Door Antonio de Lauri, Common Dreams, April 10, 2022
De oorlog in Oekraïne bracht een zekere gevaarlijke fascinatie voor oorlog weer tot leven. Begrippen zoals patriottisme, democratische waarden, de rechterkant van de geschiedenis, of een nieuwe strijd voor vrijheid worden gemobiliseerd als imperatief voor iedereen om een kant te kiezen in deze oorlog. Het is dan ook niet verwonderlijk dat een groot aantal zogenaamde buitenlandse strijders zijn bereid om naar Oekraïne te gaan om zich bij de ene of de andere partij aan te sluiten.
Ik ontmoette een paar van hen onlangs aan de grens tussen Polen en Oekraïne, waar ik interviews afnam met een Noorse filmploeg met soldaten en buitenlandse strijders die het oorlogsgebied binnenkwamen of verlieten. Sommigen van hen hebben zelfs nooit kunnen vechten of "gerekruteerd" worden omdat ze geen militaire ervaring of goede motivatie hebben. Het is een gemengde groep mensen, van wie sommigen jaren in het leger hebben gezeten, terwijl anderen alleen militaire dienst hebben gedaan. Sommigen hebben familie thuis die op hen wacht; anderen, geen huis om naar terug te gaan. Sommigen hebben sterke ideologische motivaties; anderen zijn gewoon bereid om op iets of iemand te schieten. Er is ook een grote groep voormalige soldaten die overgingen naar humanitair werk.
Toen we de grens overstaken om Oekraïne binnen te komen, vertelde een voormalige Amerikaanse soldaat me: "De reden waarom veel gepensioneerde of voormalige soldaten naar humanitair werk verhuisden, zou gemakkelijk de behoefte aan opwinding kunnen zijn." Als je eenmaal het leger hebt verlaten, is de activiteit die je het dichtst bij de 'fun zone' kan brengen, zoals een ander zei, verwijzend naar het oorlogsgebied in Oekraïne, humanitair werk - of in feite een reeks andere bedrijven die als paddestoelen uit de grond schieten in de nabijheid van oorlog, met inbegrip van contractanten en criminele activiteiten.
"We zijn adrenalinejunkies", zei de voormalige Amerikaanse soldaat, hoewel hij nu alleen burgers wil helpen, iets wat hij ziet als "een onderdeel van mijn genezingsproces". Wat veel van de buitenlandse strijders gemeen hebben, is de noodzaak om een doel in het leven te vinden. Maar wat zegt dit over onze samenlevingen als duizenden bereid zijn om oorlog te voeren om een zinvol leven te zoeken?
Er is dominante propaganda dat lijkt te suggereren dat oorlog kan worden gevoerd volgens een reeks aanvaardbare, gestandaardiseerde en abstracte regels. Het schetst een idee van een goedgemanierde oorlog waarin alleen militaire doelen worden vernietigd, geweld niet buitensporig wordt gebruikt en goed en kwaad duidelijk worden gedefinieerd. Deze retoriek wordt gebruikt door regeringen en massamediapropaganda (met de militaire industrie vieren) om oorlog voor de massa acceptabeler, zelfs aantrekkelijker te maken.
Alles wat afwijkt van dit idee van een goede en nobele oorlog wordt als een uitzondering beschouwd. Amerikaanse soldaten martelen van gevangenen in Abu Ghraib: een uitzondering. Duitse soldaten spelen met een menselijke schedel in Afghanistan: een uitzondering. De Amerikaanse soldaat die van huis tot huis ging in een Afghaans dorp, waarbij 16 burgers werden gedood, waaronder verschillende kinderen zonder reden: een uitzondering. Oorlogsmisdaden gepleegd door Australische troepen in Afghanistan: een uitzondering. Iraakse gevangenen gemarteld door Britse troepen: een uitzondering.
