د ریچارډ جیکسن لخوا، خبريالد اپریل ۲۵، ۲۰۲۲
د ریچارډ میلن او ګری ساوتن لخوا نظرونه
پوځي ځواک نور کار نه کوي، دا خورا ګران دی او دا د ښه په پرتله ډیر زیان رسوي.
تبصره: لکه څنګه چې موږ د انزاک په ورځ د نظامي جګړې د وژل شوي یادولو لپاره راټول شوي یو، دا د یادولو وړ ده چې د لومړۍ نړیوالې جګړې سمدلاسه وروسته په پراخه کچه تمه کیده چې دا به "د ټولو جګړو پای ته رسولو جګړه وي". ډیری هغه کسان چې په لومړي ځل د جګړې د مړو د نمانځلو لپاره په عامه توګه راټول شوي وو - په شمول د هغو ځوانانو میندو، خویندو او ماشومانو په شمول چې د اروپا په کروندو کې راوتلي وو - د لاریون غږ وکړ "بیا هیڅکله نه!" د دوی د یادګاري پیښو موضوع.
له هغه وخت راهیسې، د جګړې د مړو په یادولو تمرکز ترڅو ډاډ ترلاسه شي چې هیڅوک بیا په جګړه کې زیان نه لري، د سولې ژمنې اتحادیې او وارثانو پورې محدود فعالیت دی. سپین کوکنار ملاتړي پرځای یې، جنګونه په وژونکي منظم ډول دوام لري او د جګړې یادونه، د ځینو په نظر، د مدني دین بڼه او د نورو جګړو او تل لوی نظامي لګښتونو لپاره د خلکو د چمتو کولو یوه لاره ده.
دا کال زموږ په ټولنه کې د جګړې ځای، ملېشو او د جګړې د یادولو هدف ته د بیا غور کولو لپاره په ځانګړې توګه د پام وړ شیبه وړاندې کوي، نه لږ تر لږه د تیرو څو کلونو پیښو له امله. د کوویډ ناروغۍ په ټوله نړۍ کې له شپږ ملیون څخه ډیر خلک وژلي او په هر هیواد کې یې لوی اقتصادي او ټولنیز ګډوډي رامینځته کړې. په ورته وخت کې، د اقلیم بحران د ویجاړونکو ځنګلونو اورونو، سیلابونو او نورو سختو موسمي پیښو کې د اندیښنې وړ زیاتوالی لامل شوی، چې د زرګونو مړینو او ملیاردونو لګښتونو لامل شوی. د دې امنیتي ګواښونو سره د معاملې لپاره یوازې بې ګټې ندي، د نړۍ پوځونه د کاربن په اخراج کې ترټولو لوی مرسته کونکي دي: اردو د اقلیم تودوخې کې د مرستې له لارې د ناامنۍ لامل کیږي.
شاید تر ټولو مهم، د اکاډمیک څیړنو مخ په زیاتیدونکي ارګان دا وښودله چې نظامي ځواک د دولت د وسیلې په توګه لږ او لږ اغیزمن ثابت کیږي. نظامي ځواک واقعیا نور کار نه کوي. د نړۍ ځواکمن پوځونه د جګړې د ګټلو توان کم او کم دی، حتی د کمزورو مخالفینو په وړاندې. د تېر کال له افغانستان څخه د امریکا د متحدو ایالتونو وتل شاید د دې پدیدې تر ټولو روښانه او ښکاره بیلګه وي، که څه هم موږ باید په ویتنام، لبنان، سومالیا او عراق کې د امریکا د پوځي ناکامیو یادونه هم وکړو. په افغانستان کې، د نړۍ تر ټولو ستر پوځي ځواک د شلو کلونو هڅو سره سره د یاغیانو یو ځپل شوی پوځ په ټوپکونو او ماشینګڼو کې ځای پر ځای کړی نه دی.
په حقیقت کې، ټوله نړیواله "د ترهګرۍ پر وړاندې جګړه" په تیرو دوو لسیزو کې یوه ستره پوځي ناکامي ثابته شوې، په ټریلیونونو ډالر ضایع شوي او په دې پروسه کې د یو ملیون څخه ډیر خلک ژوند کوي. په تېرو شلو کلونو کې چې د امریکا پوځ له ترهګرۍ سره د مبارزې لپاره نه دی تللی، د امنیت، ثبات یا ډیموکراسۍ په برخه کې کوم پرمختګ نه دی لیدلی. نیوزیلینډ هم په دې وروستیو کې د پوځي ناکامۍ لګښت په غاړه اخیستی، د افغانستان په غرونو کې یې د خلکو ژوند له لاسه ورکړی او شهرت یې زیانمن شوی دی.
