Nobel Peace Prize 2017 Te Reo: Kaupapa Katoa o te Ao ki te Whakamore i nga Weapon Nuclear (ICAN)

Anei te Korero Nobel i homai e te Nobel Peace Prize Laureate 2017, ICAN, i tukuna e Beatrice Fihn me Setsuko Thurlow, Oslo, 10 Hakihea 2017.

Beatrice Fihn:

e nga rangatira,
Nga mema o te Komiti Nobel o Norwegian,
Nga manuhiri rangatira,

I tenei ra, he honore nui ki te whakaae ki te 2017 Nobel Peace Prize mo nga mano o nga tangata whakahihiri e hanga ana i te Whakatairanga o te Ao ki te whakakore i nga patu karihi.

Kua whakakotahihia e matou te manapori ki te whakakore i nga patu me te hanga ano i nga ture o te ao.
__

Ka nui te mihi ki te Komiti Nobel o Norewei mo te whakanui i a matou mahi me te whakakaha i a matou kaupapa nui.

Kei te pirangi matou ki te mohio ki te hunga i koha nui i o raatau wa me o raatau kaha ki tenei kaupapa.

Ka mihi matou ki nga minita maia o nga whenua kee, nga kaiwawao, Whero Whero me nga kaimahi o te Kiriata Whero, UN nga apiha, nga tohunga me nga tohunga i mahi tahi ai matou ki te ahu whakamua i ta matou whainga kotahi.

A ka mihi matou ki te hunga katoa e kaha ana ki te whakakore i te ao o tenei riri kino.
__

I te maha o nga waahi huri noa i te ao - kei roto i nga waahi miihini kua tanumia ki to tatou whenua, i runga i nga waka moana e whakatere ana i o tatou moana, i runga i nga waka rererangi e rere teitei ana i to tatou rangi - kei te takoto 15,000 nga taonga o te whakangaromanga o te tangata.

Tena pea na te nui o tenei meka, tera pea ko te nui o nga hua kare e taea te whakaaro, na te tokomaha e whakaae noa ki tenei ahuatanga kino. Ki te haere i o tatou oranga o ia ra me te kore whakaaro ki nga taputapu porangi huri noa i a tatou.

Na te mea he porangi te tuku i a tatou ano ki enei patu. E kii ana te nuinga o te hunga whakahee mo tenei kaupapa ko tatou te hunga poauau, te hunga tino whakaaro kaore he turanga mooni. E kore rawa taua whenua mau patu karihi e tuku i a ratou patu.

Engari ko matou hei kanohi mo te anake whiriwhiri tika. Ko matou hei tohu mo te hunga e kore e whakaae ki nga patu karihi hei tuunga i roto i to tatou ao, ko te hunga e kore e pai kia herea o ratou mate ki roto i etahi rarangi o te waehere whakarewatanga.

Ko a maatau anake te mea pono ka taea. Ko te rereke kaore e taea te whakaaro.

Ka mutu te korero mo nga patu karihi, kei a tatou tonu te mutunga.

Ko te mutunga o nga patu karihi, ka mutu ranei mo tatou?

Ka tupu tetahi o enei mea.

Ko te huarahi tika anake ko te whakamutu i te noho i raro i nga ahuatanga ka kotahi noa te riri o ta tatou mahi tutu tahi.
__

I tenei ra e hiahia ana ahau ki te korero mo nga mea e toru: te wehi, te herekore, me te heke mai.

Ma te whakaae a te hunga e mau ana i a raatau, ko te tino whaihua o nga patu karihi ko to ratou kaha ki te whakapataritari i te wehi. I a ratou e korero ana mo o raatau mahi "aukati", kei te whakanui nga kaiwhaiwhai i nga patu karihi i te wehi hei patu whawhai.

Kei te pupuhi ratou i o ratou uma ma te whakapuaki i to ratou rite ki te whakangaro, i roto i te mokowhiti, nga mano tini o nga oranga tangata.

