Ndị agha na-enweghị égbè

Site n'aka David Swanson, onye isi oche nke World BEYOND War, June 21, 2019

Ihe nkiri ọhụrụ nke Will Watson, nke a na-akpọ Ndị agha na-enweghị égbè, kwesịrị iju ọtụtụ mmadụ anya - ọ bụghị n'ihi na ọ na-eji ụdị ime ihe ike ma ọ bụ ụdị mmekọahụ jọgburu onwe ya (ndị na-awụ akpata oyi n'ahụ na nyocha ihe nkiri), kama n'ihi na ọ na-akọ ma na-egosi anyị akụkọ n'ezie nke megidere echiche ndị bụ isi. nke ndọrọ ndọrọ ọchịchị, amụma mba ofesi, na sociology na-ewu ewu.

Agwaetiti Bougainville bụ paradaịs kemgbe ọtụtụ puku afọ, ndị mmadụ na-enwetụbeghị ụdị nsogbu n'ụwa ndị ọzọ bi na ya. N'ezie, alaeze ukwu ndị dị n'Ebe Ọdịda Anyanwụ lụsoro ya ọgụ. Aha ya bụ nke onye France na-eme nchọpụta bụ́ onye kpọpụtara ya n’onwe ya na 1768. Germany kwuru ya na 1899. N’Agha Ụwa Mbụ, Ọstrelia weere ya. Na Agha Ụwa nke Abụọ, Japan weere ya. Bougainville laghachiri na ọchịchị Australia mgbe agha ahụ gasịrị, mana ndị Japan hapụrụ ikpo ngwá agha n'azụ - ikekwe nke kachasị njọ nke ọtụtụ ụdị mmetọ, mbibi, na mmetụta na-adịgide adịgide nke agha nwere ike ịhapụ ya.

Ndị Bougainville chọrọ nnwere onwe, mana e mere ka ha bụrụ akụkụ nke Papua New Guinea kama. Na 1960s ihe jọgburu onwe ya mere - njọ maka Bougainville karịa ihe ọ bụla ọ nweburu. Ihe omume a gbanwere omume colonial Western. Ọ bụghị oge nghọta ma ọ bụ mmesapụ aka. Ọ bụ nchọpụta jọgburu onwe ya, kpọmkwem n'etiti agwaetiti ahụ, nke ọla kọpa kasị ukwuu n'ụwa. Ọ dịghị onye na-emerụ ahụ. Ọ pụrụ ịbụ aka ekpe aka nri ebe ọ dị. Kama, dị ka ọla edo ndị Cherokee ma ọ bụ mmanụ ndị Iraqis, o biliri dị ka ọbụbụ ọnụ na-agbasa egwu na ọnwụ.

Otu ụlọ ọrụ na-egwupụta akụ nke Australia zuru ala ahụ, chụpụ ndị mmadụ n'ime ya ma malite ibibi ya, na-emepụta n'ezie oghere kasịnụ na mbara ala. Ndị Bougainvilleans zara ihe ụfọdụ nwere ike ịtụle ihe ezi uche dị na ya chọrọ maka nkwụghachi. Ndị Australia jụrụ, chịrị ọchị n'ezie. Mgbe ụfọdụ, echiche ndị kacha emebi emebi na-ewepụ ihe ndị ọzọ na-achị ọchị.

N'ebe a, ikekwe, bụ oge maka nkwụsi ike na-enweghị mgbagha na okike. Mana ndị mmadụ nwara ime ihe ike kama - ma ọ bụ (dị ka okwu na-eduhie eduhie na-ekwu) "weghachiri n'ime ihe ike." Ndị agha Papua New Guinea mere ihe ahụ site n'igbu ọtụtụ narị mmadụ. Ndị Bougainvillea zara nke ahụ site n'ịmepụta ndị agha mgbanwe na ibu agha maka nnwere onwe. Ọ bụ agha ezi omume, nke na-emegide ọchịchị alaeze ukwu. Na ihe nkiri ahụ, anyị na-ahụ foto ndị na-alụ ọgụ n'ụdị ahụ ka ụfọdụ ndị nọ n'ụwa niile na-enwe mmasị na ya. Ọ bụ ọdịda dị egwu.

Igwe ogbunigwe ahụ kwụsịrị ịrụ ọrụ na 1988. Ndị ọrụ gbagara Australia maka nchekwa ha. E belatara uru m nwetara, ọ bụghị site n'ịkwụ ndị ala ahụ ụgwọ, kama site na 100%. Nke ahụ nwere ike ọ gaghị adị ka ọdịda dị otú ahụ. Ma tụlee ihe merenụ. Ndị agha Papua New Guinea webatara arụrụala ahụ. Ime ihe ike gbagoro elu. Mgbe ahụ, ndị agha kere mgbochi ụgbọ mmiri nke agwaetiti ahụ ma gbahapụrụ ya n'ụzọ ọzọ. Nke a hapụrụ ndị dara ogbenye, ndị a na-ahazighị ahazi, ndị nwere nnukwu ngwa agha nwere nkwenye na ike ime ihe ike. Nke ahụ bụ usoro ọgba aghara, nke mere na ụfọdụ kpọrọ ndị agha òkù ka ha bịaghachi, agha obodo wụfuru ọbara kwarakwa ihe ruo ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ afọ 10, na-egbu ndị ikom, ndị inyom, na ụmụaka. Ndina n'ike bụ ngwa ọgụ nkịtị. Ịda ogbenye dị oke egwu. E gburu ihe dị ka mmadụ 20,000, ma ọ bụ otu ụzọ n'ụzọ isii nke ndị bi na ya. Ụfọdụ ndị Bougainville nwere obi ike si na Solomon Islands kpọbatara ọgwụ na ihe ndị ọzọ site na mgbochi ahụ.

