အီရတ်ဆန္ဒပြသူတွေဘာကိုလိုချင်တာလဲ

Raed Jarrar, နိုဝင်ဘာလ 22, 2019 အားဖွငျ့ဖွစျသညျ

မှ ကမ္ဘာကြီး

ပြီးခဲ့သည့် 6 ရက်သတ္တပတ်များအတွင်း၊ 300 ကျော်အီရတ်ပြည်သူများသေဆုံးခဲ့ရပြီး၊

လက်ဘနွန်တွင်ဖြစ်ပွားခဲ့သောအုံကြွမှုနှင့်အီဂျစ်ဆန္ဒပြမှုများကြောင့်အောက်တိုဘာလတွင်အီရတ်တို့သည်သူတို့၏အစိုးရကိုဆန္ဒပြရန်လမ်းများပေါ်သို့တက်ခဲ့ကြသည်။ ဆန္ဒပြသူအများစုသည်အီရတ်လူငယ်မျိုးဆက်သစ်ဖြစ်ပြီးအမေရိကန် ဦး ဆောင်သောဘဂ္ဂဒက် 2003 ကိုကျူးကျော်ပြီးနောက်အသက်ကြီးလာသည်။

ကျူးကျော်မှုအပြီးတွင်အီရတ်အစိုးရသစ်သည်ယင်းတို့၏အားနည်းချက်များကို Saddam Hussein ၏အာဏာရှင်အစိုးရနှင့်နှိုင်းယှဉ်ခြင်းအားဖြင့်မှန်ကန်ကြောင်းဖော်ပြသည့်ဇာတ်ကြောင်းကိုလက်ခံခဲ့သည်။ သို့သော် Saddam ၏အုပ်ချုပ်မှုအောက်တွင်တစ်ခါမျှမနေထိုင်ခဲ့ဖူးသောအီရတ်လူငယ်များအတွက်မူထိုအဖြစ်အပျက်သည်အလေးအနက်ထားခြင်းမရှိဘဲလက်ရှိအစိုးရ၏အကျင့်ပျက်ခြစားမှုများနှင့်အလုပ်မဖြစ်ခြင်းများကိုအကြောင်းပြချက်မရှိချေ။ တက်ကြွစွာဖြင့်လူငယ်များသည်နိုင်ငံရေးဖြစ်စဉ်၏အခြေခံအုတ်မြစ်ကိုစိန်ခေါ်နေသောဆန္ဒပြမှုအသစ်တစ်ခုကိုစတင်ခြင်းဖြင့်နိုင်ငံရေးအတန်းအစားကိုထိတ်လန့်စေခဲ့သည်။

ဆန္ဒပြမှုများသည်ကန ဦး တွင်နေ့စဉ်စိတ်ပျက်စရာများဖြစ်သည့်အလုပ်လက်မဲ့ပြန့်ပွားမှု၊ ပြည်သူ့ ၀ န်ဆောင်မှုများကိုလက်လှမ်းမမီမှုနှင့်အစိုးရ၏အကျင့်ပျက်ခြစားမှုများကြောင့်ဖြစ်သည်။ အီရတ်ဆန္ဒပြသူများသည်စနစ်တစ်ခုလုံးပြောင်းလဲမှုမရှိဘဲဤပြissuesနာများကိုဖြေရှင်းနိုင်မည်မဟုတ်ကြောင်းသိထားကြသည်။ ရလဒ်အနေဖြင့်သူတို့၏တောင်းဆိုမှုများသည်အဓိကအားဖြင့်အဓိကအကြောင်းရင်းနှစ်ခုဖြစ်သည်။ နိုင်ငံခြားဝင်ရောက်စွက်ဖက်မှုများအဆုံးသတ်ခြင်းနှင့်လူမျိုးစုအုပ်ချုပ်မှုကိုဖျက်သိမ်းခြင်း။

ဤတောင်းဆိုမှုများသည် 2003 ကျူးကျော်ပြီးနောက်အီရတ်ရှိနိုင်ငံရေးအတန်းအစားတစ်ခုလုံး၏ခြိမ်းခြောက်မှုတစ်ခုဖြစ်ပြီး ပို၍ အရေးကြီးသည်မှာ၎င်းတို့သည်လက်ရှိစစ်အစိုးရတွင်ရင်းနှီးမြှုပ်နှံထားသောနိုင်ငံခြားအင်အားကြီးနိုင်ငံများဖြစ်သောအဓိကအားဖြင့်အမေရိကန်နှင့်အီရန်အားခြိမ်းခြောက်ခြင်းဖြစ်သည်။

