သူမသည် အီရတ်တွင် ဆိုးရွားသောစစ်ပွဲအတွက် အထောက်အကူဖြစ်စေသော ရှေးရိုးစွဲတွေးခေါ်ပညာရှင်တစ်ဦးတွင် စကားပြောဆိုနေပါသည်။
စက်တင်ဘာလ 6, 2017, Huffington Post က.
အမေရိကန် လုပ်ငန်း အင်စတီကျု၏ အိမ်တွင်၊ ဝါရှင်တန် အခြေစိုက် တွေးခေါ် ပညာရှင် များသည် အီရတ်နှင့် ဆိုးရွားသော စစ်ပွဲ အတွက် အထောက်အကူ ပြုသည့် ကုလသမဂ္ဂ ဆိုင်ရာ အမေရိကန် သံအမတ်ကြီး Nikki Haley၊ Trump ကိုသတ်ဖို့ကိစ္စအတွက်သဘောတူညီချက်တစ်ခုပြုလုပ်ခဲ့သည်။ ဒါဟာ နျူကလီးယားလက်နက်ပိုင်ဆိုင်တဲ့ အီရန်နဲ့ အီရန်စစ်ပွဲကို ထိထိရောက်ရောက် ဟန့်တားနေတာ ဖြစ်ပါတယ်။
ထိုသို့လုပ်ဆောင်ရာတွင်၊ Haley သည် ၎င်း၏နျူကလီးယားကတိကဝတ်များကို လှည့်စားပြီး ကမ္ဘာကိုခြိမ်းခြောက်နေသော အီရန်နိုင်ငံကို ခြယ်မှုန်းရန် လိမ်ညာမှု၊ ပုံလွဲမှုများနှင့် ရှုပ်ယှက်ခတ်မှုများအပေါ် အားကိုးခဲ့သည်။ အမေရိကန်က အီရတ်ကို စစ်တိုက်စေခဲ့တဲ့ အမှားတွေကို နောက်တစ်ကြိမ် ထပ်မလုပ်မိအောင်၊ ဒီလိမ်လည်မှု တော်တော်များများကို ငြင်းဖို့ ထိုက်တန်ပါတယ်။
“လွန်ခဲ့တဲ့ တစ်နှစ်ခွဲအတွင်း အီရန်ဟာ ချိုးဖောက်မှုတွေ အများအပြားနဲ့ ဖမ်းဆီးခံခဲ့ရပါတယ်။”
အိုင်အေအီးအေ၊ Joint Comprehensive Plan of Action မှ စ၍ အဋ္ဌမမြောက် အစီရင်ခံစာ အီရန်သည် ၎င်း၏နျူကလီးယားကတိကဝတ်များကို လိုက်နာကြောင်း ပြီးခဲ့သောသီတင်းပတ်တွင် (JCPOA) က ထပ်မံအတည်ပြုခဲ့သည်။ သို့သော်လည်း သဘောတူညီချက် စတင်အသက်ဝင်ကတည်းက အီရန်သည် “ချိုးဖောက်မှုအများအပြား” တွင် ဖမ်းမိထားကြောင်း ဟေလီက မှားယွင်းစွာ အခိုင်အမာပြောဆိုခဲ့သည်။
သူမ၏ အထောက်အထားများသည် 2016 ခုနှစ်တွင် သီးခြားအခါသမယ နှစ်ခုတွင် “ကန့်သတ်ချက်” ကို ကျော်လွန်၍ အီရန်နိုင်ငံတစ်ဝိုက်တွင် ဗဟိုပြုနေပါသည်။ သူမ၏စွပ်စွဲချက်အတွက် ကံမကောင်းစွာဖြင့်၊ ခက်ခဲသောကန့်သတ်ချက်မရှိပါ။ JCPOA မှ တာဝန်ပေးအပ်ခြင်း - အီရန်သည် ၎င်း၏ ပိုလျှံသောရေကို တင်ပို့ရမည်ဟု ညွှန်ပြပြီး