Oleh Zena Tahhan, Al Jazeera.
Aktivis Syria, Haytham alHamwi, mengimbas kembali bagaimana pada 2003 dia memutuskan untuk bergabung tenaga dengan pemuda dan wanita kampung halamannya Daraya, di pinggir selatan ibu kota Syria Damsyik, untuk menganjurkan kempen pembersihan awam.
Pada usia 27 tahun, alHamwi turun padang bersama berpuluh-puluh pemuda, menyapu jalan dan mengutip sampah. Kempen itu adalah projek Kumpulan Komuniti Daraya, yang ditubuhkan oleh al Hamwi dan rakan-rakannya dua tahun sebelumnya. Mereka mengedarkan poster amaran terhadap merokok dan rasuah di bandar mereka, dan membuka perpustakaan, yang mereka panggil "Jalan Damai".
AlHamwi tidak mengetahui bahawa dia dan rakan-rakannya akan berakhir di sel penjara kerana kerja-kerja komuniti yang mereka lakukan. “Kami tidak mempunyai sebarang motif politik [pada masa itu],” kata alHamwi kepada Al Jazeera. "Satu-satunya acara politik yang kami anjurkan ialah perarakan senyap menentang pendudukan AS di Iraq."
Pada masa itu, Presiden Syria Bashar al-Assad baru sahaja memegang jawatan, selepas bapanya Hafez al-Assad, yang memerintah Syria sejak 1971, meninggal dunia pada 2000.
“Ketika saya di penjara, semasa tempoh soal siasat, pegawai itu bertanya kepada saya: Apakah bidang pengajian anda? Saya jawab, 'ubat pencegahan'. Dia berkata: 'Aha! Itupun dia. Saya tahu kumpulan anda bukan parti politik tetapi jika kami biarkan anda sendirian, anda akan menjadi parti politik. Jadi, kami akan memenjarakan kamu mulai sekarang sebagai langkah pencegahan,'” ingat alHamwi.
Di Syria, kumpulan masyarakat sivil, yang merupakan pertubuhan bukan kerajaan yang mengaut keuntungan yang bekerja untuk kepentingan rakyat, seperti yang alHamwi bantu ditubuhkan, telah lama menjadi sasaran kerajaan. Di bawah tahun 1958 Undang-undang Persatuan, masyarakat sivil tertakluk di bawah pengawasan undang-undang dan memerlukan kelulusan perkhidmatan keselamatan.
Dalam tempoh yang digelar sebagai “Musim Bunga Damsyik“, selepas Bashar al-Assad mewarisi kuasa, Syria menyaksikan permulaan kebangkitan masyarakat sivil dan seruan untuk reformasi, tetapi itu dengan cepat dihancurkan, dengan anggota kumpulan sedemikian menghadapi penangkapan dan larangan.
“Masyarakat sivil menjadi satu konsep yang berbahaya, yang dijauhi oleh banyak persatuan dengan mengejar matlamat bukan politik,” Rana Khalaf, pakar dalam masyarakat sivil Syria dengan Chatham House, sebuah institut dasar yang berpangkalan di UK, memberitahu Al Jazeera.
Pada tahun 2000, Mutasem Syoufi, yang berasal dari Damsyik, adalah salah seorang pelajar yang mengambil bahagian dalam menubuhkan forum perbincangan politik yang dipanggil Jawatankuasa Kebangkitan Masyarakat Sivil. Dia menyeru pembaharuan seperti kebanyakan pada masa itu.
| Keutamaan pertama kita ialah menyelamatkan jiwa. Kami mahu kes Syria terus hidup. Kami tidak berharap sebarang penyelesaian [politik] dicapai dalam masa terdekat, tetapi kami mahu mencapai sesuatu dalam bidang kemanusiaan. |
“Selain fakta bahawa kerajaan telah menghantar orang ke penjara kerana ini, rejim melarang penggunaan istilah 'masyarakat sivil'. Masyarakat sivil disamakan dengan Zionisme dan Masonry. Terdapat penjenayah sepenuhnya terhadap istilah itu,” kata Syoufi kepada Al Jazeera.
Pada tahun 2011, apabila pemberontakan Syria terhadap Assad tercetus, suasana masyarakat sivil di Syria berkembang pesat. Apabila perang beralih daripada protes aman kepada a perang saudara antara pasukan kerajaan dan kumpulan pembangkang bersenjata, terdiri daripada pembelot tentera dan orang awam biasa, aktivis keamanan tempatan bergerak untuk bertindak balas terhadap keganasan dan pencabulan hak asasi manusia.
Dengan peperangan memasuki tahun ketujuh, ratusan pertubuhan masyarakat sivil telah dibangunkan di dalam dan di luar Syria, di tengah-tengah kekosongan keselamatan dan pertumpahan darah yang mengerikan, untuk mengisi peranan institusi negara yang bertujuan untuk melindungi dan memaklumkan orang awam.