နိုင်ငံခြားဝင်ရောက်စွက်ဖက်မှုတစ်ခုအဆုံးသတ်

အမေရိကန်နှင့်အီရန်တို့သည်အရှေ့အလယ်ပိုင်းတွင်၎င်းတို့နှစ်ဖက်စလုံးကိုဆန့်ကျင်နေသောကြားခံစစ်ပွဲများကိုပုံမှန်အားဖြင့်မည်သို့ပြုလုပ်ခဲ့သည်နှင့်မတူသည်မှာအီရတ်သည်၎င်းအားခြွင်းချက်ဖြစ်သည်။ 2003 နောက်ပိုင်းအီရန်နှင့်အမေရိကန်တို့သည်အီရတ်ရှိအလားတူနိုင်ငံရေးပါတီများကိုထောက်ခံခဲ့ကြသည်။ ပထဝီနိုင်ငံရေးအရအကြောင်းပြချက်များကြောင့်အီရတ်ကိုဂိုဏ်းဂဏခွဲများနှင့်လူမျိုးစုခွဲများအဖြစ်ခွဲခြမ်းခြင်း၊ ဆွန်နီ၊ ရှီးယား၊ ကဒ်နှင့်အခြားလူမျိုးစုအခြေပြုပါတီများအားထောက်ပံ့ခြင်းအားအမေရိကန်နှင့်အီရန်တို့၏အကျိုးစီးပွားများနှင့်အတူတကွပေါင်းစည်းလိုက်ခြင်းသည်ဖြစ်ရိုးဖြစ်စဉ်သာဖြစ်သည်။

နှစ်နိုင်ငံလုံးသည်အီရတ်ရှိလက်ရှိစစ်အစိုးရကိုနိုင်ငံရေးအရအထောက်အပံ့ပေးနေသည်၊ ပို၍ အရေးကြီးသည်မှာ၎င်းအားဆက်လက်ရှင်သန်ရန်လိုအပ်သည့်လက်နက်များ၊ နှစ်စဉ်နိုင်ငံခြားစစ်ရေးရန်ပုံငွေအစီအစဉ်၏တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းအနေနှင့်အမေရိကန်သည်အီရတ်အစိုးရအားဒေါ်လာ 2 ဘီလီယံကျော်ပို့ခဲ့သည်။ အမေရိကန်သည်အီရတ်အစိုးရအားဒေါ်လာ 2012 ဘီလီယံကျော်တန်သောလက်နက်များဖြင့် 23 မှစ၍ ရောင်းချခဲ့သည်။ အီရတ်အစိုးရအားပြည်သူများကိုကာကွယ်ရန်အီရန်ကျောထောက်နောက်ခံပေးထားသောပြည်သူ့စစ်များသည်ဆန္ဒပြသူများကိုသတ်ဖြတ်ခြင်းတွင်ပါ ၀ င်ခဲ့ကြသည်။ နိုင်ငံတကာလွတ်ငြိမ်းချမ်းသာခွင့်အဖွဲ့မကြာသေးမီက အစီရင်ခံတင်ပြ အီရန်နိုင်ငံသည်ဆန္ဒပြသူများကိုနေ့တိုင်းသတ်ဖြတ်ရန်အသုံးပြုလျက်ရှိသောမျက်ရည်ယိုဗုံးများကိုအဓိကထောက်ပံ့သူဖြစ်သည်။

အီရတ်အစိုးရ၏အဂတိလိုက်စားမှုနှင့်အလုပ်မဖြစ်မှုသည်အမေရိကန်နှင့်အီရန်ကဲ့သို့သောနိုင်ငံခြားအင်အားကြီးများအပေါ်မှီခိုနေရခြင်း၏လက္ခဏာများဖြစ်သည်။ အီရတ်အစိုးရတာ ၀ န်ရှိသူများကအီရတ်နိုင်ငံ၏စွမ်းဆောင်ရည်ကိုအတည်ပြုသည်ကိုဂရုမစိုက်ပါ။ အီရတ်နိုင်ငံသားအများစု၏အခြေခံ ၀ န်ဆောင်မှုများမရှိခြင်းကြောင့်လည်းသူတို့ဂရုမစိုက်ပါ၊

