ဥပဒေသစ်အရ 'လူများ၏ အသက်အိုးအိမ်စည်းစိမ်ကို ဖျက်ဆီးရန်အတွက် လက်နက်များကို အသုံးပြုမည့် အစိုးရများလက်သို့ လွှဲပြောင်းပေးသည့်အခါ နှာစေးခြင်းများကို လက်ခံနိုင်တော့မည် မဟုတ်ပါ။'
ကာဒစ်ဖ်၊ ဝေးလ်စ်တွင် 2012 ခုနှစ် လက်နက်ထိန်းချုပ်ရေး သရုပ်ပြမှုတွင်။ (Photo: Control Arms)
ကမ္ဘာတဝှမ်းရှိ လူ့အခွင့်အရေး လှုပ်ရှားသူများကြားတွင် လှုံ့ဆော်ပေးသည့် မျှော်လင့်ချက်၊ နိုင်ငံတကာ လက်နက်ကုန်သွယ်မှု စာချုပ် ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ လက်နက်ကုန်သွယ်မှု လည်ပတ်မှုပုံစံကို ပြောင်းလဲရန်နှင့် လက်နက်ကိုင် အကြမ်းဖက်မှုနှင့် ပဋိပက္ခများကို လျှော့ချရန် အထောက်အကူဖြစ်စေရန် ရည်ရွယ်၍ ဒီဇင်ဘာ ၂၄ ရက် ဗုဒ္ဓဟူးနေ့တွင် အသက်ဝင်ခဲ့သည်။
စာချုပ်ပါ စည်းကမ်းချက်များအောက်တွင်၊ ပြည်နယ်တစ်ခုစီသည် အခြားနိုင်ငံသို့ အဆိုပြုထားသော လက်နက်တင်ပို့ရောင်းချမှုတွင် ကြီးလေးသောလူ့အခွင့်အရေးချိုးဖောက်မှုများ သို့မဟုတ် ရာဇ၀တ်မှုများအတွက် အသုံးပြုမည် သို့မဟုတ် ပံ့ပိုးပေးမည့် ပဓာနအန္တရာယ်ရှိမရှိ အကဲဖြတ်ရပါမည်။ သို့ဆိုလျှင် သဘောတူညီချက်ကို ရောင်းချသူမှ ခွင့်မပြုနိုင်ပါ။
စာချုပ်တွင် ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် ထောက်ခံမှုရှိသည်။ မြောက်ကိုရီးယား၊ ဆီးရီးယားနှင့် အီရန် သုံးနိုင်ငံသာ ကုလသမဂ္ဂတွင် ကန့်ကွက်မဲပေးခဲ့သည်။ ဗုဒ္ဓဟူးနေ့၏အဖြစ်, နိုင်ငံပေါင်း 130 က လက်မှတ်ရေးထိုးခဲ့ပြီး 60 က အတည်ပြုခဲ့ပါတယ်။ အမေရိကန်သည် 2013 ခုနှစ် စက်တင်ဘာလတွင် လက်နက်ကုန်သွယ်မှု သဘောတူစာချုပ်ကို လက်မှတ်ရေးထိုးခဲ့သော်လည်း အထက်လွှတ်တော်မှ အတည်ပြုခြင်းမရှိသေးပေ။
လူ့အခွင့်အရေးအဖွဲ့များ ကြေညာ စာချုပ်အသက်ဝင်မည်ဖြစ်သည်။
"ATT သည် ကမ္ဘာတစ်ဝှမ်းရှိ လက်နက်ခဲယမ်းမီးကျောက်များ ရောင်းဝယ်ဖောက်ကားမှုပုံစံကို ပြောင်းလဲပေးမည်ဖြစ်ပြီး ဆိုလိုသည်မှာ ၎င်းတို့၏ နောက်ဆုံးအသုံးပြုသူ မည်သူဖြစ်မည်ကို သံသယဖြစ်ဖွယ်မရှိပေ။" ကပြောသည် ၂၀၀၃ ခုနှစ်ကတည်းက လက်နက်သဘောတူစာချုပ်အတွက် မဲဆွယ်စည်းရုံးခဲ့တဲ့ နယူးယောက်အခြေစိုက် ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာမဟာမိတ်အဖွဲ့ဖြစ်တဲ့ Control Arms ရဲ့ ဒါရိုက်တာ Anna Macdonald က “လက်နက်တွေ လွှဲပေးတဲ့အခါမှာ နှာစေးပြီး တခြားတစ်ဖက်ကို ကြည့်လိုက်ရင် လက်ခံနိုင်တော့မှာ မဟုတ်ပါဘူး။ လူတွေရဲ့ အသက်အိုးအိမ်စည်းစိမ်ကို ဖျက်ဆီးဖို့နဲ့ လူ့အခွင့်အရေးကို ချိုးဖောက်ဖို့ အသုံးချမယ့် အစိုးရတွေရဲ့ လက်ချက်”