Nobel Laureate William Faulkner Ua parau oia i to ’na fariiraa i ta ’na re i te matahiti 1950, e “Te vai ra te uiraa e ‘afea vau e pupuhihia ’i?’” Tera râ, mai reira mai, ua riro teie riaria o te ao nei i te tahi mea atâta roa ’tu â: te patoiraa.

Kua ngaro te wehi o Aramagedo i te wa poto, kua kore te taurite i waenga i nga poraka e rua i whakamahia hei take mo te aukati, kua ngaro nga piringa pakaru.

Engari kotahi te mea kei te toe: ko nga mano tini mano o nga patu karihi i whakakiia tatou ki taua wehi.

Ko te mate mo te whakamahi patu karihi he nui ake i tenei ra i te mutunga o te Pakanga Matao. Engari kare i rite ki te Pakanga Matao, i tenei ra he maha atu nga whenua mau patu karihi, kaiwhakatuma, me nga pakanga ipurangi. Ko enei mea katoa ka iti ake te haumaru.

Ko te ako ki te noho me enei patu i roto i te whakaae matapo ko ta matou he nui i muri mai.

He tika te wehi. He pono te riri. Kua karohia e matou te pakanga karihi ehara i te mea na roto i te arataki tupato engari he waimarie. Ake ake nei, ki te kore tatou e mahi, ka pau to tatou waimarie.

Ko te wa ohorere, te kore whakaaro, te korero pohehe, te ngakau maru ranei, ka taea te arahi i a tatou ki te whakangaromanga o nga taone katoa. Ko te pikinga o nga hoia kua whakatauhia ka arahi ki te kohurutanga o nga tangata maori.

Mena ka whakamahia he hautanga iti o nga patu karihi o enei ra, ka piki ake te pungarehu me te auahi mai i nga awha ahi ki te hau – ka whakamatao, ka pouri, ka whakamaroke i te mata o Papa mo te neke atu i te tekau tau.

Ka whakakorea nga hua kai, ka waiho nga piriona ki te mate matekai.

Heoi kei te noho tonu tatou i roto i te whakahē i tenei riri.

Engari ko Faulkner i tana Korero Nobel i tukuna ano he wero ki te hunga i muri i a ia. Ma te noho hei reo tangata, ka kii ia, ka taea e tatou te hinga te wehi; ka taea e tatou te awhina i te tangata kia mau tonu.

Ko te mahi a ICAN ko taua reo. Te reo o te tangata me te ture atawhai tangata; ki te korero mo nga tangata maori. Ko te tuku reo ki taua tirohanga atawhai tangata, me pehea e hanga ai e tatou te mutunga o te mataku, te mutunga o te whakakahore. Ka mutu, ko te mutunga o nga patu karihi.
__

Ka kawea ahau ki taku kaupapa tuarua: te herekore.

Ka rite ki te Nga Whanaketanga Katoa o te Ao mo te Whakatupato i te Pakanga Nuclear, ko te whakahaere patu patu karihi tuatahi ki te wikitoria i tenei tohu, i kii i tenei waahanga i te tau 1985:

"Ko matou nga taakuta e whakahee ana i te riri o te pupuri i te ao katoa. E whakahee ana matou ki te whakapouri morare e whaaia tonutia ana e tatou katoa kia ngaro.

Ka mau tonu aua kupu i te tau 2017.

Me whakahoki ano e tatou te herekore kia kaua e noho hei mauhere mo te whakangaromanga tata.

Tangata - ehara i te wahine! – i hangaia he patu karihi hei whakahaere i etahi atu, engari ma ratou e whakahaere.

Ua fafau ratou ia matou i te mau parau fafau hape. Ma te hanga i nga hua o te whakamahi i enei patu kia kore e whakaarohia ka kore e pai te whawhai. Ma tena e kore ai tatou e whawhai.

