د برین ټیریل لخوا
کله چې د نومبر په څلورمه د کابل نړیوال هوايي ډګر ته راورسیدم، خبر نه وم چې په هماغه ورځ نیویارک ټایمز یوه مقاله خپره کړه "ژوند د افغانستان په پلازمینه کې بیرته راګرځي، لکه څنګه چې خطر زیاتیږي او سرتیري کمیږي." زما ملګري عبدالحی او علي چې ۱۷ کلن دي، هغه ځوانان چې زه پنځه کاله مخکې له لومړۍ لیدنې راهیسې پیژنم، په موسکا او غیږ کې مې ښه راغلاست ووایه او خپل بکسونه یې را واخیستل. د سرتیرو او پولیسو لخوا په اتوماتیک وسلو سمبال شوي ، موږ په پخوانیو وختونو کې د کانکریټي چاودیدونکو دیوالونو ، د شګو کڅوړې قلعې ، چیک پوائنټونو او د استخراج تارونو څخه عامه سړک ته تیریدو او د موټر چلولو سره مخ شو.
د سهار له باران وروسته لمر یوازې د ورېځو په منځ کې سوځیده او ما هیڅکله کابل دومره روښانه او پاک نه و لیدلی. یوځل چې د هوایی ډګر څخه تیر شو ، ښار ته د ننوتلو لویه لاره د ترافیکو او سوداګرۍ سره د رش سره ډکه وه. زه تر هغه وخته ناخبره وم چې ما لوستل نیویارک ټایمز آن لاین څو ورځې وروسته، چې دا ځل زه یو له یو څو امریکایی اتباعو څخه وم چې احتمال یې په دې سړک کې و. یوه جګپوړي غربي چارواکي د نوم نه ښودلو په شرط رسنیو ته ویلي: «د امریکا سفارت نور د سړک له لارې د تګ اجازه نه لري ټایمزد هغه په خبره، له ۱۴ کلنې جګړې وروسته، د افغان پوځ او پولیسو د روزنې په برخه کې له هوايي ډګر څخه تر سفارت پورې د یو نیم میله مزل تګ خورا خطرناک شوی دی.
هلیکوپترونه اوس هغه کارمندان چې د متحده ایالاتو او نړیوال نظامي ایتلاف سره کار کوي په کابل کې دفترونو ته او له هغه څخه موږ ته ویل کیږي. په کابل کې د متحده ایالاتو سفارت په نړۍ کې یو له لویو سفارتونو څخه دی او دمخه په پراخه کچه په ځان بسیا ټولنه ده، د هغې پرسونل اوس د پخوا په پرتله نور هم د افغانانو او ادارو څخه جلا شوي دي. ټایمز راپور ورکوي "بل څوک نه،" د متحده ایالاتو او ایتلافي تاسیساتو پرته، "د لینډینګ پیډ سره ودانۍ نه لري." په داسې حال کې چې هلته د افغانستان لپاره د "پریکنده ملاتړ عملیاتو" ماموریت اعلانوي، امریکایي چارواکي نور د افغانستان په واټونو کې تګ راتګ نه کوي.
موږ هیڅ چورلکې یا د لینډینګ پیډونه نلرو، مګر په کابل کې امنیتي وضعیت د تخلیقی عدم تشدد لپاره غږونو لپاره هم د اندیښنې وړ دی، د سولې او بشري حقونو د بنسټونو بنسټ چې زه په کابل کې د افغان سولې رضاکارانو سره کار کوم او زموږ د ملګرو لپاره کار کوم. لیدو ته راغلی. زه خوشبخته یم چې زما خړ ږیره او تیاره رنګ لري چې په اسانۍ سره د ځایی خلکو لپاره تیریږي او زه کولی شم د نورو نړیوالو خلکو په پرتله په سړکونو کې یو څه ډیر آزاد حرکت وکړم. بیا هم، زما ځوان ملګري ما د کور څخه د وتلو په وخت کې پګړۍ اغوندي.