Sekurang-kurangnya setengah juta rakyat Syria telah terbunuh dalam perang, dan satu juta lagi cedera setakat ini. Beratus-ratus ribu tinggal di kawasan terkepung dengan akses yang sangat terhad kepada keperluan hidup asas, manakala sekurang-kurangnya 12 juta – separuh daripada penduduk sebelum perang negara itu – telah terpaksa meninggalkan rumah mereka.
Aktivis masyarakat sivil adalah responden pertama, doktor, peguam, jurutera, wartawan, guru, antara lain. Di satu pihak, mereka memberikan bantuan bantuan dan bantuan perubatan kepada berjuta-juta yang telah terjejas teruk akibat perang. Sebaliknya, mereka menyampaikan suara rakyat Syria di lapangan dengan mendesak keadilan dan demokrasi, menghentikan penyasaran orang awam, akses kemanusiaan tanpa halangan, dan mempertanggungjawabkan pelanggar undang-undang hak asasi manusia.
“Keutamaan pertama kami ialah menyelamatkan jiwa. Kami mahu kes Syria terus hidup. Kami tidak berharap sebarang penyelesaian [politik] dicapai dalam masa terdekat, tetapi kami mahu mencapai sesuatu dalam bidang kemanusiaan,” kata Syoufi, yang kini pengarah eksekutif The Day After, sebuah organisasi yang berpangkalan di Istanbul yang bekerja untuk membantu rakyat Syria merumuskan visi untuk tadbir urus demokrasi.
 |
| AlHamwi berada di UK untuk melanjutkan pengajian PhD apabila pemberontakan bermula. Dia kini pengarah advokasi Rethink Rebuild Society, sebuah organisasi yang ditubuhkan sebagai suara masyarakat Syria British [Zena Tahhan] |
Perwakilan politik
Tetapi ketika pihak berkepentingan utama dalam perang di Syria bersidang untuk rundingan politik di bandar Switzerland Geneva minggu ini untuk memutuskan nasib berjuta-juta rakyat Syria, mereka yang paling dekat dengan tanah berkata suara mereka tidak didengari.
Sebagai sebahagian daripada kerja advokasi dan melobi mereka, aktivis masyarakat sivil telah perlahan-lahan mendesak untuk diwakili dalam rundingan politik yang berterusan bertujuan mencari penyelesaian kepada peperangan di Syria. Mereka telah memainkan peranan utama sebagai penasihat sepanjang proses damai Syria dengan mengambil bahagian dalam Bilik Sokongan Masyarakat Sivil (CSSR) di ibu pejabat PBB di Geneva, yang ditubuhkan oleh Staffan de Mistura, ketua pengantara PBB untuk Syria, dan pasukannya.
Di bilik sedemikian, mereka bertemu De Mistura dan pakar konflik untuk membincangkan cara-cara melaksanakan tuntutan masyarakat sivil. “Kami bertemu dengan pakar yang mempunyai pengetahuan tentang bagaimana masyarakat sivil mampu memberi kesan kepada konflik serupa di negara lain. Tetapi keadaan di Syria berbeza,” kata Mazen Kewara, pakar bedah vaskular berasaskan Gaziantep dengan Persatuan Perubatan Amerika Syria, persatuan perubatan terbesar di utara Syria, di luar kawasan di bawah kawalan kerajaan.
“Perkara yang kami minta adalah hak asasi manusia. Tidak ada pemimpin yang menyebabkan penduduknya mati kelaparan – ada negara yang membuat negara lain kelaparan – tetapi tidak ada pemimpin yang mengepung rakyatnya sendiri, dan menyebabkan mereka mati kelaparan, atau mengusir mereka secara paksa,” kata Kewara kepada Al Jazeera, merujuk kepada beberapa kawasan di Syria di mana orang awam telah dipindahkan selepas tentera kerajaan mengenakan kepungan kedap udara yang menghalang kemasukan bekalan asas seperti makanan dan air.
 |
| Mazen Kewara, kiri, dan Mutasem Syoufi pada pusingan terakhir rundingan politik mengenai perang di Syria, di Geneva [Zena Tahhan] |
Apabila konflik menjadi semakin rumit, dan sebagai kedua-dua pihak terbukti terlibat dalam melakukan jenayah perang dan menyasarkan orang awam, aktivis masyarakat sivil berkata mereka harus hadir di meja rundingan sebagai pemantau kepada proses politik. Satu preseden ialah penyertaan langsung masyarakat sivil, khususnya kumpulan wanita, dalam proses damai Ireland Utara pada 1990-an.