Engari i tawhiti mai i te aukati i te pakanga, na enei patu i kawe i a matou ki te pareparenga i nga wa maha puta noa i te Pakanga Matao. A, i tenei rautau, kei te kaha haere tonu enei patu ki te whawhai me te pakanga.

I Iraq, i Iran, i Kashmir, i North Korea. Ko to ratau oranga ka akiaki i etahi atu ki te uru atu ki te whakataetae karihi. Kare ratou e whakamarumaru i a tatou, ka taupatupatu.

Hei hoa Nobel mo te rangimarie, Martin Luther King Jr, i karangahia mai i tenei waahanga i te tau 1964, ko enei patu he "whakamomori me te whakamomori".

Ko ratou te pu a te porangi e mau tonu ana ki to tatou whare tapu. Ko enei patu hei pupuri i a tatou, engari ka whakakahoretia o tatou herekoretanga.

He whakakino ki te manapori kia rangatirahia e enei patu. Engari he patu noa. He taputapu noa ratou. A, i te mea i hangaia e te horopaki geopolitical, ka taea noa te whakangaro ma te whakanoho ki roto i te horopaki atawhai tangata.
__

Koira te mahi kua whakaritea e ICAN - ko taku tuatoru e hiahia ana ahau ki te korero mo nga ra kei mua.

Kei ahau te honore ki te tiri i tenei wahanga i tenei ra ki a Setsuko Thurlow, nana nei i whai i tona oranga ki te whakaatu i te whakamataku o te pakanga karihi.

Ko ia me te hibakusha i te timatanga o te korero, a ko ta matou wero ki te whakarite ka kite ano ratou i te mutunga.

Ka hoki ano ratou i nga wa o mua mamae, i nga wa katoa, kia taea ai e tatou te hanga i te wa pai ake.

He rau nga whakahaere e mahi tahi ana ko ICAN e anga whakamua ana ki tera wa kei te heke mai.

He manomano nga kaiwhakatairanga kaha huri noa i te ao e mahi ana ia ra ki te eke ki taua wero.

E hia miriona nga tangata puta noa i te ao kua tu tahi ki te taha o aua kaiwhakatairanga ki te whakaatu i nga rau miriona atu he rerekee te waa kei te heke mai.

Ko te hunga e kii ana kaore e taea te heke mai, me mawehe atu i te hunga e tino pono ana.

Ko te mutunga o tenei mahi a te iwi, na roto i nga mahi a nga tangata noa, i tenei tau ka anga whakamua te whakapae ki te tino rite i te 122 nga iwi i whiriwhiringa me te whakatau i tetahi tiriti UN ki te whakakore i enei patu patu tangata.

Ko te Tiriti mo te aukati i nga patu karihi e whakarato ana i te huarahi whakamua i te wa o te raru nui o te ao. He marama i te wa pouri.

A nui atu i tera, ka whakaratohia he whiringa.

He whiringa i waenga i nga pito e rua: te mutunga o nga patu karihi, te mutunga ranei o tatou.

Ehara i te mea poauau te whakapono ki te whiringa tuatahi. Ehara i te mea poauau te whakaaro ka taea e nga whenua karihi te whakakore i te patu. Ehara i te mea pai ki te whakapono ki te ora i runga i te wehi me te whakangaromanga; he mea tika.
__

Ka pa katoa tatou ki tera whiringa. A ka karanga ahau ki nga iwi katoa kia uru mai ki te Tiriti mo te aukati i nga patu Nuclear.

Te United States, whiriwhiri i te herekore i runga i te mataku.
Russia, whiriwhiria te whakakore i nga patu i runga i te whakangaromanga.
Ingarangi, whiriwhiria te mana o te ture i runga i te tukino.
France, whiriwhiria nga tika tangata i runga i te wehi.
Haina, whiriwhiria te take i runga i te whakaaro kore.
Inia, whiriwhiria te whakaaro nui atu i te korekore.
Pakistan, whiriwhiria te arorau mo Aramagedo.
E Iharaira, whiriwhiria te whakaaro tika i runga i te whakakore.
Te Tai Tokerau Korea, whiriwhiria te whakaaro nui i runga i te whakangaromanga.