Soortgelijke verhalen duiken ook op in de huidige oorlog in Oekraïne, hoewel meestal nog steeds "onbevestigd". Nu de informatieoorlog het onderscheid tussen realiteit en fantasie vertroebelt, weten we niet of en wanneer we video's kunnen verifiëren, zoals een video waarin een Oekraïense soldaat aan de telefoon staat met de moeder van een gedode Russische soldaat en grappen maakt over haar, of Oekraïense soldaten het neerschieten van gevangenen om ze blijvend gewond te maken, of nieuws over Russische soldaten die vrouwen seksueel misbruiken.
Alle uitzonderingen? Nee. Dit is precies wat oorlog is. Overheden doen grote inspanningen om uit te leggen dat dit soort afleveringen niet thuishoren in een oorlog. Ze doen zelfs alsof ze verrast zijn als burgers worden gedood, ook al is het systematisch aanvallen van burgers een kenmerk van alle hedendaagse oorlogen; bijvoorbeeld over 387,000-burgers werden gedood alleen al in de VS na 9/11 oorlogen, met meer kans om te sterven door de weerkaatsende gevolgen van die oorlogen.
Het idee van een schone en efficiënte oorlog is een leugen. Oorlog is een chaotisch universum van militaire strategieën die verweven zijn met onmenselijkheid, schendingen, onzekerheid, twijfels en bedrog. In alle gevechtszones bestaan emoties zoals angst, schaamte, vreugde, opwinding, verrassing, woede, wreedheid en mededogen naast elkaar.
We weten ook dat wat de echte redenen voor oorlog ook zijn, het identificeren van de vijand een cruciaal onderdeel is van elke oproep tot conflict. Om te kunnen doden - systematisch - is het niet genoeg om strijders de vijand te laten negeren, hem of haar te verachten; het is ook nodig om ze in de vijand een obstakel voor een betere toekomst te laten zien. Om deze reden vereist oorlog consequent de transformatie van de identiteit van een persoon van de status van een individu naar een lid van een gedefinieerde en gehate vijandelijke groep.
Als het enige doel van oorlog louter de fysieke eliminatie van de vijand is, hoe kunnen we dan verklaren waarom het martelen en vernietigen van lichamen, zowel dood als levend, zo wreed wordt toegepast op zoveel slagvelden? Hoewel dergelijk geweld in abstracte termen onvoorstelbaar lijkt, wordt het mogelijk om te visualiseren wanneer de vermoorde of gemartelde zich op één lijn bevinden met ontmenselijkende voorstellingen die hen afschilderen als usurpators, lafaards, smerig, armzalig, ontrouw, verachtelijk, ongehoorzaam - voorstellingen die snel reizen in de reguliere en sociale media . Oorlogsgeweld is een dramatische poging om sociale grenzen te transformeren, opnieuw te definiëren en vast te stellen; om het eigen bestaan te bevestigen en dat van de ander te ontkennen. Daarom is het door oorlog veroorzaakte geweld niet louter een empirisch feit, maar ook een vorm van sociale communicatie.
Hieruit volgt dat oorlog niet eenvoudig kan worden omschreven als het bijproduct van politieke beslissingen van bovenaf; het wordt ook bepaald door participatie en initiatieven van onderaf. Dit kan de vorm aannemen van extreem bruut geweld of marteling, maar ook als verzet tegen de logica van oorlog. Het is het geval van militairen die bezwaar hebben tegen deelname aan een bepaalde oorlog of missie: voorbeelden variëren van gewetensbezwaren in oorlogstijd, tot expliciete positionering zoals in het geval van de Fort Hood Drie die weigerden naar Vietnam te gaan gezien die oorlog “illegaal, immoreel en onrechtvaardig” en de weigering van de Russische nationale garde om naar Oekraïne te gaan.
"Oorlog is zo onrechtvaardig en lelijk dat iedereen die hem voert, moet proberen de stem van het geweten in zichzelf te verstikken", schreef Leo Tolstoj. Maar het is alsof je je adem onder water inhoudt - je kunt het niet lang volhouden, zelfs als je getraind bent.
Antonio de Lauri is onderzoekshoogleraar aan de Chr. Michelsen Institute, de directeur van het Norwegian Centre for Humanitarian Studies, en een bijdrage aan het Costs of War Project van het Watson Institute for International and Public Affairs aan de Brown University.
