Site n'aka Alfred de Zayas World BEYOND War, September 28, 2023
Ọ bụrụ na "ozizi" nke Ọrụ Nchedo (R2P) pụtara ihe ọ bụla[1], mgbe ahụ ọ metụtara ọdachi na-eme kemgbe 2020 na mba Armenia nke Artsakh, nke a maara nke ọma dị ka Nagorno Karabakh. Mpụ megidere iwu nke Azerbaijan na 2020, yana mpụ agha na mpụ megide mmadụ, dị ka Human Rights Watch depụtara n'etiti ndị ọzọ.[2], bụ ihe na-aga n'ihu na mgbukpọ Ottoman megide ndị Armenia[3]. Ụlọ ikpe International Criminal Court dị na Hague ga-enyocha ya nke ọma dịka edemede 5, 6, 7 na 8 nke ụkpụrụ Rome.[4] Onye isi ala Azerbaijan, Ilham Aliyev kwesịrị ka e boro ya ebubo ma gbaa ya akwụkwọ. Agaghị enwe ntaramahụhụ maka mpụ ndị a.
Dị ka onye bụbu Ọkachamara Independent UN, yana n'ihi nnukwu mkparị nke Azeri na Septemba 2023, agwara m Onye isi oche nke UN Human Rights Council, Ambassador Vaclav Balek, na onye isi UN High Commissioner for Human Rights Volker Turk ka ha kpọkọta Ọgbakọ pụrụ iche nke Kansụl ikike mmadụ iji kwụsị oke mmebi nke ikike mmadụ nke Azerbaijan mere na inye ndị Armenia enyemaka enyemaka ngwa ngwa nye ndị bi na Armenia, ndị e merụrụ ahụ, n'etiti ihe ndị ọzọ nke nnọchibido iwu na-akwadoghị na mgbochi nke butere ọnwụ ọnwụ site n'agụụ na oke ọpụpụ n'ebe ahụ. Armenia.
Mpaghara a bụ ugwu ugwu dị n'akụkụ Armenia bụ nke fọdụrụ n'ime afọ 3000 nke agbụrụ Armenia, nke ndị Peshia na ndị Gris maralarị dị ka Alarodioi, nke Darius I na Herodotus kwuru. Ala-eze Armenia tolitere n'oge ndị Rom na isi obodo, Artashat (Artaxata) na Osimiri Aras dị nso na Yerevan nke oge a. St Gregory the Illuminator (Krikor) ghọrọ Eze Tiridates nke Atọ na Iso Ụzọ Kraịst na 314 ma guzobe Iso Ụzọ Kraịst dị ka okpukpe obodo. Eze Ukwu Byzantium bụ́ Justinian nke Mbụ hazigharịrị Armenia gaa n’ógbè anọ ma rụchaa ọrụ nke ime ka mba ahụ ghọọ Hellen ka ọ na-erule afọ 536.
Na narị afọ nke 8, Armenia bịara n'okpuru mmetụta Arab na-abawanye ụba, mana ọ nọgidere na-eji njirimara na omenala Ndị Kraịst dị iche iche. Na narị afọ nke 11 Byzantium Emperor Basil II kpochapuru nnwere onwe nke Armenia na obere oge ka ndị Seljuq Turks meriri ókèala ahụ. Na narị afọ nke 13, Armenia dum dabara n'aka Mongol, mana ndụ na mmụta Armenia nọgidere na-adabere na chọọchị ahụ ma chekwaa ya na ebe obibi ndị mọnk na obodo. Mgbe e jidere Constantinople na ogbugbu nke Emperor Byzantium ikpeazụ, ndị Ottoman guzobere ọchịchị ha n'isi ndị Armenia, ma kwanyere ikike nke onye bishọp Armenia nke Constantinople ùgwù. Alaeze Ukwu Russia meriri akụkụ nke Armenia na Nagorno Karabakh na 1813, ndị ọzọ fọdụrụ n'okpuru yoke nke Alaeze Ukwu Ottoman. Mgbe Agha Ụwa Mbụ tiwapụrụ, mgbukpọ ndị Ottoman megide ndị Armenia na ndị Kraịst ndị ọzọ dị nta malitere. A na-eme atụmatụ na ihe dị ka otu nde na ọkara ndị Armenia na ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ otu nde ndị Gris si Pontos, Smyrna.[5] nakwa ndị Kraịst ndị ọzọ nke alaeze ukwu Ottoman kpochapụrụ, mgbukpọ mbụ nke narị afọ nke 20.
