O le a le mea e fai ma e le fuaina e le Global Peace Index

 

Saunia e David Swanson, World BEYOND War, Iulai 19, 2022

Mo le tele o tausaga sa ou talisapaia le Faʻamaumauga o le Faʻaleleia o le Lalolagi (GPI), ma faatalanoaina o tagata e faia, ae finau i tonu o le a e. Faatoa ou faitau Filemu i le Vaitau o Chaos saunia e Steve Killelea, na faavaeina le Institute for Economics and Peace, lea na fausia ai le GPI. Ou te manatu e taua lo tatou malamalama i mea e fai ma mea e le faia e le GPI, ina ia mafai ona tatou faʻaaogaina, ae le faʻaaogaina, i auala talafeagai. E tele naua mea e mafai ona fai, pe afai tatou te le o faamoemoe na te faia se mea e le o faamoemoeina. I le malamalama ai i lenei mea, e fesoasoani le tusi a Killelea.

Ina ua manumalo le Iuni a Europa i le Nobel Peace Prize mo le avea o se nofoaga toafilemu e ola ai, e tusa lava po o le a le avea o se tagata e auina atu i fafo o auupega, o se tagata auai tele i taua i isi nofoaga, ma o se mafuaaga tele o faaletonu faiga e mafua ai le leai o se filemu i isi nofoaga, O malo Europa foi na tulaga maualuga i le GPI. I le Mataupu 1 o lana tusi, na faʻatusatusa ai e Killelea le toʻafilemu o Nouei ma le Democratic Republic of Congo, e faʻavae i luga o fuainumera o fasioti tagata i totonu o na atunuu, e aunoa ma le taʻua o auupega e auina atu i fafo poʻo le lagolago mo taua i fafo.

Ua taʻua soo e Killelea e tatau i malo ona iai ni fitafita ma e tatau ona tauina taua, aemaise o taua e le mafai ona alofia (po o fea lava na): "Ou te talitonu o nisi taua e tatau ona tau. O le Taua a le Fagaloa, o le Taua a Korea ma le galuega o le tausia o le filemu o Timor-Leste o ni faaaʻoaʻoga lelei, ae afai e mafai ona ʻalofia taua, e tatau la ona faapena.” (Aua le fesili mai ia te au pe faapefea ona talitonuina lea ia taua sa le mafai ona alofia. Manatua o le faʻatupeina e le atunuʻu o le tausia o le filemu a UN o se tasi lea o mea e faʻaaogaina e fausia ai le GPI [silasila i lalo], masalo [e le o faʻaalia manino] o se mea lelei, nai lo se mea leaga. Manatua foi o nisi o mea taua e fausia ai le GPI e maua ai e se atunuu se togi sili atu ona faʻaitiitia ai sauniuniga o taua, e ui lava e manatu Killelea e tatau ona i ai ni taua - e mafai ona avea ma mafuaaga e tasi e mama ai nei mea ma tuʻufaʻatasia ma le tele o isi. mea taua e le o iai ni manatu fefiloi a Killelea.)

le GPI fua 23 mea. Faasaoina i latou e sili ona fesoʻotaʻi ma taua, aemaise lava taua mai fafo, mo le mea mulimuli, o le lisi e pei o lenei:

  1. Tulaga o faiga solitulafono i totonu o sosaiete. (Aisea na iloa ai?)
  2. Numera o tagata sulufa'i ma tagata fa'alotoifale o se pasene o le faitau aofa'i. (Tagata?)
  3. Le mautu faapolokiki.
  4. Fua Fa'amata'u Fa'apolokiki. (E foliga mai e fua fasioti tagata faʻatagaina e le setete, faʻasalaga, toesea ma falepuipui faʻapolokiki, e le faitaulia soʻo se mea na faia i fafo pe faʻatasi ma drones poʻo nofoaga faalilolilo i fafo.)
  5. Aafiaga o faiga faatupu faalavelave.
  6. Numera o fasioti tagata i le 100,000 tagata.
  7. Tulaga o solitulafono sauā.
  8. Faiga sauā.
  9. Numera o le faitau aofa'i o le falepuipui i le 100,000 tagata.
  10. Numera o leoleo i totonu ma leoleo ile 100,000 tagata.
  11. Fa'afaigofie ona maua tama'i lima ma 'au'upega mama.
  12. Sao tautupe i misiona tau le filemu a UN.
  13. Numera ma le umi o feeseeseaiga i totonu.
  14. Numera o tagata maliliu mai fete'ena'iga fa'alotoifale.
  15. Malosi o feteenaiga i totonu.
  16. Fegalegaleaiga ma atunuu tuaoi.
  17. Tupe alu a le militeri ose pasene ole GDP. (O le le fuaina o lenei mea i ni faaupuga atoatoa e matua siitia ai le "filemu" togi o atunuu mauoa. O le le mafai ona fuaina i le tagata taʻitasi e faʻaitiitia ai le taua i tagata.)
  18. Numera o tagata faigaluega fa'aauupegaina ile 100,000 tagata. (O le le mafai ona fuaina lenei mea i ni faaupuga atoatoa e matua faateleina ai le "filemu" togi o atunuu taʻutaʻua.)
  19. Gaioiina o auupega faaniukilia ma mamafa.
  20. Ole aofa'i ole fa'aliliuina atu o a'upega fa'aleaganu'u fa'apitoa e maua mai (fa'aulufale mai) ile 100,000 tagata. (O le le mafai ona fuaina lenei mea i ni faaupuga atoatoa e matua faateleina ai le "filemu" togi o atunuu taʻutaʻua.)
  21. Ole aofa'i ole fa'aliliuina atu o a'upega fa'aleaganu'u fa'apitoa e tu'uina atu (fa'atau atu) mo le 100,000 tagata. (O le le mafai ona fuaina lenei mea i ni faaupuga atoatoa e matua faateleina ai le "filemu" togi o atunuu taʻutaʻua.)
  22. Numera, umi ma matafaioi i fete'ena'iga i fafo.
  23. Numera o tagata maliliu ona o feteenaiga faatulagaina mai fafo. (E foliga mai o lona uiga o le numera o tagata maliliu mai tua i le fale, ina ia mafai ai e se osofaʻiga tele pomu ona aofia ai le leai o ni oti.)

le GPI fai mai e faʻaaogaina nei mea e faʻatatau ai mea e lua:

“1. O se fuataga o le filemu i totonu o se atunuu; 2. O se fuataga o le filemu i fafo o se atunuu (lona tulaga o le filemu i tua atu o ona tuaoi). O le aofa'iga atoa o sikoa ma fa'ailoga na fa'atulagaina e ala i le fa'aogaina o le mamafa o le 60 pasene i le fua o le filemu i totonu ma le 40 pasene i le filemu i fafo. O le mamafa mamafa na faʻatatau i le filemu i totonu na malilie i ai le vaega faufautua, ina ua maeʻa felafolafoaiga malosi. O le faaiuga na faavae i luga o le manatu e faapea o se tulaga sili atu o le filemu i totonu e foliga mai e taitai atu ai, pe sili atu foi ona fetaui ma, feeseeseaiga i fafo maualalo. O le mamafa na toe iloiloina e le vaega faufautua aʻo leʻi tuʻufaʻatasia lomiga taʻitasi o le GPI.