လူမျိုးရေးနောက်ခံမည်သို့ပင်ရှိပါစေအီရတ်ဆန္ဒပြသူများသည်အချုပ်အခြာအာဏာမရှိသော၊ ကမ္ဘာပေါ်တွင်အကျင့်ပျက်ခြစားမှုအရှိဆုံးနှင့်အလုပ်မဖြစ်သောအစိုးရများထဲမှတစ်ခုဖြစ်သော ၀ န်ဆောင်မှုခံယူသူပြည်နယ်တွင်နေထိုင်ခြင်းကိုမကျေနပ်ကြပါ။ သူတို့ကအမေရိကန်၊ အီရန်၊ ဆော်ဒီအာရေးဗီးယား၊ တူရကီသို့မဟုတ်အစ္စရေးတို့မှဝင်ရောက်စွက်ဖက်မှုအားလုံးကိုအဆုံးသတ်ရန်တောင်းဆိုနေကြသည်။ အီရတ်နိုင်ငံဟာတိုင်းတစ်ပါးမှာအင်အားကြီးနိုင်ငံမဟုတ်ဘဲပြည်သူတွေအပေါ်မှီခိုနေရတဲ့အစိုးရတစ်ခုရဲ့အုပ်ချုပ်မှုအောက်မှာနေထိုင်ချင်တယ်။

လူမျိုးရေးနှင့်ဂိုဏ်းဂဏအခြေခံအုပ်ချုပ်မှုဖျက်သိမ်းခြင်း

2003 တွင်အမေရိကန်သည်အီရတ်၌လူမျိုးရေးခွဲခြားမှုခွဲခြားမှုအပေါ်အခြေခံထားသောနိုင်ငံရေးအုပ်ချုပ်မှုဖွဲ့စည်းပုံ (သမ္မတကကဒ်၊ ဝန်ကြီးချုပ်ရှီအာ၊ ပါလီမန်၏သမ္မတသည်ဆွန်နီများစသည်) ကိုတည်ထောင်ခဲ့သည်။ ဤချမှတ်ထားသည့်စနစ်သည်တိုင်းပြည်အတွင်း၌သာကွဲပြားမှုများကိုအမြစ်တွယ်။ ခိုင်မာစေခဲ့သည် (US ဦး ဆောင်သောကျူးကျော်မှုမတိုင်မီကအနည်းဆုံးဖြစ်သည်) နှင့်လူမျိုးစုခွဲခြားထားသည့်ပြည်သူ့စစ်အဖွဲ့များနှင့်စည်းလုံးညီညွတ်သောအမျိုးသားလက်နက်ကိုင်အင်အားစုများကိုပျက်စီးစေခဲ့သည်။ ဤဖွဲ့စည်းပုံအတွင်းတွင်နိုင်ငံရေးသမားများသည်အရည်အချင်းပေါ် အခြေခံ၍ မဟုတ်ဘဲသူတို့၏လူမျိုးရေးနှင့်လူမျိုးရေးနောက်ခံကိုအခြေခံသည်။ ရလဒ်အနေနှင့်အီရတ်လူမျိုးစုများနှင့်လူမျိုးရေးခွဲခြားထားခြင်းခံထားရသောနေရာများသို့နေရာရွှေ့ပြောင်းခံခဲ့ရပြီးတိုင်းပြည်ကိုလူမျိုးစုနှင့်ဂိုဏ်းဂဏစွဲလက်နက်ကိုင်ပြည်သူ့စစ်များနှင့်စစ်ခေါင်းဆောင်များက ဦး ဆောင်ခြင်းဖြစ်သည် (ISIS ၏ဥပမာတစ်ခုဖြစ်သည်) ။ လက်ရှိနိုင်ငံရေးလူတန်းစားသည်ဤနည်းဖြင့်သာလုပ်ကိုင်ခဲ့သည်။ လူငယ်များသည်ဘာသာရေးနောက်ခံများမှတစ်ဆင့်တက်ပြီးအဆုံးသတ်ရန်တောင်းဆိုခဲ့ကြသည်။