که څه هم د کابل امنیت ټولو ته دومره بد نه ښکاري. په وینا د د اکتوبر 29 نيوزويک راپورد آلمان حکومت به ډیر ژر هغه افغان پناه غوښتونکي چې دغه هیواد ته داخل شوي دي، بیرته وباسي. د جرمني د کورنيو چارو وزير توماس ديميزير ټينګار کوي چې افغانان بايد "په خپل هېواد کې پاتې شي" او هغه کډوال چې په ځانګړې توګه له کابل څخه راځي د پناه غوښتنې ادعا نه لري، ځکه چې کابل "يو خوندي سيمه ګڼل کېږي." د کابل هغه کوڅې چې د امریکا د سفارت د کارکوونکو لپاره خطرناکې دي چې د همویس او زغره والو موټرو په کاروانونو کې تګ راتګ کوي چې د درنو وسله والو خصوصي قراردادیانو له خوا ځای پر ځای شوي، د هیر دی میزیر په اټکل د افغانانو لپاره د ژوند، کار کولو او د خپلو کورنیو د پاللو لپاره خوندي دي. "د ملګرو ملتونو د کډوالو د ادارې په وینا په ۲۰۱۵ کال کې د هغو ۵۶۰،۰۰۰ څخه زیاتو وګړو چې اروپا ته د سمندر له لارې رسیدلي، له ۲۰ سلنې څخه زیات افغانان جوړوي، چې دی مازیر یو څه د منلو وړ نه بولي."
افغانان، په ځانګړې توګه د لوستې منځنۍ طبقې څخه، ډی میزیر وايي، "باید پاتې شي او د هیواد په جوړولو کې مرسته وکړي." په کې حواله شوې نیویارک ټایمزحسینه صافۍ، د افغان ښځو د شبکې اجراییوي رییسه، یوه ډله چې د بشري حقونو او جنسیت په مسلو کار کوي، موافق ښکاري: "که چیرې ټول لوستي خلک پریږدي نو دا به ډیره ستونزمنه وي." دا هغه خلک دي چې موږ په دې هیواد کې ورته اړتیا لرو. که نه نو له عامو خلکو سره به څوک مرسته وکړي؟ همدغه احساس چې په افغانستان کې د بشري حقونو د یوه کارکونکي له خوا په زړه پورې زړورتیا او اخلاقي اعتبار سره خبرې کیږي، د مسؤلیت څخه د شرم وړ او د لیوالتیا د خنډ په توګه په برلین کې د حکومت له وزارت څخه څرګندیږي، په ځانګړې توګه کله چې هغه حکومت د 14 کلونو لپاره په ایتلاف کې برخه اخیستې وي. د افغانستان د ډیرو ستونزو لپاره.
له رارسیدو یوه ورځ وروسته چې د افغان سولې داوطلبانو د کوڅې د ماشومانو په ښوونځي کې د ښوونکو په یوه غونډه کې د دې موضوع په اړه خبرې وشوې، نو ما ته دا فرصت راکړل شو. دا ځوانې ښځې او نارینه، پخپله د لیسې او پوهنتون محصلین، ماشومانو ته د لومړنیو زده کړو اساسات ور زده کوي چې باید د کابل په کوڅو کې د خپلو کورنیو سره د مرستې لپاره کار وکړي. والدین د زده کړې پیسې نه ورکوي، مګر د غږونو په مرسته، هره میاشت د وریجو یوه کڅوړه او د پخلي تیلو یوه کڅوړه اختصاص کیږي ترڅو د خپلو ماشومانو د زده کړې ساعتونو لپاره تاوان ورکړي.
په داسې حال کې نیویارک ټایمز اعلان کوي چې "ژوند د افغانستان په پلازمینه کې بیرته راګرځي،" دا رضاکار ښوونکي د دې نښه ده چې ژوند تیریږي، ځینې وختونه د حیرانتیا خوښۍ او کثرت سره لکه څنګه چې ما په دې وروستیو ورځو کې تجربه کړې، حتی په دې ځای کې چې د جګړې او غوښتنې لخوا ویجاړ شوی. بیا د دغو تکړه، منابعو او نوښتګرو ځوانانو په اوریدو چې د افغانستان د راتلونکي لپاره د غوره هیلو څرګندونه کوي، زړه ماتوونکی و، په ریښتیا سره بحث وکړو چې ایا دوی په بشپړ ډول دلته راتلونکی لري او ایا دوی باید د نورو ډیرو افغانانو سره یوځای شي چې په بل ځای کې پټنځایونه غواړي.
هغه دلایل چې د دې ځوانانو څخه کوم یو یې پریږدي ډیری او زړه راښکونکي دي. په کابل کې د ځانمرګو بریدونو، په هغو ولایتونو کې د هوايي بریدونو وېره شته چې د امریکا د بې پیلوټه الوتکې له خوا به څوک د جنګیالیو په توګه په نښه شي، د بېلابېلو جنګي ځواکونو تر منځ د جګړې وېره شته چې د دوی نه دي. ټولو په جنګونو کې چې د دوی د زیږون دمخه دلته پیل شوي خورا ډیر زیانمن شوي دي. هغه بنسټونه چې د خپل هیواد د بیارغونې مسولیت لري په فساد کې ډوب دي، له واشنګټن ډي سي څخه نیولې تر افغان حکومت وزارتونو او نادولتي موسسو پورې، ملیاردونه ډالر په فساد کې اچول شوي چې لږ څه په ځمکه کې ښودل شوي. حتی د روښانه او خورا منابعو لپاره د زده کړې تعقیب او بیا په افغانستان کې د دوی غوره شوي مسلکونو کې د کار موندلو امکانات ښه ندي.