Ki nga iwi e whakapono ana kei te whakamarumaru ratou i raro i te maru o nga patu karihi, ka uru ranei koe ki roto i a koe ki te whakangaro i etahi atu i runga i to ingoa?

Ki nga iwi katoa: whiriwhiria te mutunga o nga patu karihi ki runga ake i a tatou!

Koinei te whiringa e tohuhia ana e te Tiriti mo te aukati i nga patu Nuclear. Hono mai ki tenei Tiriti.

Kei te noho tatou te tangata whenua i raro i te maru o te teka. Ehara enei patu i te tiaki i a tatou, kei te whakapoke i to tatou whenua me te wai, kei te paitini o tatou tinana me te pupuri i to tatou mana ora.

Ki nga tangata whenua katoa o te ao: Tu mai ki a matou ki te tono i to taha kawanatanga ki te taha tangata me te haina i tenei tiriti. E kore matou e okioki kia uru mai nga whenua katoa, i runga i te take.
__

Karekau he iwi i tenei ra e whakamanamana ana he whenua patu matū.
Karekau he iwi e tohe ana he pai, i roto i nga ahuatanga tino nui, ki te whakamahi i te rongoa nerve sarin.
Karekau he iwi e kii ana i te tika ki te tuku ki runga i tona hoariri te mate urutaru, te mate polio ranei.

Na te mea kua whakatauhia nga tikanga o te ao, kua whakarereketia nga whakaaro.

Na inaianei, i te mutunga, he tino tikanga ta tatou mo nga patu karihi.

Ko nga hikoinga nui ki mua kaore e timata ma te whakaaetanga o te ao.

I ia hainatanga hou me ia tau ka pahemo, ka mau tenei mooni hou.

Koinei te huarahi whakamua. Kotahi noa te huarahi hei aukati i te whakamahi patu karihi: aukati me te whakakore.
__

Ko nga patu karihi, penei i nga patu matū, i nga patu koiora, i nga patu patu me nga maina whenua kei mua i a raatau, kua kore he ture inaianei. He moepuku to ratou noho. Kei o tatou ringa to ratou whakakorenga.

Ko te mutunga kare e taea te karo. Engari ko tera mutunga te mutunga o nga patu karihi, ko te mutunga ranei o tatou? Me whiriwhiri tetahi.

He kaupapa tatou mo te whai whakaaro. Mo te manapori. Mo te herekore i te wehi.

He kaitaunaki matou mai i nga whakahaere 468 e mahi ana ki te tiaki i nga wa kei te heke mai, a he kanohi matou mo te nuinga o te hunga morare: nga piriona tangata e whiriwhiri ana i te ora i te mate, ka kite tahi i te mutunga o nga patu karihi.

Mauruuru koe.

Setsuko Thurlow :

e nga rangatira,
Nga mema rangatira o te Komiti Nobel o Norwegian,
E aku hoa kaitaunaki, i konei me te ao katoa,
Ladies me rangatira,

He painga nui ki te whakaae ki tenei tohu, me Beatrice, mo nga tangata whakamiharo katoa i hanga i te kaupapa ICAN. Ka homai e koe he tumanako nui ki ahau ka taea e tatou - ka mutu - ka mutu te wa o nga patu karihi.

Ka korero ahau hei mema mo te whanau o hibakusha - ko matou i ora mai i nga poma ngota o Hiroshima me Nagasaki, na etahi mea whakamiharo. Neke atu i te whitu tekau tau, kua mahi matou mo te whakakore katoa o nga patu karihi.

I tu kotahi matou ki te hunga i whara i te hanga me te whakamatautau i enei patu whakamataku huri noa i te ao. Ko nga tangata mai i nga waahi kua roa kua warewarehia nga ingoa, penei i Moruroa, Ekker, Semipalatinsk, Maralinga, Bikini. Ko nga tangata o ratou whenua me o ratou moana i whakamaaramatia, i whakamatauria o ratou tinana, i whakararu o ratou tikanga ake ake.