A nwara mkparita ụka udo ugboro iri na anọ wee daa. “Ntinye aka” nke mba ọzọ adịghị ka nhọrọ kwesịrị ekwesị, ebe a na-atụkwasị ndị mba ọzọ obi dị ka ndị na-erigbu ala. “Ndị na-eche udo” ji ngwá ọgụ gaara atụkwasịwo ngwá agha na ozu n’agha ahụ, dị ka “ndị na-echebe udo” ji ngwá ọgụ na-emekarị n’ụwa nile ruo ọtụtụ iri afọ ugbu a. Ihe ọzọ dị mkpa.

Na 1995 ụmụ nwanyị Bougainville mere atụmatụ maka udo. Ma udo adịrịghị mfe. N'afọ 1997, Papua New Guinea mere atụmatụ ime ka agha ahụ kawanye njọ, gụnyere site n'ịkwa ndị agha mercenary nke dabeere na London a na-akpọ Sandline. Mgbe ahụ, onye nọ n'ọnọdụ a na-atụghị anya ya nwere ahụike. Onye isi na-ahụ maka ndị agha Papua New Guinea kpebiri na ịgbakwunye ndị agha mercenary na agha ga-agbakwunye ọnụ ọgụgụ ahụ (ma webata otu ndị ọ na-enweghị nkwanye ùgwù). Ọ rịọrọ ka ndị ọrụ ha laa. Nke a mere ka ndị agha na gọọmentị na-emegiderịta onwe ha, ime ihe ike wee gbasaa na Papua New Guinea, bụ ebe praịm minista kwụsịrị.

Mgbe ahụ, onye ọzọ na-atụghị anya ya kwuru ihe ezi uche dị na ya, ihe mmadụ na-anụ kwa ụbọchị na mgbasa ozi mgbasa ozi US na-enweghị ihe ọ pụtara. Mana nwoke a, onye minista na-ahụ maka mba ofesi Australia, pụtara n'ezie. O kwuru na "enweghị ngwọta agha." N'ezie, nke ahụ bụ eziokwu mgbe niile n'ebe niile, ma mgbe mmadụ na-ekwu ya na n'ezie pụtara ya, mgbe ahụ ụzọ ọzọ nke omume ga-eso. O mekwara.

Site na nkwado nke praịm minista ọhụrụ nke Papua New Guinea, na nkwado nke gọọmentị Australia, gọọmentị New Zealand butere ụzọ n'ịgbalị ime ka udo dịrị na Bougainville. Akụkụ abụọ nke agha obodo ahụ kwetara iziga ndị nnọchiteanya, ndị ikom na ndị inyom, na mkparịta ụka udo na New Zealand. Okwu ndị ahụ gara nke ọma. Mana ọ bụghị otu ọ bụla, ọ bụghịkwa onye ọ bụla, ga-eme udo laghachi n'ụlọ na-enweghị ihe ọzọ.

Otu ndị agha, ndị ikom na ndị inyom, nke a kpọrọ aha nke ọma nke ọma "nchekwa udo," nke New Zealand na gụnyere ndị Australia, gara Bougainville, ma ọ dịghị egbe ọ bụla na ha. A sị na ha butere egbe, ha gaara akpalite ime ihe ike. Kama, ebe Papua New Guinea na-enyefe ndị agha niile mgbaghara, ndị na-eche udo wetara ngwá egwú, egwuregwu, nkwanye ùgwù na ịdị umeala n'obi. Ha ewereghị ọrụ. Ha kwadoro usoro udo nke Bougainvilleans na-achịkwa. Ha zutere ndị ji ụkwụ na-asụ asụsụ ha. Ha nwere omenala ndị Maori. Ha mụtara omenala Bougainville. Ha nyeere ndị mmadụ aka. Ha wuru àkwà mmiri n'ezie. Ndị a bụ ndị agha, nanị ndị m nwere ike icheta n’akụkọ ihe mere eme nile nke mmadụ, ndị m ga-achọ n’ezie “ikele maka ozi ha.” Agụnyere m na ndị isi ha, ndị - n'ụzọ dị ịrịba ama na onye na-ahụbu ndị mmadụ dịka John Bolton na Mike Pompeo na TV - abụghị ndị na-agụ agụụ na-agụ ọbara n'ụzọ ziri ezi. Ihe dị ịrịba ama na akụkọ Bougainville bụ enweghị itinye aka na United States ma ọ bụ United Nations. Olee akụkụ ole ọzọ n'ụwa nwere ike irite uru n'ihi enweghị ike itinye aka dị otú ahụ?

Mgbe oge ruru maka ndị nnọchiteanya si gburugburu Bougainville bịanye aka na nkwekọrịta udo ikpeazụ, ihe ịga nke ọma ejighị n'aka. New Zealand enwekwaghị ego ma nyefee udo na Australia, nke mere ka ọtụtụ ndị nwee obi abụọ. Ndị agha ji ngwa ọgụ chọrọ igbochi ndị nnọchiteanya ịga n'okwu udo ahụ. Ndị na-eche udo na-ejighị ngwa agha ga-aga ebe ndị ahụ ma mee ka ndị agha ji egbe kwe ka e nwee mkparịta ụka ahụ. Ụmụ nwanyị aghaghị ime ka ndị ikom tinye ihe ize ndụ maka udo. Ha mere. O wee gaa nke ọma. Ọ na-adịte aka. Enwere udo na Bougainville site na 1998 ruo ugbu a. Ọgụ ahụ amalitebeghị. Ebe a na-egwupụta ihe emepebeghị. Ụwa achọghị ọla kọpa n'ezie. Mgba ahụ achọghị n'ezie egbe. Ọ dịghị onye kwesịrị 'imeri' n'agha ahụ.