Saunia e Bianca Mugyenyi, Faʻafuaseʻi, Aperila 8, 2021
O le faaiuga o le vaiaso e toʻa 100 tagata o le atunuʻu o le a auai i le Leai se Fusuʻaga a le VaʻaleleVave ma vave e teteʻe atu i le faʻatauga a Kanata o le 88 vaalele tau fou. O le Anapogi e Taofi Fasi o le a faʻaaloalo foʻi ia i latou na fasiotia e vaʻalele tau a Kanata.
I masina o lumanaʻi, ua faamoemoe le malo feterale e tatala aloaia se iloiloga muamua o talosaga mo vaʻalele fou. O tagata tauva o Saab's Gripen, Boeing's Super Hornet ma Lockheed Martin's F-35.
O le fesili a le vaʻalele ua alu ai le malosi i le malo tele. I le molimau i le Maota o le Komiti Tumau Komiti i le Puipuiga i le Aso Lua, sa avea ma failautusi o le Privy Council Michael Wernick fautuaina O le faʻatauina o vaʻalele tau fou na avea ma faʻafitauli na mafua ai ona le toe taulaʻi le vaai "i tuuaiga o le faia o amioga le taupulea e le sa avea ma pule sili o le vaega o puipuiga, Jonathan Vance.
Ua fai mai le malo tele, e fuafua e faaalu le $ 19 piliona mo isi vaalele fou. Ae naʻo le tau o le faʻailoga. Faʻamoemoeina i le vaʻalele filifilia, o le tau saʻo e mafai ona fa fa i le aofaʻi. E tusa ai ma se lipoti talu ai nei na faalauiloa e le No Fighter Jets Coalition, o le tau o le ola - mai le mauaina i le tausiga i le lafoa o vaalele - e tusa ma le $ 77 piliona.
O na punaʻoa o le a sili faʻafaigaluegaina i le na o le toe faʻaleleia ma Green New Deal galuega. O tupe na faʻatupeina i vaʻalele tau e mafai foi ona faʻaleleia ai le faʻafitauli o le suavai a le First Nations ma faʻamautinoaina le lelei o vai inu i soʻo se faʻasao. Ma ua lava tupe e fausia ai le fiasefulu afe o iunite o fale faʻaagafesoʻotaʻi poʻo le tele o laina uila auala i 'aʻai' eseʻese.
Ae e le naʻo se mataupu o faʻamaʻimau tupe. Kanata o loʻo saoasaoa e faʻailoa sili atu tele kasa oona (GHGs) nai lo le maliega i le 2015 Paris maliega. Ae matou te iloa o vaʻalele tau o loʻo faʻaaogaina le tele o suauʻu. Ina ua uma le ono masina le umi o pomu a Libya i le 2011, le Royal Canada Air Force faaalia mai ma o lona afa-taseni vaʻalele faʻaumatia 8.5 miliona lita o suauʻu. Ae o le mea e sili atu, o kasa oona i le maualuga maualuga o loʻo i ai le sili atu faʻafanafana aafiaga, ma isi lele "galuega faatino" e aofia ai nitrous oxide, vai ausa ma soot, o loʻo maua ai faʻateleina aafiaga o le tau.
Faatasi ai ma le faʻaputuga o carbon dioxide i le siosiomaga pasi 420 vaega ile miliona mo le taimi muamua i le faʻaiuga o le vaiaso ua teʻa, o se taimi valea le faʻatauina o vaalele tau-ova o le carbon.
O le Matagaluega o le Puipuiga a le Atunuʻu o le sili ona tele emitter o GHGs i le malo tele. O le mea e ofo ai, e ui i lea, o le malosiʻaga o le faʻaauupegaina o 'auupega e tuusaunoaina mai le faʻaititia o le atunuʻu.
I se faʻaopopoga i le mautinoa e le mafai ona tatou ausia a tatou tau faʻaiuga, e le manaʻomia vaʻalele tau e puipuia tagata Kanata. Latou te matua leai se aoga i le feagai ai ma se faʻafitauli o le lalolagi atoa poʻo le 9/11-style osofaʻiga, tali atu i faʻalavelave faʻalenatura, saunia faʻavaomalo fesoasoaniga fesoasoani poʻo le tausia filemu. O nei auupega leaga na fuafuaina e faʻaleleia le malosi o le ea e auai i gaioiga ma le US ma le NATO.