Kaore matou i pai ki te waiho hei patunga. Kaore matou i pai ki te tatari mo te mutunga o te ahi, te paihana puhoi ranei o to tatou ao. Kaore matou i pai ki te noho noa i roto i te wehi i te mea ka mauria matou e te hunga e kiia nei ko nga mana nunui i mua i te po karihi me te kawe i a matou ki te tata ki te waenganui po karihi. Ka whakatika matou. I korero matou i a matou korero mo te oranga. I kii matou: kaore e taea e te tangata me nga patu karihi te noho tahi.

I tenei ra, e hiahia ana ahau kia rongo koe i roto i tenei wharenui i te aroaro o te hunga katoa i mate i Hiroshima me Nagasaki. Ko taku hiahia kia rongo koe, i runga ake, i a matou, i te kapua nui o te hauwha miriona wairua. He ingoa to ia tangata. I arohaina ia tangata e tetahi. Me whakarite kia kore o ratou mate i maumau.

13 noa matahiti to ’u i to te mau Hau Amui no Marite tuuraa i te poma atomi matamua, i nia i to ’u oire o Hiroshima. Kei te mahara tonu ahau ki taua ata. I te 8:15, ka kite ahau i te kanapa puru-marama mai i te matapihi. Kei te maumahara ahau i te ahua o te maanu i te rangi.

I te hokinga ake o taku maharatanga i roto i te wahangu me te pouri, ka tutakina ahau e te whare kua hinga. Kua akamata au i te akarongo i te aue anga a toku au apii e: “E mama, tauturu mai iaku. E te Atua, awhinatia ahau.

I muri iho, ua ite au i te mau rima i te tapearaa i to ’u tapono aui, e ua faaroo vau i te hoê taata i te parauraa e: “Eiaha e faaea! Aki tonu! Kei te ngana ahau ki te wewete i a koe. Ka kite koe i te marama e puta mai ana i tera whakatuwheratanga? Ngoki tere ki reira." I ahau e ngokingoki ana ki waho, ka mura te ahi. Ko te nuinga o oku hoa kura i tera whare i tahuna oratia ki te ahi. I kite ahau i nga taha katoa e puaki ana, e kore e taea te whakaaro.

Ko nga hikoi o nga ahua wairua kua riwhi mai. Ko nga tangata i taotu, kua toto, kua wera, kua mangu, kua tetere. Kua ngaro etahi wahanga o o ratou tinana. Ka iri te kikokiko me te kiri i o ratou wheua. Ko etahi me o ratou kanohi e iri ana ki o ratou ringa. Ko etahi me o ratou puku ka pakaru, ka iri o ratou whekau. Na te piro kino o te kikokiko tangata kua tahuna ki te rangi.

No reira, na te poma kotahi ka ngaro taku taone aroha. Ko te nuinga o ona kainoho he tangata maori kua tahuna, kua whakangohu, kua warohia - i roto ia ratou, he mema o toku ake whanau me te 351 o oku hoa kura.

I roto i nga wiki, marama me nga tau i muri mai, he maha atu nga mano ka mate, he maha nga huarahi ohorere me nga huarahi ngaro, i nga paanga roa o te radiation. Tae noa mai ki tenei ra, kei te patu te iraruke i nga morehu.

I nga wa katoa ka maumahara ahau ki a Hiroshima, ko te ahua tuatahi ka puta ki te hinengaro ko taku iramutu e wha tau te pakeke, a Eiji – ka huri tona tinana iti ki te wahi kikokiko rewa kore e mohiotia. I tohe tonu ia ki te tono wai i roto i te reo ngoikore, tae noa ki tona matenga ka ora ia i te mamae.