အီရန်၏ လိုအပ်ချက်များမှာ၊ မက်ထရစ်တန် ၁၃၀ ရှိတယ်လို့ ခန့်မှန်းရပါတယ်။. ထို့ကြောင့်၊ လေးလံသောရေကိုချိုးဖောက်ခြင်းမရှိဘဲ၊ အထူးသဖြင့်ယူရေနီယံသန့်စင်မှုနှင့်စစ်ဆေးရေးဝင်ရောက်ခွင့်တို့အပါအဝင်အီရန်သည် JCPOA ၏ပြဋ္ဌာန်းချက်များကိုဆက်လက်လိုက်နာခဲ့သည်။
“သူတို့ (IAEA) က မကြည့်ရသေးတဲ့ သံသယဖြစ်ဖွယ် လုပ်ဆောင်ချက်တွေရှိတဲ့ ရာနဲ့ချီတဲ့ မကြေငြာထားတဲ့ ဆိုက်တွေရှိပါတယ်။”
အဖြစ်အပျက်၏မေးခွန်းနှင့်အဖြေအပိုင်းတွင် IAEA မှဝင်ရောက်ခွင့်မပြုနိုင်သောသံသယဖြစ်ဖွယ်ဆိုက်တစ်ခု သို့မဟုတ် နှစ်ခုမဟုတ်ကြောင်း Haley ကအခိုင်အမာဆိုခဲ့သည်။ ဟုတ်ပါတယ်၊ အမေရိကန်ထောက်လှမ်းရေးအသိုက်အဝန်းက အီရန်ရဲ့နျူကလီးယားလှုပ်ရှားမှုတွေကို လျှို့ဝှက်ထောက်လှမ်းဖို့ ကြိုးပမ်းရာမှာ ရာနဲ့ချီတဲ့ နျူကလီးယားမဟုတ်တဲ့ နေရာတွေမှာ မဟုတ်ဘူးဆိုရင် ဒါဇင်နဲ့ချီ စောင့်ကြည့်နေနိုင်ဖွယ်ရှိပါတယ်။ ဒါတောင် ပူးတွဲစစ်ဦးစီးချုပ်များရဲ့ ဒုဥက္ကဌ ဗိုလ်ချုပ်ကြီး Paul Selva၊ ဇူလိုင်လတွင်ဖော်ပြထားသည်။ “ထောက်လှမ်းရေးအသိုင်းအဝိုင်းက တင်ပြထားတဲ့ အထောက်အထားတွေအရ အီရန်ဟာ JCPOA မှာ ချမှတ်ထားတဲ့ စည်းမျဥ်းစည်းကမ်းတွေကို လိုက်နာတယ်လို့ မြင်ပါတယ်။” ထို့ကြောင့်၊ Haley အကြံပြုသည့်အတိုင်း အီရန်၏လိမ်လည်လှည့်ဖြားမှုအရိပ်အယောင်မရှိသည့်အပြင် IAEA သည် ရာနှင့်ချီသော “သံသယဖြစ်ဖွယ်” ဆိုက်များကို တံခါးခေါက်ရန် မလိုအပ်ပါ။
Haley ကိုးကားထားသော သံသယဖြစ်ဖွယ်နေရာအချို့သည် လျှို့ဝှက်နျူကလီးယားလုပ်ဆောင်မှုများကို ခိုအောင်းနေကြောင်း ခိုင်လုံသောအထောက်အထားများရှိပါက US သည် အဆိုပါသံသယများအတွက် အထောက်အထားများကို IAEA သို့တင်ပြပြီး စုံစမ်းစစ်ဆေးရန် ဖိအားပေးနိုင်သည်။ သို့သော် ပြင်းထန်စွာ ဝေဖန်ခံရသော ဟေလီသည် ပြီးခဲ့သောလက IAEA နှင့် သူမ၏ တွေ့ဆုံမှုတွင် ငြင်းဆိုခဲ့သည်။ အမေရိကန် တာဝန်ရှိသူတစ်ဦး၏ ပြောကြားချက်အရ သိရသည်။"သံအမတ်ကြီး Haley သည် သီးခြားဆိုက်များကို စစ်ဆေးရန် IAEA အား မတောင်းဆိုခဲ့သလို၊ IAEA အား မည်သည့်ထောက်လှမ်းရေးအသစ်ကိုမျှ မပေးဆောင်ခဲ့ပါ။"
