Site n'aka Sylvie Jacqueline Ndongmo na Leymah Roberta Gbowee, DeSmog, February 10, 2023
COP27 ka agwụla ma mgbe nkwekọrịta ịzụlite ego mfu na mmebi bụ ezigbo mmeri maka mba ndị na-enweghị nsogbu nke mmetụta mgbanwe ihu igwe bibiri emebi, mkparịta ụka UN maka ihu igwe emezughịkwa isi ihe kpatara mmetụta ndị a: mmepụta mmanụ ọkụ.
Anyị, ndị inyom Africa nọ n'ihu agha, na-atụ egwu na mgbasawanye nke mmanụ, coal, na karịsịa gas ga-emepụtaghachighị ahaghị nhata akụkọ ihe mere eme, militarism, na usoro agha. Ewepụtara dị ka ngwá ọrụ mmepe dị mkpa maka kọntinent Africa na ụwa, mmanụ ọkụ egosila ihe karịrị afọ 50 nke nrigbu na ha bụ ngwa agha nke mbibi. Nchụso ha n'usoro na-agbaso usoro ime ihe ike: iwere ala bara ụba nke akụ, irigbu ihe ndị ahụ, wee bupụ akụ ndị ahụ site na mba na ụlọ ọrụ bara ọgaranya, na-emebi ndị bi n'ime obodo, ibi ndụ ha, omenala ha na, n'ezie, ha. ihu igwe.
Maka ụmụ nwanyị, mmetụta mmanụ ọkụ na-emebi ọbụna karịa. Ihe akaebe na ahụmịhe anyị na-egosi na ụmụ nwanyị na ụmụ agbọghọ so na ndị ahụ emetụtaghị oke site na mgbanwe ihu igwe. Na Cameroon, ebe esemokwu sitere na ya ohere na-enweghị oke maka akụrụngwa mmanụ ọkụ, anyị ahụla ka gọọmentị na-azaghachi site na itinyekwu ego na ndị agha na ndị nchekwa. Nkwagharị a nwere mmụba nke metụtara nwoke na nwanyị na ime ihe ike na mgbapụ. Na mgbakwunye, ọ manyela ụmụ nwanyị ka ha kparịta ụka ka ha nweta ọrụ ndị bụ isi, ụlọ, na ọrụ; were ọrụ nke naanị nne na nna; na hazie iji lekọta na ichekwa obodo anyị. Ọkụ ọkụ fosil pụtara olile anya dara ada maka ụmụ nwanyị Africa na kọntinent niile.
Dika mbuso agha Russia wakporo Ukraine gosiputara, mmetụta nke agha agha na agha nwere ihe nleba anya zuru ụwa ọnụ, gụnyere na ọkachasị na kọntinent Africa. Agha agha n'akụkụ nke ọzọ nke ụwa nwere egwu nchekwa nri na nkwụsi ike na mba Africa. Agha a na-alụ na Ukraine nyekwara aka na mba ahụ mmụba dị ukwuu na ikuku griin haus, na-eme ka nsogbu ihu igwe dịkwuo elu, na-emetụta kọntinent anyị n'ụzọ na-adịghị mma. Enweghị ohere ịkwụsị mgbanwe ihu igwe na-enweghị ịtụgharị agha na agha agha ya.
N'otu aka ahụ, Ngwunye gas nke Europe na Africa n'ihi mbuso agha Russia na Ukraine bụ ihe ọhụrụ maka mgbasawanye nke mmepụta gas na kọntinent ahụ. N'ịgba n'ọgba aghara a, ndị isi Africa ga-ejirịrị NO iji chebe ndị Africa, ọkachasị ụmụ nwanyị ọzọ, site na ịta ahụhụ usoro ime ihe ike na-adịghị agwụ agwụ. Site na Senegal ruo Mozambique, itinye ego German na French na ọrụ gas (LNG) ma ọ bụ akụrụngwa ga-akwụsị n'ezie ohere ọ bụla maka Africa iji wuo mmanụ ọkụ na-enweghị ọdịnihu.