Ahụhụ nke ndị Armenia na karịsịa nke ndị bi na Nagorno Karabakh akwụsịghị na njedebe nke Alaeze Ukwu Ottoman, n'ihi na Soviet Union na-agbanwe agbanwe webatara Nagorno Karabakh na Soviet Republic nke Azerbaijan ọhụrụ, n'agbanyeghị mkpesa ziri ezi nke ndị Armenia. . Ndị ọchịchị Soviet wepụrụ arịrịọ ugboro ugboro maka mmejuputa ikike ha nke ikpebiri onwe ha ịbụ akụkụ nke Armenia ndị ọzọ. Naanị mgbe ọdịda Soviet Union gasịrị na 1991 ka Armenia nwere onwe ya na Nagorno Karabakh kwupụtakwara nnwere onwe n'otu aka ahụ.
Nke a gaara abụ oge maka United Nations itinye aka na ịhazi referenda nke ikpebiri onwe ya ma kwado njikọta nke ndị Armenia niile. Ma mba, mba mba ụwa na United Nations dakwasịrị ndị Armenia ọzọ site n'ịhụghị na mba ndị ga-anọchi Soviet Union ga-enwe oke ezi uche dị na ya, na-adịgide adịgide nke ga-eme ka udo na nchekwa dịrị mmadụ niile. N'ezie, site n'otu echiche ahụ dị ka Azerbaijan kpọkuru mkpebi onwe onye wee nweere onwe ya site na Soviet Union, otú ahụkwa ka ndị Armenia bi n'enweghị obi ụtọ n'okpuru ọchịchị Azeri nwere ikike inwere onwe ha na Azerbaijan. N'ezie, ọ bụrụ na ụkpụrụ nke ikpebiri onwe ya na-emetụta dum, ọ ga-emetụtakwa akụkụ ahụ. Ma a napụrụ ndị Nagorno Karabakh ikike a, ọ dịghịkwa onye ọ bụla n'ụwa nke yiri ka ọ na-eche banyere ya.
Mwakpo ogbugba ogbunigwe nke Stepanakert na ebe ndị nkịtị ndị ọzọ na Nagorno Karabakh n'oge agha 2020 kpatara nnukwu mmerụ ahụ na mbibi dị ukwuu nke akụrụngwa. Ndị ọchịchị obodo Nagorno Karabakh kwesịrị ịchịkọta ya. Ihe na-erughị afọ atọ ka e mesịrị, olileanya ha maka ikpebiri onwe ha alawo n'iyi.
Mwakpo Azerbaijani megide ndị bi na Nagorno Karabakh bụ nnukwu mmebi iwu nke edemede 2(4) nke UN Charter, nke machibidoro iji ike eme ihe. Ọzọkwa, enwere nnukwu mmebi nke Mgbakọ Red Cross 1949 Geneva na 1977 Protocols. Ozokwa, o nwebeghị onye a gbara akwụkwọ maka mpụ ndị a, o yighịkwa ka onye ọ bụla ga-adị, ọ gwụla ma mba ụwa welitere olu ya na iwe.
Mgbochi nke nri na ihe oriri nke Azerbaijan, mbelata nke Lachin corridor dabara n'ezie na oke nke Mgbakọ Mgbukpọ nke 1948, nke machibidoro n'isiokwu ya II c dum ma ọ bụ n'akụkụ ya."[6] N'ihi ya, ndị otu steeti ọ bụla nwere ike ibuga okwu ahụ n'Ụlọikpe Ikpe Mba Nile dị ka isiokwu IX nke Mgbakọ ahụ, nke na-akọwapụta "esemokwu dị n'etiti ndị na-eme nkwekọrịta gbasara nkọwa, ntinye ma ọ bụ mmezu nke nkwekọrịta a, gụnyere ndị metụtara ọrụ ahụ. nke steeti maka mgbukpọ ma ọ bụ maka omume ọ bụla e depụtara na edemede III, a ga-edobe ya n'Ụlọikpe Ikpe Mba Nile na arịrịọ nke onye ọ bụla n'ime ndị na-ese okwu ahụ."