အဆိုအရ နိုင်ငံတကာ လွတ်ငြိမ်းချမ်းသာခွင့်အဖွဲ့သို့ “[က] ပျမ်းမျှအားဖြင့် တစ်နှစ်လျှင် အနည်းဆုံး လူတစ်သန်းခွဲခန့် သေဆုံးပြီး လူသန်းပေါင်းများစွာသည် ဒဏ်ရာရ၊ အဓမ္မပြုကျင့်ကာ ၎င်းတို့၏ နေအိမ်များမှ ထွက်ပြေးတိမ်းရှောင်နေကြရသည်။ လက်နက်ကုန်သွယ်မှုသည် လျှို့ဝှက်ဖုံးကွယ်ထားသော်လည်း နိုင်ငံတကာ လွှဲပြောင်းမှု၏ မှတ်တမ်းတန်ဖိုးသည် နှစ်စဉ် အမေရိကန်ဒေါ်လာ ဘီလီယံ ၁၀၀ နီးပါး ရှိသည်။”
နိုင်ငံတကာ လွတ်ငြိမ်းချမ်းသာခွင့်အဖွဲ့မှ ရှေ့နေ Clare da Silva သည် ကုလသမဂ္ဂတွင် စေ့စပ်ညှိနှိုင်းမှုများဖြင့် နှစ်ပေါင်းများစွာ ဥပဒေရေးရာနှင့် မူဝါဒဆိုင်ရာ အကြံဉာဏ်များ ပေးဆောင်ခဲ့သည်။ ကရှင်းပြခဲ့သည် လက်တွေ့သဘောအရ စာချုပ်က ဘာကိုဆိုလိုလဲ။
"ကျွန်တော်ဟာ Sierra Leone မှာ ရှေ့နေတစ်ယောက်အနေနဲ့ လူသားမျိုးနွယ်အပေါ် ကျူးလွန်တဲ့ ရာဇ၀တ်မှုတွေနဲ့ ပြည်တွင်းစစ်အတွင်း ကျူးလွန်ခဲ့တဲ့ စစ်ရာဇ၀တ်မှုတွေအတွက် အထူးတရားရုံးမှာ လေးနှစ်ကြာ အလုပ်လုပ်ခဲ့တယ်" ဟု သူမက ပြောကြားခဲ့သည်။ “နေ့စဉ်နဲ့အမျှ မကြာခဏဆိုသလို လက်နက်နဲ့ စစ်ပွဲအတွင်းက လူတွေ ဖြစ်ပျက်ခဲ့တဲ့ မထင်မှတ်စရာတွေ အားလုံးကို ပုံပြင်တစ်ပုဒ်လို ဇာတ်လမ်းတစ်ပုဒ် ပြီးသွားပါပြီ။ ရာဇ၀တ်ခုံရုံးများကဲ့သို့ နောက်ကြောင်းပြန်သည့် ယန္တရားများထက် အစုလိုက်အပြုံလိုက် ရက်စက်ကြမ်းကြုတ်မှုများကို ကိုင်တွယ်ဖြေရှင်းရန် အခြားနည်းလမ်းတစ်ခု လိုအပ်ကြောင်း ထိုအတွေ့အကြုံက ATT လိုအပ်မှုကို အမှန်တကယ်အားဖြည့်ပေးပါသည်။ ATT သည် Sierra Leone တွင် ဖြစ်ပျက်ခဲ့သည့်ကဲ့သို့ နိုင်ငံတကာ ရာဇ၀တ်မှုများတွင် သမားရိုးကျ လက်နက်ကုန်သွယ်မှုကို အထောက်အကူမပြုကြောင်း သေချာစေရန် တစ်နည်းတစ်ဖုံ အထောက်အကူ ပြုနိုင်သည်ဟု ကျွန်တော် ခံစားမိပါသည်။”
သို့သော် အဆိုပါစာချုပ်သည် ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ အကြမ်းဖက်မှုအတွက် ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့်ဖြေရှင်းချက်နှင့် ဝေးကွာသည်ဟု သံသယရှိသူများက ပြောသည်။
