခံတင်ပြ 2011 ခုနှစ် စက်တင်ဘာလတွင် "သူပုန်တပ်ဖွဲ့များနှင့် လက်နက်ကိုင် အရပ်သားများသည် ဆာဟာရ အာဖရိကခွဲမှ လူမည်း လစ်ဗျားနှင့် ရွှေ့ပြောင်းနေထိုင်သူ ထောင်ပေါင်းများစွာကို စုစည်းလျက် ရှိသည်။" “အကျဉ်းသားအားလုံးနီးပါးက သူတို့ဟာ အပြစ်မဲ့ ရွှေ့ပြောင်းအလုပ်သမားတွေလို့ ပြောကြတယ်” ဟု ၎င်းကဆိုသည်။
(လစ်ဗျားလူမည်းတွေအပေါ် ကျူးလွန်ခဲ့တဲ့ ရာဇ၀တ်မှုတွေက ပိုဆိုးလာလိမ့်မယ်။ 2012 ခုနှစ်မှာတော့ လစ်ဗျားလူမည်းတွေ ဖြစ်တယ်ဆိုတဲ့ သတင်းတွေ ထွက်ပေါ်ခဲ့ပါတယ်။ လှောင်အိမ်များတွင်ထည့်ပါ။ သူပုန်များက အလံများကို စားသောက်ခိုင်းသည်။ Salon က အတိုင်းပါပဲ။ ယခင်ကအစီရင်ခံတင်ပြHuman Rights Watch တို့လည်း ပါပါတယ်။သတိပေးခဲ့သည် 2013 ခုနှစ်တွင် “မွမ်မာကဒါဖီကို ထောက်ခံသည်ဟု ကျယ်ပြန့်စွာရှုမြင်ခံထားရသော Tawergha မြို့သူမြို့သားများအပေါ် ပြင်းထန်ပြီး လူ့အခွင့်အရေးချိုးဖောက်မှုများ ဆက်လက်ဖြစ်ပွားနေပါသည်။” Tawergha တွင်နေထိုင်သူအများစုဖြစ်သည်။ လူမည်းကျွန်များ၏သားမြေးများ အလွန်ဆင်းရဲကြ၏။ လစ်ဗျားသူပုန်များသည် လူပေါင်း ၄၀,၀၀၀ ခန့်ကို အတင်းအဓမ္မ ရွှေ့ပြောင်းခိုင်းခြင်း၊ မတရားဖမ်းဆီးခြင်း၊ ညှဉ်းပန်းနှိပ်စက်ခြင်းနှင့် သတ်ဖြတ်ခြင်းများ ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် လုပ်ဆောင်ခဲ့ပြီး လူသားမျိုးနွယ်အပေါ် ကျူးလွန်သည့် ရာဇ၀တ်မှုများအတွက် စနစ်တကျနှင့် လုံလုံလောက်လောက် စီစဉ်ပေးထားကြောင်း Human Rights Watch မှ ဖော်ပြခဲ့သည်။)
၂၀၁၁ ခုနှစ် ဇူလိုင်လတွင် နိုင်ငံခြားရေးဌာန ပြောရေးဆိုခွင့်ရှိသူ Mark Toner၊ အသိအမှတ်ပြု ကဒါဖီသည် “အလွန်အမင်း ကျယ်လောင်သော စကားလုံးများကို ပေးဆောင်သူ” ဖြစ်သည်ဟု ဆိုသော်လည်း ဖေဖော်ဝါရီလတွင် အနောက်နိုင်ငံ အစိုးရများက ဤမိန့်ခွန်းကို လက်နက်ဖြင့် ပစ်ခဲ့သည်။