Ki ahau nei, i haere mai ia hei kanohi mo nga tamariki harakore katoa o te ao, kua whakatuma i a ratou i tenei wa tonu e nga patu karihi. Ia hekona o ia ra, ka mate nga patu karihi ki nga tangata katoa e arohaina ana e tatou me nga mea katoa e mau ana ki a tatou. Me kaua tatou e aro atu ki tenei porangi.

Na roto i o matou mamae me te tino uaua ki te ora - me te hanga ano i o matou oranga mai i te pungarehu - ka mohio matou ki te hibakusha me whakatupato i te ao mo enei patu apocalyptic. E rave rahi taime, ua faaite matou i to matou iteraa papû.

Engari ko etahi kaore i pai ki te kite i a Hiroshima me Nagasaki he mahi nanakia - he hara whawhai. I whakaae ratou ki te korero he "poma pai" enei kua mutu te "pakanga tika". Na tenei pakiwaitara i puta ai te whakataetae patu karihi kino - he whakataetae e mau tonu ana ki tenei ra.

E iwa nga iwi kei te whakatuma tonu ki te tahu i nga taone katoa, ki te whakangaro i te ora i runga i te whenua, kia kore ai e nohoia to tatou ao ataahua mo nga whakatupuranga kei te heke mai. Ko te whakawhanaketanga o nga patu karihi e tohu ana ehara i te pikinga o te whenua ki te tino nui, engari ko tana hekenga ki te hohonutanga o te kino. Ehara enei patu i te kino e tika ana; ko ratou te tino kino.

I te whitu o nga ra o Hurae i tenei tau, i tino harikoa ahau i te pootitanga o te nuinga o nga iwi o te ao ki te tango i te Tiriti mo te aukati i nga patu karihi. I te kitenga o te tangata i tona tino kino, i kite ahau, i taua ra, i te tino pai o te tangata. E whitu tekau ma rua tau matou hibakusha e tatari ana mo te aukati. Me waiho tenei hei timatanga mo te mutunga o nga patu karihi.

Kaihautū kawenga katoa e hainatia tenei tiriti. A ka whakawakia e te hitori te hunga e paopao ana. E kore e huna e o ratou ariā waitara te mooni whakamate o a ratou mahi. E kore e kiia ko te "whakararu" engari he aukati ki te whakakore i nga patu. E kore tatou e noho i raro i te kapua harore o te wehi.

Ki nga rangatira o nga iwi patu karihi - me o ratou hoa i raro i te ingoa "marara karihi" - ko taku kupu tenei: Whakarongo ki ta matou whakaaturanga. Whakarongo ki ta matou whakatupato. A kia mohio koe ko o mahi ko whai take. He tino wahanga koutou katoa o te punaha tutu e whakararu nei i te tangata. Kia mataara tatou katoa ki te koretake o te kino.

Ki ia perehitini me ia pirimia o nga iwi katoa o te ao, ka tohe atu ahau ki a koe: Whakauru mai ki tenei tiriti; mo ake tonu atu te whakakore i te riri o te patu karihi.

I te 13raa o to ’u matahiti, tei mauhia i roto i te mau ofai pupuhi, ua tamau noa vau i te turai. I haere tonu ahau ki te marama. A i ora ahau. Ko ta tatou marama inaianei ko te tiriti aukati. I te mau taata atoa i roto i teie piha e te feia atoa e faaroo ra na te ao nei, te faahiti faahou nei au i teie mau parau ta ’u i faaroo i te piiraa mai ia ’u i roto i te mau mou‘a o Hiroshima: “Eiaha e faaea! Aki tonu! Ka kite i te marama? Ngoki ki reira.”

I tenei po, i a tatou e hikoi ana i nga tiriti o Oslo me nga rama e mura ana, kia whai tatou tetahi ki tetahi i roto i te po pouri o te wehi karihi. Ahakoa he aha nga raruraru ka pa ki a tatou, ka neke tonu tatou, ka tohe tonu, ka whakapuaki i tenei marama ki etahi atu. Koinei to tatou hiahia me to tatou pono mo to tatou ao utu nui kia ora.