N'otu oge ahụ, ekwesịrị ibuga okwu ahụ n'Ụlọikpe Mpụ nke Mba Nile n'ihi na ọ bụ ezigbo ọrụ nke "Mpụ nke mkparị" n'okpuru nkọwa Statute nke Rome na Kampala. Ụlọikpe Criminal International kwesịrị inyocha eziokwu ahụ ma kwupụta ọ bụghị naanị Onye isi ala Azerbaijan Ilham Aliyev kamakwa ndị na-akwado ya na Baku, na, n'ezie, Onye isi ala Turkey Recep Erdogan.
Nagorno Karabakh bụ ikpe oge gboo nke ịgọnarị ikike nke mmadụ ikpebiri onwe ya n'ụzọ na-ezighi ezi, nke etinyere n'ụzọ siri ike na UN Charter (Isiokwu, 1, 55, Isi nke XI, Isi nke XII) na n'ọgbụgba ndụ mba ụwa na ikike obodo na ndọrọ ndọrọ ọchịchị. edemede 1 n'ime ya kwuru:
“1. Mmadụ niile nwere ikike ikpebiri onwe ya. Site n'ikike ahụ, ha na-ekpebi ọkwa ndọrọ ndọrọ ọchịchị ha ma na-achụso mmepe akụ na ụba, ọha na eze na omenala ha n'efu.
- Ndị mmadụ niile nwere ike, maka ebumnuche nke onwe ha, tụfuo akụ na ụba ha na ihe onwunwe ha n'efu na-enweghị ajọ mbunobi maka ọrụ ọ bụla na-esite na nkwado akụ na ụba mba ụwa, dabere n'ụkpụrụ nke uru otu na iwu mba ụwa. Ọ dịghị ụzọ ọ bụla a pụrụ ịnapụ ndị mmadụ ihe ha ji ebi ndụ.
- Ndị otu steeti na ọgbụgba ndụ dị ugbu a, gụnyere ndị nwere ibu ọrụ maka nchịkwa nke ndị na-abụghị ndị ọchịchị na ntụkwasị obi, ga-akwalite mmezu nke ikike nke ikpebiri onwe ha, ma ga-asọpụrụ ikike ahụ, n'ikwekọ n'usoro iwu nke iwu. Charter nke United Nations."[7]
Ọnọdụ Nagorno Karabakh adịghị ka ọnọdụ Albania Kosovars n'okpuru Slobodan Milosevic.[8] Gịnị na-ebute ụzọ? Iguzosi ike n'ezi ihe nke mpaghara ma ọ bụ ikike nke ikpebiri onwe ya? Paragraf 80 nke Ndụmọdụ Ndụmọdụ nke Ụlọikpe Na-ahụ Maka Ikpe Ziri Ezi na Kosovo nke 22 July 2010 nyere n'ụzọ doro anya ihe kacha mkpa maka ikike nke ikpebiri onwe ya.[9].
Ọ bụ ultima irratio, isi enweghị isi na enweghị ọrụ mpụ ịlụ ọgụ megide mmega ahụ nke ikike ikpebiri onwe onye nke ndị Armenia bi na Nagorno Karabakh. Dị ka m rụrụ ụka na m 2014 akụkọ na General Assembly[10], ọ bụghị ikike ikpebiri onwe ya ihe na-akpata agha kama ọjụjụ a na-agọnarị ya n'ụzọ na-ezighị ezi. N'ihi ya, ọ bụ oge ịghọta na mmezu nke ikike nke ikpebiri onwe onye bụ atụmatụ mgbochi esemokwu nakwa na nkwụsị nke mkpebi onwe onye bụ ihe iyi egwu na udo na nchekwa mba ụwa maka ebumnuche nke edemede 39 nke UN Charter. Na February 2018, ekwuru m okwu n'ihu nzuko omeiwu Europe banyere isiokwu a, n'ihu ọtụtụ ndị isi na Republic of Artsakh.