အီရတ်မှဆန္ဒပြသူများသည်ဘာသာရေးဂိုဏ်းဂဏအခြေခံနိုင်ငံရေးပါတီနှင့်ဆက်နွယ်ခြင်းမဟုတ်ဘဲအရာရှိများအား၎င်းတို့၏အရည်အချင်းများအရရွေးကောက်တင်မြှောက်သည့်အုပ်ချုပ်သည့်အစိုးရမှအုပ်ချုပ်သောစည်းလုံးသောတိုင်းပြည်တွင်နေထိုင်လိုကြသည်။ ထို့အပြင်အီရတ်ရှိရွေးကောက်ပွဲစနစ်သည်ယခုအခါအလုပ်ဖြစ်နေသည်မှာအီရတ်နိုင်ငံသားများသည်ပါလီမန်အမတ်များအတွက်မဟုတ်ဘဲပါတီများအတွက်သာမဲပေးကြခြင်းဖြစ်သည်။ ပါတီအများစုကိုလူမျိုးရေးခွဲခြားမှုများအရခွဲခြားထားသည်။ အီရတ်နိုင်ငံသည်နိုင်ငံကိုအုပ်ချုပ်မှုအတွက်တာ ၀ န်ခံမှုရှိသူများကိုမဲပေးရန်စနစ်ကိုပြောင်းလဲလိုသည်။

အမေရိကန်အမေရိကန်တွေဘာလုပ်နိုင်သလဲ

တစ်နည်းအားဖြင့်အီရတ်လူငယ်များသည်ယခုဆန့်ကျင်ပုန်ကန်နေသောအရာမှာအမေရိကန်မှတည်ဆောက်ခဲ့ပြီး 2003 တွင်အီရန်ကကောင်းချီးပေးသောစစ်အစိုးရဖြစ်သည်။ ဤသည်အီရတ်ရှိအမေရိကန်၏အမွေအနှစ်ကိုဆန့်ကျင်သောတော်လှန်ရေးတစ်ခုဖြစ်သည်။

ယူအက်စ်တွင်အီရတ်တွင်အလွန်ဆိုးရွားသည့်မှတ်တမ်းရှိသည်။ 1991 တွင်ပထမဆုံးပင်လယ်ကွေ့စစ်ပွဲနှင့်စတင်ခဲ့သော 2003 ကျူးကျော်မှုနှင့်သိမ်းပိုက်မှုအတွင်းပိုမိုပြင်းထန်သောအမေရိကန်ရာဇ ၀ တ်မှုများသည်အီရတ်အစိုးရအားပေးအပ်သည့်စစ်ရေးနှင့်နိုင်ငံရေးထောက်ခံမှုများမှယနေ့အထိဆက်လက်ဖြစ်ပွားနေသည်။ စည်းလုံးညီညွတ်စွာရပ်တည်ရန်ယနေ့ခေတ်အီရတ်ပြည်သူများအားကူညီရန်နည်းလမ်းများစွာရှိသည်။ သို့သော်အမေရိကန်အခွန်ထမ်းများအနေနှင့်ကျွန်ုပ်တို့အနေဖြင့်အမေရိကန်အစိုးရအားတာဝန်ခံခြင်းဖြင့်စတင်သင့်သည်။ ယူအက်စ်အစိုးရသည်အီရတ်ရှိရက်စက်ကြမ်းကြုတ်သောအလုပ်မဖြစ်သောအစိုးရအားထောက်ပံ့ရန်ကျွန်ုပ်တို့၏အခွန်ဒေါ်လာကိုအသုံးပြုသည်။ ထို့ကြောင့်အီရတ်နိုင်ငံသည်သူတို့၏တိုင်းပြည်အတွင်းရှိနိုင်ငံခြားမှထောက်ပံ့ကြေးပေးသောအစိုးရကိုဆန့်ကျင်နေစဉ်တွင်ကျွန်ုပ်တို့လုပ်နိုင်သမျှအနည်းဆုံးမှာကျွန်ုပ်တို့၏အစိုးရကိုတောင်းဆိုခြင်းဖြစ်သည်။ အီရတ်အစိုးရအားအကူအညီများဖြတ်တောက်ခြင်းနှင့်အီရတ်လူသတ်မှုကိုကမကထပြုခြင်းကိုရပ်တန့်ရန်။

Raed Jarrar (@raedjarrar) သည် ၀ ါရှင်တန်ဒီစီအခြေစိုက်အာရပ် - အမေရိကန်နိုင်ငံရေးလေ့လာသုံးသပ်သူနှင့်လူ့အခွင့်အရေးတက်ကြွလှုပ်ရှားသူဖြစ်သည်။