E taua le matauina iinei o le uiga ese o le tuu o le limamatua i luga o le fua mo le vaega A tonu lava i luga o mafuaaga e tutusa le itu A ma le itu B. Ioe, e moni ma taua o le filemu i totonu o le atunuu e ono siitia ai le filemu i fafo, ae moni foi. ma e taua o le filemu i fafo e foliga mai e siitia ai le filemu i totonu o aiga. O nei mea moni e le'o fa'amatalaina ai le mamafa fa'aopoopo o lo'o tu'uina atu i mea taua. O se faʻamatalaga sili atu atonu o le tele o atunuu o le tele o mea latou te faia ma faʻaalu tupe o loʻo i totonu. Ae mo se atunuu e pei o le Iunaite Setete, o lena faamatalaga e paʻu. O se faʻamatalaga e le aoga atonu o lenei mamafa o mea e aoga ai auupega mauoa o loʻo fefaʻatauaʻi atunuu o loʻo tau a latou taua e mamao ese mai le aiga. Pe, toe foʻi, o le faʻamatalaga atonu o loʻo taoto i le manaʻoga o Killelea mo le aofaʻi talafeagai ma le ituaiga o taua nai lo le faʻaumatia.

O le GPI e tuʻuina atu nei mamafa i mea faʻapitoa:

FILEMU I LE LOTO (60%):
Manatu o solitulafono 3
Fuatogi a leoleo ma leoleo 3
Fua faatatau o le fasioti tagata 4
Tulaga o le falepuipui 3
Avanoa i lima laiti 3
Malosi o feteenaiga i totonu 5
Faiga sauā 3
Solitulafono sauā 4
Malo le mautu 4
Mata'utia faapolokiki 4
Auupega mai fafo 2
Aafiaga o faiga faatupu faalavelave 2
Maliu mai feeseeseaiga i totonu 5
Fete’ena’iga i totonu na tau 2.56

FILEMU I FAFO (40%):
Tupe alu a le militeri (% GDP) 2
Fuainumera o tagata faigaluega tau 2
Fa'atupega o le tausiga o le filemu a Malo Aufaatasi 2
Avanoa faaniukilia ma auupega mamafa 3
Auupega e auina atu i fafo 3
Tagata sulufai ma IDPs 4
Fegalegaleaiga a atunuu tuaoi 5
Fete’ena’iga i fafo na tau 2.28
Maliu mai feeseeseaiga i fafo 5

O le mea moni, o se malo e pei o le Iunaite Setete e maua se faʻaleleia mai le tele o nei mea. O ana taua e le masani ona faia i ona tuaoi. O maliu i na taua e le masani ona maliu i Amerika. E manaia tele le fesoasoani i tagata sulufai, ae faatupeina fitafita UN. Ma isi.

O isi faiga taua e le o aofia uma:

  • Fa'avae o lo'o tausia i atunu'u mamao.
  • O fitafita sa taofia i atunuu i fafo.
  • Fa'avae mai fafo e talia i se atunu'u.
  • fasiotiga tagata mai fafo.
  • Faiga malo mai fafo.
  • Auupega i le ea, vateatea, ma le sami.
  • O aʻoaʻoga faʻa-militeri ma le tausiga o auupega a le militeri e tuʻuina atu i atunuu i fafo.
  • Avea ma sui auai i faiga tau.
  • O le avea ma sui auai i faalapotopotoga faava o malo, faamasinoga, ma feagaiga i le tafiesea o auupega, filemu, ma aia tatau a tagata.
  • Tupe fa'afaigaluega i fuafuaga tau puipuiga lautele e le'i fa'aauupegaina.
  • Tupe fa'afaigaluega i a'oa'oga filemu.
  • Tupe faʻafaigaluega i aʻoaʻoga taua, faʻamanatuga, ma le faʻaaloalo o militarism.
  • Tuuina atu faigata o le tamaoaiga i isi atunuu.

O lea la, o loʻo i ai se faʻafitauli i le aotelega o le GPI, pe afai tatou te faʻamoemoe latou te taulaʻi atu i taua ma le fausiaina o taua. O le Iunaite Setete e 129, ae le o le 163. Palesitina ma Isaraelu o loʻo faʻatasi i le 133 ma le 134. Costa Rica e le faia le pito i luga 30. O le lima o le 10 sili ona "filemu" malo i le lalolagi o sui o le NATO. Mo se taulaiga i taua, alu i Mauaina o le Militarism.