“အီရန်ခေါင်းဆောင်တွေက သူတို့ရဲ့စစ်စခန်းတွေကို IAEA က စစ်ဆေးခွင့်ပြုဖို့ ငြင်းဆိုထားမယ်လို့ လူသိရှင်ကြားပြောခဲ့ပါတယ်။ စစ်ဆေးရေးမှူးတွေက သူတို့ကြည့်သင့်တဲ့နေရာတိုင်းကို ကြည့်ခွင့်မပေးဘူးဆိုရင် အီရန်က သဘောတူညီချက်ကို လိုက်နာနေတယ်လို့ ဘယ်လိုသိနိုင်မလဲ။”
သဘောတူညီချက်အရ ခွင့်ပြုထားသည့် IAEA တောင်းဆိုမှုကို အီရန်က တားမြစ်ထားသော်လည်း IAEA သည် နျူကလီးယားမဟုတ်သော မည်သည့်ဆိုက်ကိုမဆို ဝင်ရောက်ခွင့်တောင်းဆိုရန် မကြာသေးမီက အကြောင်းမရှိခဲ့ပေ။ တစ်ဖန် Haley သည် IAEA သို့ သံသယဖြစ်ဖွယ်နေရာများ—စစ်တပ် သို့မဟုတ် အခြားနည်းဖြင့် ဝင်ရောက်သင့်သည်ဟု အထောက်အထားပြရန်ပင် ငြင်းဆိုခဲ့ကြောင်း သိရသည်။ ထို့ကြောင့်၊ Haley ၏ပြောကြားချက်များသည်တရားဝင်ကြောက်ရွံ့မှုများအပေါ်အခြေခံသည်မဟုတ်သော်လည်းသူမ၏သူဌေးကဖြေရှင်းပေးစေလိုသောသဘောတူညီချက်အပေါ်နိုင်ငံရေးတိုက်ခိုက်မှု၏တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းဖြစ်ကြောင်းကျိုးကြောင်းဆီလျော်စွာကောက်ချက်ချနိုင်သည်။
တကယ်တော့၊ စစ်ဘက်ဆိုင်ရာနေရာတွေကို စစ်ဆေးရေးလုပ်ဖို့ အမေရိကန်က တွန်းအားပေးနေတဲ့ ကနဦးသတင်းပို့ချက်က အဲဒါကို ပုံသဏ္ဍာန်အနေနဲ့ ထည့်သွင်းထားပါတယ်။ Trump နုတ်ယူကြောင်း လက်မှတ်အတွက် အကြောင်းပြချက် နျူကလီးယားသဘောတူညီချက်။ ရလဒ်အနေဖြင့်၊ စစ်ဘက်ဆိုင်ရာနေရာသို့ဝင်ရောက်ခြင်းနှင့်ပတ်သက်၍ အီရန်၏ထုတ်ပြန်ချက်များကို ထည့်သွင်းစဉ်းစားသည့်အခါ Trump အစိုးရအဖွဲ့သည် သဘောတူညီချက်မှနုတ်ထွက်ရန် အကျပ်အတည်းကို လုပ်ကြံဖန်တီးနေသည်ဟု သက်သေအထောက်အထားများတွင်လည်း ထည့်သွင်းရမည်ဖြစ်သည်။