په هرصورت، پر اوکراین د روسیې د یرغل ناکامي د ملي ځواک د یوې وسیلې په توګه د نظامي ځواک د ناکامیو او لګښتونو ترټولو څرګند مثال دی. پوتین تر دې دمه د روسیې د پوځ له پراخې برتري سره سره د خپلو ستراتیژیکو یا سیاسي موخو په ترلاسه کولو کې پاتې راغلی دی. له ستراتیژیک پلوه روسیه په خپلو ټولو لومړنیو اهدافو کې تقریباً ناکامه شوې ده او د تل لپاره لا زیاتو ناوړو تاکتیکونو ته اړ شوې ده. په سیاسي لحاظ، یرغل د هغه څه برعکس لاسته راوړنه لري چې پوتین یې تمه درلوده: د ناټو د مخنیوي څخه لرې، دا سازمان یو ځل بیا پیاوړی شوی او د روسیې ګاونډیان د یوځای کیدو په لټه کې دي.
په ورته وخت کې، د یرغل پای ته رسولو لپاره د روسیې د مجازاتو او فشار ورکولو نړیوالو هڅو څرګنده کړه چې نړیوال اقتصاد څومره ژور مدغم دی، او جګړه د جګړې ځای ته د نږدې کیدو په پام کې نیولو پرته هرچا ته زیان رسوي. نن ورځ، دا په حقیقت کې ناشونې ده چې پرته له دې چې ټول نړیوال اقتصاد ته پراخه زیان ورسوي د جګړو سره مبارزه.
که موږ د جګړې اوږدمهاله اغیزو ته هم پام وکړو چې په هغو اشخاصو چې جګړه کوي، ملکي وګړي چې د جبراني زیانونو په توګه زیانمن کیږي، او هغه څوک چې د دې وحشتونو شاهدان وي، نو دا به د جګړې په وړاندې حساب نور هم لوړ کړي. هغه سرتیري او ملکي وګړي چې په جګړه کې یې برخه اخیستې وي د صدماتو وروسته د فشار اختلال سره مخ کیږي او هغه څه چې ارواپوهان یې "اخلاقي ټپ" بولي، د هغې پای ته رسیدو وروسته، ډیری وختونه روان رواني ملاتړ ته اړتیا لري. د جګړې صدمه د نسلونو لپاره افراد، کورنۍ او ټولې ټولنې ته زیان رسوي. په ډیرو مواردو کې دا د جګړې د ښکیلو اړخونو ترمنځ د ژورې ژورې کرکې، شخړې او نور تاوتریخوالی لامل کیږي.
د انزاک دا ورځ، لکه څنګه چې موږ د پوځي جګړې د مړو د درناوي لپاره په چوپتیا کې ودرېږو، شاید موږ باید په پام کې ونیسو چې څنګه موږ د جګړې او د ملېشو لګښتونو د پای ته رسولو لپاره د کار کولو لپاره ځان ژمن کړو. په خورا بنسټیزه کچه، نظامي ځواک کار نه کوي او دا یو ساده احمقانه دی چې د هغه څه سره دوام وکړي چې ډیری وختونه ناکام شوي. نظامي ځواک نور نشي کولی موږ د ناروغیو او اقلیم بحران له ډیریدونکي ګواښونو څخه خوندي کړو. دا خورا ګران هم دی او دا په کلکه د هر هغه ښه په پرتله ډیر زیان رسوي چې لاسته راوړي. تر ټولو مهمه، د جګړې بدیلونه شتون لري: د امنیت او ساتنې ډولونه چې د اردو په ساتلو تکیه نه کوي؛ د پوځي ځواکونو پرته د ظلم یا یرغل د مقاومت لارې؛ له تاوتریخوالي پرته د شخړو د حل لارې؛ د ملکي وګړو پر بنسټ سوله ساتي ډولونه بې وسلې. دا کال د مناسب وخت په څیر ښکاري چې په جګړه کې زموږ د روږدي کیدو له سره فکر وکړو او د جګړې پای ته رسولو سره د مړو درناوی وکړو.