Ae afai tatou te faataatia ese le GPI faaletausaga tala, ma alu i le GPI matagofie faafanua, e matua faigofie lava ona va'ava'ai i le fa'avasegaga o le lalolagi i fa'ailoga fa'apitoa po'o seti o mea. O iina e taoto ai le taua. E mafai e se tasi ona finau ma le filifiliga o faʻamatalaga poʻo le faʻaogaina i le faʻavasegaina pe mafai ona taʻu mai ia i tatou i soʻo se mataupu faʻapitoa, ae o le GPI atoa, vaevaeina i vaega eseese, o se nofoaga mataʻina e amata ai. Fa'avasega le lalolagi i so'o se mea ta'ito'atasi e iloiloina e le GPI, po'o nisi tu'ufa'atasiga. O iinei tatou te vaʻai ai poʻo fea atunuʻu e togi leaga i nisi o mea ae lelei i isi, ma o mea e masani ai i luga o le laupapa. O iinei foi e mafai ai ona tatou tulituliloaina mo fesoʻotaʻiga i le va o mea eseese, ma e mafai ona tatou mafaufau i fesoʻotaʻiga - aganuu, tusa lava pe le o fuainumera, - i le va o mea eseese.

le GPI e aoga foi i le aoina o le tau o le tamaoaiga o ituaiga eseese o sauaga ua iloiloina, ma faaopoopo faatasi: “I le 2021, o le aafiaga o sauaga i le lalolagi atoa i le tamaoaiga na oo atu i le $16.5 trillion, i le tumau 2021 US dollars i le purchasing power parity (PPP) tuutuuga. . E tutusa lea ma le 10.9 pasene ole GDP ole lalolagi, poo le $2,117 ile tagata. O se siitaga lea e 12.4 pasene, po o le $1.82 miliona, mai le tausaga talu ai.”

O le mea e tatau ona mata'ituina o fautuaga ia e gaosia e le GPI i lalo o le ulutala o le mea e taʻua o le filemu lelei. O ana fuafuaga e aofia ai le faia o ni faaleleiga i vaega nei: “pulega lelei malo, siosiomaga tau pisinisi lelei, taliaina o aia tatau a isi, sootaga lelei ma tuaoi, tafega saoloto o faamatalaga, maualuga maualuga o tupe a tagata, maualalo le tulaga o faiga pi’opi’o, ma faasoa tutusa. o punaoa.” E manino lava, o le 100% o nei mea o mea lelei, ae 0% (e le o le 40%) e faʻatatau tonu i taua mamao i fafo.

Tali 3

  1. Ou te ioe o loʻo i ai faʻaletonu i le GPI, e tatau ona faʻasaʻo. O se amataga ma e mautinoa lava e sili atu nai lo le leai. I le faʻatusatusaina o atunuʻu i lea tausaga ma lea tausaga, e manaia le vaʻai i faiga. E matau ae e le fautuaina fofo.
    E mafai ona fa'aoga i luga ole fua ole atunu'u ae fa'apea fo'i ile fua fa'aitumalo/setete ma fa'aitumalo. O le mea mulimuli e sili ona latalata i tagata ma o fea e mafai ona tupu ai suiga.

Tuua se tali

o le a le lomia lou tuatusi imeli. fanua manaomia ua faailogaina *

Faatatau Mataupu Faavae o

La Tatou A'oa'oga o Suiga

Auala e muta ai Taua

Agai mo le Filemu Lu'i
Mea na tutupu i Antiwar
Fesoasoani ia Matou Tuputupu Ae

Laititi Donors Faʻaauau Matou

Afai e te filifili e faia se sao faifaipea a itiiti ifo ma le $15 i le masina, e mafai ona e filifilia se meaalofa faafetai. Matou te faʻafetai i a matou foaʻi faifaipea i luga o la matou upega tafaʻilagi.

O lou avanoa lenei e toe mafaufau ai a world beyond war
Faleoloa WBW
Faʻaliliu I soʻo se gagana