ډیری داوطلبانو ومنله چې دوی د وتلو فکر کړی و، مګر بیا هم دوی په خپل هیواد کې د پاتې کیدو لپاره د مسؤلیت احساس څرګند کړ. ځینې یې د وتلو لپاره قوي هوډ ته رسیدلي و ، نور ډاډه بریښي چې ایا راتلونکي پرمختګونه به دوی ته د پاتې کیدو اجازه ورکړي. د هر ځای د ځوانانو په څیر، دوی به خوښ وي چې سفر وکړي او نړۍ وګوري مګر په پای کې د دوی ژوره هیله دا ده چې "پاتې شي او د هیواد په جوړولو کې مرسته وکړي" که یوازې دوی توان ولري.
ډیری افغانان، عراقیان، سوریایان، لیبیایان او نور خپل ژوند په خطر کې اچوي ترڅو د مدیترانې بحیرې ته په وړو الوتکو او یا هم د ځمکې له لارې د دښمنو سیمو له لارې اروپا ته د پناه ورکولو په هیله په کور کې پاتې شي. پداسې حال کې چې دغو پناه غوښتونکو ته باید هغه میلمه پالنه او سرپناه ورکړل شي چې دوی یې حق لري، په ښکاره ډول ځواب اروپا او شمالي امریکا ته د میلیونونو کډوالو جذب نه دی. په اوږد مهال کې، د نړیوال سیاسي او اقتصادي نظم له بیا تنظیمولو پرته بله حل لاره نشته چې ټولو خلکو ته اجازه ورکړي چې په کور کې ژوند وکړي او وده وکړي یا په آزاده توګه حرکت وکړي که دا د دوی انتخاب وي. په لنډه موده کې، هیڅ شی به د مهاجرینو د پراخې څپې مخه ونه نیسي چې په دې هیوادونو کې د متحده ایالاتو او د هغې د متحدینو او روسیې لخوا د نظامي مداخلې مخه ونیسي.
د نومبر په ۴ نیویارک ټایمز کیسه په یو احتیاطي کیسې سره پای ته رسیږي، یو خبرداری چې "حتی په کابل کې د خطرونو څخه د مخنیوي هڅې خورا لوی لګښت لري." درې اونۍ وړاندې، یو له هغو چورلکو څخه چې اوس یې اسمان ډکوي د سفارت پرسونل شاوخوا حرکت کوي یوه غمجنه حادثه وه. "د ځمکې کولو په هڅه کې، پیلوټ د سرویلانس بلیپ ټیتر کټ کړ چې په مرکز کابل کې د نفوذي کسانو لپاره سکین کوي ځکه چې دا د غوڅ ملاتړ اډې ته ځي." په الوتکه کې د دوو امریکایانو په ګډون د ایتلاف پنځه غړي وژل شوي دي. بلیمپ د یو ملیون ډالرو څخه ډیر د څارنې تجهیزاتو سره تیر شو، په نهایت کې د یوه افغان کور سره ټکر شو او احتمالا یې ویجاړ کړ.
د متحده ایالاتو، انګلستان او آلمان هڅې چې "په کابل کې د خطرونو څخه مخنیوی وکړي" او نور ځایونه چې موږ یې ویجاړ کړي دي په حتمي توګه به "په خورا لوی قیمت کې راشي." دا بل ډول نشي کیدی. موږ نشو کولی د تل لپاره ځان د هغه خونړۍ ګډوډۍ څخه خوندي وساتو چې موږ یې نړۍ جوړه کړې ده له قوي هیلیپډ څخه د چورلکو ټوپکونو کې د قوي هیلیپډ ته په تلو سره. زموږ په سرحدونو کې د ملیونونو مهاجرینو سیلاب ممکن ترټولو کوچنی قیمت وي چې موږ به یې تادیه کړو که موږ هڅه ته دوام ورکړو.
براین ټیریل په مالوی ، آیوا کې ژوند کوي او د تخلیقي عدم تشدد غږونو سره همغږي کونکی دی (www.vcnv.org)