Mba mba ụwa enweghị ike ịgbachitere mbuso agha Azerbaijan na-emegide ndị Nagorno Karabakh, n'ihi na nke ahụ ga-egosipụta ihe atụ na egwu steeti na ike nke ogwe aka nwere ike guzobe iguzosi ike n'ezi ihe na mpaghara megide ọchịchọ nke ndị bi na ya. Cheedị ma ọ bụrụ na Serbia ga-anwa ịmaliteghachi ọchịchị Kosovo site n'ịwakpo na ịtụ bọmbụ na Kosovo. Gịnị ga-abụ mmeghachi omume nke ụwa?
N'ezie, anyị na-ahụ ụdị iwe dị otú ahụ, mgbe Ukraine na-agbalị "ịweghachi" Donbas ma ọ bụ Crimea, ọ bụ ezie na ndị Russia na-ejupụta n'ókèala ndị a, ọ bụghị nanị na-asụ Russian, ma na-eche Russian ma na-ezube ichekwa njirimara ha na omenala ha. Ọ bụ ihe jọgburu onwe ya iche na mgbe ịlụso ndị Russia bi na Donbas agha kemgbe Maidan coup d'état na 2014, a ga-enwe ohere ọ bụla nke itinye ókèala ndị a na Ukraine. Awụfuola oke ọbara kemgbe afọ 2014, na ụkpụrụ nke "nkwụsị mmezi" ga-etinyerịrị n'ezie. Anọ m na Crimea na Donbas na 2004 dị ka onye nnọchi anya UN maka ntuli aka ndị omeiwu na ndị isi ala. Enweghị onyinyo doro anya, ọnụ ọgụgụ ka ukwuu n'ime ndị a bụ ndị Russia, bụ ndị, n'ụkpụrụ, ga-anọgide na-abụ ụmụ amaala Ukraine ma maka ọchịchị Maidan na-akwadoghị na ọchịchị na-akpali akpali ịkpọasị megide ihe ọ bụla Russian na-esochi kwatuo. nke onye isi ochichi onye ochichi nke Ukraine, Victor Yanukovych. Gọọmenti Ukraine mebiri Nkeji edemede 20 nke ọgbụgba ndụ mba ụwa banyere ikike obodo na ndọrọ ndọrọ ọchịchị mgbe ọ kpagburu onye na-asụ Russian na Ukraine. Gọọmenti Azeri emebiwokwa Nkeji edemede 20 ICCPR n'ihi mkpali ọ na-akpọ ndị Armenia asị - ruo ọtụtụ iri afọ.
Echiche ọzọ nke ọ dịghị onye na-anwa anwa ebuli: Cheedị, dị ka mmega ahụ nke ọgụgụ isi, na ọchịchị German n'ọdịnihu, na-adabere na afọ 700 nke akụkọ ihe mere eme German na nhazi na East-Central Europe, ga-eji ike naghachi ógbè German ochie. East Prussia, Pomerania, Silesia, East Brandenburg, nke Poland weghaara na njedebe nke WWII.[11]. A sị ka e kwuwe, ndị Jamanị ebirila ma na-akọ ókèala ndị a na mmalite oge emepechabeghị anya, guzobe obodo ndị dị ka Königsberg (Kaliningrad), Stettin, Danzig, Breslau, wdg. Anyị na-echeta na na njedebe nke Potsdam Conference nke July-August 1945, dị ka ọ dị. ruo na isiokwu 9 na 13 nke nkwupụta Potsdam (ọ bụghị nkwekọrịta), a mara ọkwa na Poland ga-enweta "ụgwọ ọrụ" n'ala nakwa na a ga-achụpụ ndị bi n'ógbè ahụ - nde German iri ndị bi na mpaghara ndị a, obi ọjọọ. nchụpụ[12] nke butere ọnwụ ihe dị ka otu nde ndụ[13]. Nchụpụ mkpokọta nke ndị German agbụrụ na Poland site na 1945-48, naanị n'ihi na ha bụ ndị German, bụ omume ịkpa ókè agbụrụ mpụ, mpụ megidere mmadụ. Ọ sonyeere nchụpụ nke agbụrụ German na Bohemia, Moravia, Hungary, Yugoslavia, gụnyere nde mmadụ ise ọzọ a chụpụrụ na ọnwụ ọzọ. N'ebe dị anya, nchụpụ na nchụpụ a nke ọtụtụ ndị Germany aka ha dị ọcha n'ala nna ha bụ mkpochapụ agbụrụ kasị njọ n'akụkọ ihe mere eme Europe.[14] Mana, n'ezie, ụwa ọ ga-anabata mgbalị ọ bụla Germany na-eme iji 'weghachi' ógbè ya furu efu? Ọ gaghị emebi isiokwu 2(4) nke UN Charter n'otu ụzọ ahụ mwakpo ndị Azeri wakporo Nagorno Karabakh si mebie mmachibido iwu nke iji ike dị na UN Charter wee si otú ahụ tinye udo na nchekwa mba ụwa n'ihe ize ndụ?