Ben Doherty အဖြစ် ရေးသားခဲ့သည် မှာ ဂေါကလူကြီး:
အဆိုပါ လက်နက်ကုန်သွယ်ရေးစာချုပ် ဗုဒ္ဓဟူးနေ့တွင် အသက်ဝင်မည့် (ATT) သည် ကမ္ဘာကို လက်နက်ဖြုတ်သိမ်းမည်မဟုတ်ပါ။
ကမ္ဘာတစ်ဝှမ်းတွင် လက်နက်များ အများအပြားရှိနေပြီဖြစ်ပြီး အစိုးရများနှင့် အခြားအရာများက ၎င်းတို့အတွက် တောင်းဆိုနိုင်သည့် တရားဝင်အသုံးပြုမှု အများအပြားရှိသည်။
ဤစာချုပ်အရ မည်သည့်လက်နက်ကိုမျှ စုဆောင်းဖျက်ဆီးမည်မဟုတ်သလို သီးခြားလက်နက်အသုံးပြုခြင်းကိုလည်း ဥပဒေနှင့်မညီပါ။ လက်နက်လွှဲပြောင်းမှုတွင် အခွန်စည်းကြပ်မှု သို့မဟုတ် ကန့်သတ်ချက်များ ထားရှိမည်မဟုတ်ပါ။
…ဝေဖန်ရေးသမားများသည် ကျယ်ပြန့်သောပံ့ပိုးကူညီမှုများ (အထူးသဖြင့် အစီရင်ခံခြင်းဆိုင်ရာ လိုအပ်ချက်များ)ကို ဆွဲဆောင်ရန်အတွက် စာချုပ်၏ဘာသာစကားနှင့် တာဝန်ဝတ္တရားများကို ဖြိုခွဲခဲ့ပြီး ခဲယမ်းများကို ဖယ်ထုတ်ထားသည်။
ကမ္ဘာ့အကြီးဆုံး လက်နက်ရောင်းဝယ်သူ သုံးဦးဖြစ်သည့် ရုရှား၊ တရုတ်နှင့် အမေရိကန်တို့သည် စာချုပ်တွင် ပါဝင်သူများ မဟုတ်ပေ။
US သည် ATT ကို လက်မှတ် ရေးထိုးထားသော်လည်း ဆီးနိတ်သည် အဆိုပါ သဘောတူစာချုပ်၏ အတည်ပြုချက်ကို ပယ်ချမည်ဟု ကတိပြုထားသည်။
အမျိုးသား ရိုင်ဖယ်အဖွဲ့ကလည်း အဆိုပါ စာချုပ်ကို ပြင်းပြင်းထန်ထန် ကန့်ကွက်သည်။
နိုင်ငံတကာ ဥပဒေကို ပံ့ပိုးပေးသည့် အဖွဲ့များသည် လာမည့်နှစ်တွင် ATT ကို အတည်ပြုရန် နိုင်ငံအားလုံး—အထူးသဖြင့် ကမ္ဘာပေါ်တွင် လက်နက်အများဆုံး တင်ပို့သည့် အမေရိကန်——ကို ဆက်လက်ဖိအားပေးသွားမည်ဟု ဆိုသည်။
“အလုပ်က ဒီမှာပဲ ရပ်မနေပါဘူး၊ ငါတို့က ငါတို့ရဲ့ လော်ရယ်တွေကို မှီခိုနေမှာ မဟုတ်ဘူး” ဟု Amnesty International မှ Salil Shetty က ပြောသည်။ “လက်နက်ကုန်သွယ်မှုစာချုပ်က ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာလက်နက်ကုန်သွယ်မှုအတွက် အဓိကအခြေခံစည်းမျဉ်းတွေကို ချမှတ်ထားပေမယ့် ဒါဟာ ပန်ကာမဟုတ်ပါဘူး။ ပြည်နယ်များသည် ၎င်း၏မူများကို တင်းတင်းကျပ်ကျပ် လိုက်နာကြောင်း သေချာစေရန်အတွက် ပိုမိုကျယ်ပြန့်သော ထောက်ခံမှုနှင့် ဖိအားများ လိုအပ်မည်ဖြစ်သည်။”