နိုင်ငံခြားရေးရာ ကော်မတီက ၎င်း၏ ထောက်လှမ်းရေး ကင်းမဲ့နေသော်လည်း ဗြိတိန်အစိုးရသည် လစ်ဗျားတွင် နိုင်ငံရေးအရ ထိတွေ့ဆက်ဆံမှုနှင့် သံခင်းတမန်ခင်းပုံစံများကို လျစ်လျူရှုကာ ဖြေရှင်းချက်အဖြစ် "စစ်ရေးဆိုင်ရာ စွက်ဖက်မှုအပေါ် သီးသန့်အာရုံစိုက်ခဲ့သည်" ဟု မှတ်ချက်ပြုထားသည်။
ဤအချက်နှင့် ကိုက်ညီသည်။ သတင်းပို့ ကဒါဖီ၏သား Saif သည် အမေရိကန်အစိုးရနှင့် အပစ်အခတ်ရပ်စဲရေး ညှိနှိုင်းရန် မျှော်လင့်ထားကြောင်း Washington Times က တွေ့ရှိခဲ့သည်။ Saif Qaddafi သည် ပူးတွဲစစ်ဦးစီးချုပ်များနှင့် တိတ်တဆိတ် ဆက်ဆံရေးဖွင့်ခဲ့သော်လည်း ထိုအချိန်က နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီး ဟီလာရီကလင်တန်က ကြားဝင်စွက်ဖက်ကာ လစ်ဗျားအစိုးရနှင့် စကားပြောနေခြင်းကို ရပ်တန့်ရန် ပင်တဂွန်အား တောင်းဆိုခဲ့သည်။ “အတွင်းဝန် ကလင်တန်က စေ့စပ်ညှိနှိုင်းဖို့ လုံးဝ မလိုလားပါဘူး” ဟု အမေရိကန် ထောက်လှမ်းရေး အရာရှိတစ်ဦးက Saif သို့ ပြောကြားခဲ့သည်။
မတ်လတွင် ဝန်ကြီး ကလင်တန် ရှိခဲ့ဖူးသည်။ ခေါ်တော် မွမ်မာ ကဒါဖီသည် “အသိစိတ်မရှိသော သတ္တဝါ” ဖြစ်ပြီး သူ့နည်းသူ့ဟန်ဖြင့် မည်သူ့ကိုမျှ ခြိမ်းခြောက်မည့် “သတ္တဝါ” ဖြစ်သည်။ ကလင်တန်တို့ ပါဝင်ခဲ့သည်။ NATO ဗုံးကြဲတိုက်ခိုက်မှုကို တွန်းအားပေးရာတွင် အဓိကအခန်းကဏ္ဍမှ ပါဝင်ခဲ့သည်။ လစ်ဗျားနိုင်ငံမှ ကဒါဖီက သူ့ကို မရပ်တန့်ပါက “ကြောက်စရာကောင်းတဲ့ အရာတွေ” လုပ်လိမ့်မယ်လို့ အခိုင်အမာဆိုပါတယ်။
2011 ခုနှစ် မတ်လမှ အောက်တိုဘာလအထိ နေတိုးသည် လစ်ဗျားအစိုးရတပ်များကို ဗုံးကြဲတိုက်ခိုက်ခဲ့သည်။ အရပ်သားများကို အကာအကွယ်ပေးရန် လူသားချင်းစာနာထောက်ထားမှုဆိုင်ရာ မစ်ရှင်ကို လိုက်ရှာနေသည်ဟု ဆိုသည်။ အောက်တိုဘာလတွင် ကဒါဖီသည် သူပုန်များ၏လှံစွပ်ဖြင့် ရက်စက်စွာ သတ်ဖြတ်ခံခဲ့ရသည်။ (သူသေဆုံးတဲ့သတင်းကို ကြားတာနဲ့ အတွင်းရေးမှူးချုပ် ကလင်တန်က တီဗွီမှာ တိုက်ရိုက်ထုတ်လွှင့်ပြီး “ငါတို့ လာတယ်၊ ငါတို့မြင်တယ်၊ သူသေတယ်”)