Ọ bụ nkọwa dị mwute banyere ọnọdụ omume anyị, na enweghị nkwanye ùgwù nke ụkpụrụ ọdịmma mmadụ anyị, na ọtụtụ n'ime anyị bụ ndị so na mpụ nke ịgbachi nkịtị na enweghị mmasị n'ebe ndị Armenia metụtara Azerbaijan.[15].
Anyị na-ahụ ikpe oge gboo ebe ụkpụrụ ọrụ nchekwa mba ụwa ga-etinyerịrị. Ma onye ga-akpọku ya na UN General Assembly? Kedu onye ga-achọ azịza n'aka Azerbaijan?
[1] Paragraf 138 na 139 nke Mkpebi Mgbakọ Ozuruọnụ 60/1 nke 24 Ọktoba 2005.
[2]https://www.hrw.org/news/2020/12/11/azerbaijan-unlawful-strikes-nagorno-karabakh
https://www.hrw.org/news/2021/03/19/azerbaijan-armenian-pows-abused-custody
[3] Alfred de Zayas, Mgbukpọ ahụ megide ndị Armenia na mkpa nke Mgbakọ Mgbukpọ nke 1948, Haigazian University Press, Beirut, 2010
Ụlọ ikpe na-adịgide adịgide des Peuples, Le Crime de Silence. Le Genocide des Arméniens, Flammarion, Paris 1984.
[4] https://www.icc-cpi.int/sites/default/files/RS-Eng.pdf
[5] Tessa Hofmann (ed.), Mgbukpọ nke ndị Gris Ottoman, Aristide Caratzas, New York, 2011.
[6]
https://www.un.org/en/genocideprevention/documents/atrocity-crimes/Doc.1_Convention%20on%20the%20Prevention%20and%20Punishment%20of%20the%20Crime%20of%20Genocide.pdf
[7] https://www.ohchr.org/en/instruments-mechanisms/instruments/international-covenant-civil-and-political-rights
[8] A. de Zayas "Ikike nke ala nna, mkpochapụ agbụrụ na ụlọ ikpe mpụ nke mba ụwa maka Yugoslavia mbụ" Ụlọikpe Iwu Mpụ, Vol.6, p. 257-314.
[9] https://www.icj-cij.org/case/141
[10] A/69/272
[11] Alfred de Zayas, Nemesis na Potsdam, Routledge 1977. De Zayas, Abọ ọbọ dị egwu, Macmillan, 1994.
De Zayas "International Law and Mass Population Nyefee", Akwụkwọ akụkọ Iwu Harvard International, mpịakọta 16, p. 207-259.
[12] Victor Golancz, Ụkpụrụ Anyị Dị Egwu, London 1946, Golancz, Na Germany kacha gbaa ọchịchịrịLondon, 1947.
[13] Statistics Bundesamt, Deutschen Vertreibungsverluste, Wiesbaden, 1957.
Kurt Böhme, Gesucht Wird, Deutsches Rotes KreuzMunich, 1965.
Akụkọ nke Òtù Enyemaka Njikọta nke International Red Cross, 1941-46, Geneva, 1948.
Bundesministerium nke Vertriebene, Akwụkwọ akụkọ Vertreibung, Bonn, 1953 (Mpịakọta 8).
Das Schweizerische Rote Kreuz – Eine Sondernummer des deutschen Flüchtlings nwere nsogbu, Nr. 11/12, Bern, 1949.
[14] A. de Zayas, 50 Ihe ndị a na nchụpụ nke ndị Jamanị, Inspiration, London 2012.
[15] Hụ ajụjụ ọnụ BBC m na Nagorno Karabakh, 28 Septemba 2023, malite na nkeji 8:50. https://www.bbc.co.uk/programmes/w172z0758gyvzw4