ထို့အပြင်၊ Haley ၏မျက်နှာတန်ဖိုးအရ အီရန်၏ထုတ်ပြန်ချက်များကို တုံ့ပြန်ရန် အကြောင်းပြချက်အနည်းငယ်သာရှိသည်။ အီရန်ကလည်း အလားတူ ထုတ်ပြန်ခဲ့သည်။ ခြိမ်းခြောက်ပြောဆိုမှုများ 2015 ခုနှစ်တွင် စေ့စပ်ညှိနှိုင်းမှုအတွင်း စစ်ဘက်ဆိုင်ရာနေရာများကို စစ်ဆေးခြင်းမပြုရန် တားမြစ်ခဲ့သော်လည်း နောက်ဆုံးတွင်၊ IAEA ညွှန်ကြားရေးမှူးချုပ် Yukiya Amano အား Parchin စစ်အခြေစိုက်စခန်းသို့ ဝင်ရောက်ခွင့်ပြုခဲ့သည်။ အဲဒီနှစ်နှောင်းပိုင်းမှာ ဆိုက်မှာနမူနာတွေ စုဆောင်းဖို့ IAEA နဲ့လည်း ပါပါတယ်။
“[အိုဘားမား] ချုပ်ဆိုခဲ့တဲ့ သဘောတူညီချက်ဟာ နျူကလီးယားလက်နက်နဲ့ ပတ်သက်တာ မဟုတ်ဘူး။ အီရန်နှင့် အဖွင့်အပိတ်ဖြစ်ရန် ရည်ရွယ်ခဲ့သည်။ တိုင်းသူပြည်သားအသိုက်အဝန်းသို့ ပြန်လည်ကြိုဆိုခြင်းဖြစ်ပါသည်။”
အိုဘားမား အစိုးရက အဒ်-ပျို့အန် လို့ အကြမ်းဖျင်း ဖော်ပြခဲ့သလို နျူကလီးယား သဘောတူညီချက်ကို နျူကလီယား နယ်ပယ်မှာ ကန့်သတ်ထားပါတယ်။ အီရတ်၊ ဆီးရီးယား သို့မဟုတ် ယီမင်တွင် ၎င်းတို့၏ သဘောထားကွဲလွဲမှုများကို ဖြေရှင်းရန် အမေရိကန်နှင့် အီရန်အား ညွှန်ကြားသည့် JCPOA တွင် နောက်ဆက်တွဲတစ်ခု မပါရှိဘဲ၊ သို့မဟုတ် အီရန်သည် ၎င်း၏ နိုင်ငံတကာ လူ့အခွင့်အရေး တာဝန်များကို လိုက်နာရန် သို့မဟုတ် စစ်မှန်သော ဒီမိုကရေစီစနစ်သို့ အသွင်ပြောင်းရန် တာဝန်ပေးထားသည်။ အိုဘားမား အစိုးရသည် JCPOA သည် အမေရိကန်နှင့် အီရန်တို့ နျူကလီးယား နယ်ပယ် ပြင်ပ ပြဿနာများကို ဖြေရှင်းနိုင်စေရန် ယုံကြည်မှု တည်ဆောက်နိုင်မည်ဟု မျှော်လင့်ထားသော်လည်း JCPOA ၏ အသွင်အပြင် ပြင်ပတွင် ထိတွေ့ဆက်ဆံမှုအပေါ်တွင် ရပ်တန့်သွားခဲ့သည်။ JCPOA သည် အီရန်မှတင်ပြသော နံပါတ်တစ်အမျိုးသားလုံခြုံရေးခြိမ်းခြောက်မှုဖြစ်သည့် အီရန်နျူကလီးယားလက်နက်ဖြစ်နိုင်ခြေကို ကိုင်တွယ်ဖြေရှင်းခဲ့သည်။ Haley ၏ ဆန့်ကျင်ပြောဆိုမှုသည် သဘောတူညီချက်ကို အပျက်သဘောဆောင်သော အလင်းတွင် ပစ်သွင်းရန် ရည်ရွယ်ခြင်းမျှသာဖြစ်သည်။