“Selepas semua pusingan [rundingan damai] ini, kini tiba masanya untuk masyarakat sivil memainkan peranan aktif dan undang-undang dalam memantau rundingan,” kata Kewara. "Inilah yang kami dorong sekarang."
Kewara dan Syoufi, adalah antara beberapa aktivis yang telah menghadiri banyak pusingan rundingan politik sebagai wakil dari Selamatkan Syria Kami, platform beberapa kumpulan masyarakat sivil terbesar yang berpangkalan di dalam dan di luar negara untuk meneruskan penyelesaian yang diketuai Syria terhadap perang. Mereka berkata PBB telah menyatakan keengganan untuk memasukkan mereka dalam proses rundingan kerana kekangan undang-undang.
“Kami bercakap sebagai orang luar kepada jurang politik. Inilah pokok persoalannya. Cadangan kita harus diambil kira dan kita seharusnya boleh memberi tekanan kepada pihak yang berunding,” kata Syoufi.
Isu dengan kemasukan masyarakat sivil dalam proses rundingan, kata Khalaf, ialah kebanyakan pembuat keputusan tidak percaya kumpulan sivil boleh memberi kesan. “Masyarakat sivil sudah menekan sistem PBB. Masalah yang lebih besar ialah dengan sistem tadbir urus antarabangsa dan pelakon global serta penggiat kuasa kerajaan yang mengambil proses itu daripada penduduk tempatan dan pelakon aman di Syria.”
'Saya percaya pada mesej ini dari mula'
Di lapangan, kumpulan masyarakat sivil juga sentiasa diketepikan dan menjadi sasaran. Mereka adalah antara mangsa pertama tangkapan, penculikan dan pembunuhan yang disasarkan semasa pemberontakan. Di dalam pertempuran untuk Aleppo antara Julai dan Disember 2016, kerajaan Syria, disokong oleh tentera udara Rusia, mengebom setiap hospital di bekas kubu pemberontak di timur Aleppo.
Pekerja bantuan juga disasarkan dan dibunuh pada banyak kesempatan.
Kerajaan Syria sebahagian besarnya menyekat operasi pertubuhan sedemikian di kawasan di bawah kawalannya, yang, kata aktivis, telah menyebabkan ramai pihak menuduh mereka "dekat dengan pembangkang Syria".
"Kami mengkritik pembangkang sama seperti kami mengkritik rejim apabila mereka tidak adil kepada rakyat dan memberi kesan negatif kepada mereka," kata Kewara. “Pertubuhan ini tidak ada kaitan dengan pembangkang atau puak. Organisasi ini menemui orang yang melarikan diri tanpa rumah, jadi mereka membina tempat perlindungan. Mereka mendapati orang yang tidak mempunyai hospital, jadi mereka membina hospital. Mereka mendapati orang yang tidak divaksinasi, jadi mereka memberi mereka vaksin. Rejim melarang pertubuhan ini dan melihat mereka sebagai pertubuhan pengganas,” tambahnya.
Di kawasan yang dikuasai pembangkang, kumpulan seperti itu juga sering dianiaya, terutamanya oleh kumpulan bersenjata garis keras seperti Jabhat Fateh al-Sham yang bersekutu dengan al-Qaeda, dan Negara Islam Iraq dan Levant (ISIL, juga dikenali sebagai ISIS) .
“Terdapat penahanan sewenang-wenang berskala besar berlaku di kawasan di bawah kawalan pembangkang, dan terdapat pencabulan terhadap kebebasan awam […] Tidak ada satu pun kawasan di bawah kawalan pembangkang di mana mereka menunjukkan kepada kami contoh penghormatan yang menggalakkan terhadap kebebasan awam,” kata Syoufi.
Ketika rundingan disambung semula minggu ini, masyarakat sivil akan hadir sekali lagi, untuk meyakinkan ahli politik supaya mengutamakan keperluan awam dalam proses damai, tetapi mengatakan terdapat sedikit harapan untuk sebarang penyelesaian di Syria dalam masa terdekat.
“Tiada kesediaan antarabangsa untuk membantu negara ini mencapai apa yang telah budak-budak Deraa diminta dalam revolusi,” kata Kewara. “Saya seorang doktor yang menyertai aktivisme aman di Syria, merawat pesakit, saya terdedah kepada penindasan kerajaan, dan diusir secara paksa dari negara saya sendiri. Saya tidak dapat melihat ibu dan adik-beradik saya yang masih di Damsyik. Saya berharap suatu hari nanti saya akan kembali kepada kerajaan untuk semua rakyat Syria, yang percaya kepada kebebasan dan keadilan.”
"Apa yang mendorong saya untuk meneruskan ialah saya percaya pada mesej ini dari awal."
Sumber: Al Jazeera