သို့သော်လည်း နေတိုး၏ စွက်ဖက်မှုကို လူသားချင်းစာနာထောက်ထားမှု မစ်ရှင်တစ်ခုအဖြစ် ရောင်းချလိုက်သော်လည်း ၎င်း၏ ခိုင်လုံသော ပန်းတိုင်သည် တစ်ရက်တည်းသာ ပြီးမြောက်ခဲ့ကြောင်း နိုင်ငံခြားရေးရာကော်မတီ အစီရင်ခံစာတွင် ထောက်ပြထားသည်။
၂၀၁၁ ခုနှစ် မတ်လ ၂၀ ရက်နေ့တွင် ပြင်သစ်လေယာဉ်များက တိုက်ခိုက်ခဲ့ပြီးနောက် ကဒါဖီ၏တပ်ဖွဲ့များသည် ဘန်ဂါဇီမြို့အပြင်ဘက် မိုင် ၄၀ ခန့်အကွာတွင် ဆုတ်ခွာသွားခဲ့သည်။ "ညွန့်ပေါင်းဝင်ရောက်စွက်ဖက်မှု၏အဓိကအရာမှာ Benghazi တွင်အရပ်သားများကိုကာကွယ်ရန်အရေးတကြီးလိုအပ်နေပါက၎င်းရည်မှန်းချက်သည် 20 နာရီအတွင်းအောင်မြင်သည်" ဟုအစီရင်ခံစာတွင်ဖော်ပြထားသည်။ သို့သော်လည်း စစ်ရေးအရ ဝင်ရောက်စွက်ဖက်မှုသည် လအတော်ကြာအောင် ဆက်လက်လုပ်ဆောင်ခဲ့သည်။
အစီရင်ခံစာတွင် “အရပ်သားများကို ကာကွယ်ရန် အကန့်အသတ်ဖြင့် ဝင်ရောက်စွက်ဖက်မှုသည် အစိုးရအပြောင်းအလဲ၏ အချောင်သမားမူဝါဒသို့ ပျံ့လွင့်သွားသည်” ဟု ရှင်းပြထားသည်။ သို့သော်လည်း ဤအမြင်ကို နိုင်ငံခြားဆက်ဆံရေးကောင်စီမှ အကြီးတန်းလုပ်ဖော်ကိုင်ဖက် Micah Zenko က စိန်ခေါ်ခဲ့သည်။ Zenko သည် နေတိုး၏ ကိုယ်ပိုင်ပစ္စည်းများကို အသုံးပြုခဲ့သည်။ ပြသ “လစ်ဗျားရဲ့ စွက်ဖက်မှုက အစကတည်းက အစိုးရ အပြောင်းအလဲနဲ့ ပတ်သက်လို့”
၎င်း၏ စုံစမ်းစစ်ဆေးမှုတွင် နိုင်ငံခြားရေးရာကော်မတီသည် ဇွန်လ 2011 ခုနှစ် Amnesty International ကိုကိုးကားသည်။ အစီရင်ခံစာ“အစကတည်းက အနောက်တိုင်းမီဒီယာတော်တော်များများက အဖြစ်အပျက်တွေရဲ့ ယုတ္တိကို တစ်ဖက်သတ်မြင်ပြီး ဆန္ဒပြလှုပ်ရှားမှုကို လုံးဝငြိမ်းချမ်းတယ်လို့ ပုံဖော်ထားပြီး စစ်အစိုးရရဲ့ လုံခြုံရေးတပ်ဖွဲ့တွေက လုံခြုံရေးမတင်ပြတဲ့ လက်နက်မဲ့ ဆန္ဒပြသူတွေကို အစုလိုက်အပြုံလိုက် အစုလိုက်အပြုံလိုက် သတ်ဖြတ်ခဲ့တယ်လို့ ထပ်ခါတလဲလဲ ဖော်ပြနေတဲ့ မှတ်ချက်ပြုထားပါတယ်။ စိန်ခေါ်မှု။"
ဆောင်းပါးကို Salon တွင် မူလတွေ့ရှိခဲ့သည်- http://www.salon.com/2016/09/16/uk-parliament-report-details-how-natos-2011-war-in-libya-was-based-on-lies/ #