“JCPOA ဟာ အမေရိကန် အမျိုးသားလုံခြုံရေး အကျိုးစီးပွားအတွက် ဟုတ်မဟုတ် ငြင်းခုံဆွေးနွေးမှုကို ကြိုဆိုသင့်ပါတယ်။ အရင်အစိုးရလက်ထက်က ဒီသဘောတူညီချက်ကို ရိုးသားပြီး လေးနက်တဲ့ ငြင်းခုံမှုကို ငြင်းပယ်တဲ့နည်းလမ်းနဲ့ ချမှတ်ခဲ့တာ ဖြစ်ပါတယ်။”
အမေရိကန်ကွန်ဂရက်လွှတ်တော်သည် အိုဘားမားအစိုးရ၏ အီရန်နှင့် စေ့စပ်ညှိနှိုင်းမှုများကို စစ်ဆေးရန် နှစ်ပေါင်းများစွာ ကြားနာစစ်ဆေးခဲ့ပြီး - စေ့စပ်ညှိနှိုင်းမှုမှ လမ်းတစ်ဝက်တွင် - ရက် 60 ကြာ ကွန်ဂရက်လွှတ်တော် ပြန်လည်သုံးသပ်မှု စတင်သည့် ဥပဒေတစ်ရပ်ကို အိုဘားမားက လွတ်ငြိမ်းချမ်းသာခွင့် မစတင်နိုင်တော့ပေ။ ကွန်ဂရက်လွှတ်တော်တွင် အပြင်းအထန် ငြင်းခုံဆွေးနွေးမှုများ ပြုလုပ်ခဲ့ပြီး သဘောတူညီချက်ကို အတိုက်အခံများက သဘောတူညီချက်ကို ဆန့်ကျင်မဲပေးရန် ကွန်ဂရက်လွှတ်တော်အမတ်များကို ဖိအားပေးရန်အတွက် ဒေါ်လာသန်းပေါင်းများစွာ ပေးဆောင်ခဲ့ကြသည်။ မည်သည့် ရီပတ်ဘလီကန် ဥပဒေပြုအမတ်မှ ၎င်းအား ထောက်ခံအားပေးသည့် အခြားရွေးချယ်စရာမရှိသော်လည်း JCPOA ကို ၎င်း၏ပုခက်ထဲတွင် သေဆုံးစေမည့် မကျေနပ်မှုဆုံးဖြတ်ချက်များကို ပိတ်ဆို့ရန်အတွက် လုံလောက်သော ဒီမိုကရက်များက သဘောတူညီချက်ကို ထောက်ခံခဲ့ကြသည်။
အပြင်းအထန် ဘက်လိုက်မှုရှိသော၊ အချက်အလက်ရွေးချယ်နိုင်သော ငြင်းခုံမှုသည် Haley ၏လမ်းရှိလျှင် သဘောတူညီချက်၏ကံကြမ္မာကို တစ်ဖန်ဆုံးဖြတ်လိမ့်မည်- ဒီတစ်ကြိမ်သာ filibuster ရှိမည်မဟုတ်ပါ။. အကယ်၍ Trump က အသိအမှတ်ပြု လက်မှတ် ကိုင်ဆောင်ထားသော်လည်း အီရန်သည် လိုက်နာမှု ရှိနေဆဲ၊ ကွန်ဂရက်လွှတ်တော်သည် အမြန်လုပ်ထုံးလုပ်နည်းအရ သဘောတူညီချက်ကို သတ်ပစ်မည့် ဒဏ်ခတ်ပိတ်ဆို့မှုများကို စဉ်းစားပြီး အတည်ပြုနိုင်သည်။ အီရန်နျူကလီးယားသဘောတူညီချက် ပြန်လည်သုံးသပ်ခြင်းအက်ဥပဒေတွင် သတိမထားမိသော ပြဋ္ဌာန်းချက်များကြောင့် ကျေးဇူးတင်ပါသည်။ Trump သည် ကွန်ဂရက်သို့ ဘတ်ငွေကို လွှဲပြောင်းပေးနိုင်ပြီး 2015 ခုနှစ်တွင် ကွန်ဂရက်အဖွဲ့ဝင်တိုင်း မဲပေးခဲ့မည်ဆိုပါက သဘောတူညီချက်သည် ကွယ်လွန်သွားမည်ဖြစ်သည်။