Faʻasalalauga o le oti ma le faʻafanoga
I le fia sefulu tausaga ua tuanaʻi, o vaʻalele tau a Kanata sa tele sona sao i pomu na taʻitaʻia e le US i Iraq (1991), Serbia (1999), Libya (2011) faʻapea foi i Syria ma Iraq (2014-2016).
O le 78-aso pomu o le muamua Yugoslavia solia tulafono faava o malo e le o le United Nations Security Council poʻo le malo Serbia faamaonia. O le mea lava e tasi e mafai ona fai atu mo le talu ai nei pomu i Syria. I le 2011, le Security Council faamaonia le leai-lele sone e puipuia ai tagata lautele Libyan, ae o le pomu a le NATO na sili atu nai lo le faʻatagaina a UN.
O se tutusa tutusa na taʻalo ma Iraq i le amataga o le 90s. I le taimi o lena taua, sa faia ai vaʻalele tau a Kanata i le mea ua taʻua o le "Bubiyan Turkey Shoot" lena faʻaumatia Iraq's selau-faaopoopo vaʻa vaʻa, ma le soʻofaʻatasiga o pomu faʻatamaʻiaina le tele o Iraqi atinaʻe lautele. O le gaosiga o le eletise a le atunuʻu na tele lava ina faʻaleaogaina pei o faʻatanoa tetele, fale e faʻaoga ai le suavai lafoai, mea tau fesoʻotaʻiga, uafu ma fale teu vai. Luasefulu afe fitafita Iraqi ma le faitau afe o tagata lautele na fasiotia.
I Serbia, selau ma selau na feoti i le taimi o pomu a le NATO i le 1999 ma selau o afe na o ese atu. O pomu a le NATO "E faʻatamaʻia nofoaga faʻatinoina ma atinaʻe tetele na mafua ai mea leaga na faʻaleagaina le ea, vai ma le eleele." O le faʻatamaʻia faʻatamaia o vailaʻau vailaʻau na mafua ai ogaoga le faaleagaina o le siosiomaga.
I Libya, o vaʻalele tau a le NATO na matua faʻaleagaina lava le faiga o le vaitafe o le Great Manmade. O le osofaia o le mafuaʻaga o le 70 pasene o le faitau aofai o vai e foliga mai a solitulafono o taua. Talu mai le taua i le 2011, e faitau miliona tagata Libyans na feagai ma se taimi tumau faaletonu vai. I le ono masina o taua, na paʻu ai le faigapaʻaga 20,000 pomu i le lata i le 6,000 faʻataʻitaʻiga, aofia ai le sili atu ma le 400 fale o le malo poʻo nofoaga faʻatonutonu. E fiasefulu, masalo fiaselau, o tagata lautele na maliliu i le osofaiga.
Oketopa Faʻapalota faʻaalia o pomu faʻagaioiga o se le taʻutaʻua faʻaaogaina o le militeli. Ina ua fesiligia i latou na tali mai, "o le a le lagolago, pe afai e te i ai, o oe o ituaiga nei o Kanata faʻavaomalo faʻavaomalo misiona," airstrikes sa sili ona lauiloa o le valu filifiliga na saunia.
Fitu sefulu fitu pasene na lagolagoina le "auai i fesoasoani faalenatura i fafo atu o le lalolagi" ma le 74 pasene na lagolagoina "Malo Aufaatasi le filemu misiona," ae na o le 28 pasene oi latou na palotaina lagolagoina "le aafia ai o le Air Force a Kanata i osofaiga a le ea." E le gata i lea, o le faʻaaogaina o le militeli e lagolago ai le NATO ma taʻitaʻi-taʻitaʻi misiona o se faʻamuamua mo i latou na palotaina.
I le tali atu i le fesili, "I lou manatu, o le a le sili ona talafeagai mo le Vaegaʻau a Kanata?" 6.9 pasene o i latou na palotaina na faapea mai, "lagolago i misiona / aufaatasi a le NATO" ae 39.8 pasene na filifilia le "tausiga o le filemu" ma le 34.5 pasene na filifilia "puipuia Canada." Peitai, o le faʻaaluina o le $ 77 piliona i luga o vaʻalele tau na o le aoga i le tulaga o fuafuaga e tau i le lumanaʻi US ma NATO taua.
Afai o le malo o Kanata e matua taua lava i le puipuia o le ola i luga o le Lalolagi, e le tatau ona faʻatatau 88 le talafeagai, faʻaleagaina-tau, mataʻutia vaalele tau fou.
Bianca Mugyenyi o le faatonu o le Canada Foreign Policy Institute.
Faʻaaogā ata: John Torcasio / Unsplash