Nke a bụ oge dị oke egwu maka ndị isi Africa, na karịsịa maka idu ndú nke mmegharị udo nke ụmụ nwanyị Africa, n'ikpeazụ kwụsị ịmeghachi omume nke nrigbu, militarism, na agha, na ịrụ ọrụ maka ezigbo nchekwa. Nchekwa abụghị ihe ọzọ ma ọ bụ dị ala karịa ịzọpụta ụwa site na mbibi. Ime ka à ga-asị na ọ bụghị bụ iji hụ na mbibi anyị bụ.
Dabere na ọrụ anyị na mmegharị udo nke nwanyị, anyị maara na ụmụ nwanyị, ụmụ agbọghọ, na obodo ndị ọzọ dịpụrụ adịpụ nwere ihe ọmụma pụrụ iche na ngwọta iji mee mgbanwe maka ọnọdụ gburugburu ebe obibi na-agbanwe agbanwe na iji wuo ihe ndị ọzọ na-adịgide adịgide dabere na ịdị n'otu, nha anya, na nlekọta.
N’ụbọchị nke abụọ nke mkparita ụka UN COP27, mba Tuvalu nke dị na South Pacific ghọrọ mba nke abụọ kpọrọ oku ka e mee ya. Nkwekọrịta na-anaghị agbasa mmanụ ọkụ, isonyere onye agbata obi ya Vanuatu. Dị ka ndị na-akwado udo nke nwanyị, anyị na-ahụ nke a dị ka oku akụkọ ihe mere eme nke a ghaghị ịnụ n'ime mkparịta ụka mkparịta ụka ihu igwe na karịa. N'ihi na ọ na-etinye obodo ndị nsogbu ihu igwe kacha emetụta na mmanụ ọkụ na-akpata ya - gụnyere ụmụ nwanyị - n'isi nke atụmatụ nkwekọrịta ahụ. Nkwekọrịta ahụ bụ ngwá ọrụ ihu igwe na-anabata nwoke na nwanyị nke nwere ike iweta mgbanwe ziri ezi zuru ụwa ọnụ, nke obodo na mba ndị kachasị emerụ ahụ na-akpata na nsogbu ihu igwe.
Nkwekọrịta mba ụwa dị otú ahụ dabere na ogidi isi atọ: Ọ ga-akwụsị ọhụrụ mmanụ, gas, na coal mgbasawanye na mmepụta; kwụsị mmepụta mmanụ ụgbọala dị adị - ya na mba ndị kasị baa ọgaranya na ndị mmetọ akụkọ ihe mere eme kasị buru ibu na-ebute ụzọ; ma na-akwado mgbanwe ziri ezi na udo gaa na isi mmalite ike mmeghari kpamkpam mgbe ị na-elekọta ndị ọrụ ụlọ ọrụ mmanụ ọkụ fosil emetụtara na obodo.
Nkwekọrịta enweghị mgbasa mmanụ ọkụ ga-akwụsị mmanụ ọkụ na-ebute ime ihe ike megide ụmụ nwanyị, ihe ndị sitere n'okike, na ihu igwe. Ọ bụ usoro ọhụrụ nwere obi ike nke ga-eme ka kọntinent Africa kwụsị ịbawanye ike ịkpa ókè agbụrụ, jikwaa ike ume ume ọhụrụ ya, ma nye ohere ịnweta ume maka nde 600 ndị Africa ka na-enweghị ya, na-eburu n'uche ikike mmadụ na echiche okike.
COP27 agwụla mana ohere itinye aka na ahụike ahụike na ọdịnihu udo abụghị. Ị ga-esonyere anyị?
Sylvie Jacqueline Ndongmo bụ a Onye na-akwado udo nke Cameroon, Women International League Peace and Freedom's (WILPF) ngalaba nke Cameroon, ma bụrụ onye isi ala WILPF International họpụtara na nso nso a. Leymah Roberta Gbowee bụ a Nobel Peace Prize Laureate na onye na-akwado udo Liberia na-ahụ maka iduzi òtù udo na-adịghị mma nke ụmụ nwanyị, Women of Liberia Mass Action for Peace, nke nyere aka weta njedebe na Agha Obodo Liberia nke Abụọ na 2003.
