Site n'aka Chris Coverdale, Agha bụ Mpụ
Otu ihe mere n'oge na-adịbeghị anya nke nwere ike ịkpọsa njedebe nke Britain itinye aka na agha. N'okwu ikpe dị ịrịba ama, Ụlọikpe Kasị Elu kwetara na nkọwa ndị omeiwu nyere banyere iyi ọha egwu yiri ka ọ gbatịkwuru ọrụ agha nke Gọọmenti UK.[1].
"Ihe na-abụghị United Kingdom nke gụnyere iji egbe ma ọ bụ ihe mgbawa, na-ebute ihe ize ndụ na ndụ ... bụ iyi ọha egwu.Nkọwa ahụ ga-adị ka ọ ga-agbatị ruo n'ọrụ ndị agha ma ọ bụ ndị agha na-achọ ịkwatu ọchịchị mba ọzọ, ọbụlagodi ebe akwadoro ọrụ ahụ… site n'aka gọọmentị UK.
Mmetụta nke okwu ndị a dị oke ma dị njọ. Dị ka iwu iyi ọha egwu na-emetụta omume iyi ọha egwu ọ bụla nke Britain kwadoro kemgbe 2000, ọ na-achịkwa agha na Afghanistan, Iraq, Libya na Syria. Dị ka nke ọ bụla n'ime agha ndị a iwu na-akwadoghị nke mmegide bụ iji kwatuo ọchịchị ma jiri ngwá agha ndị na-agbawa agbawa nke kpatara ọtụtụ puku mmadụ, onye ọ bụla metụtara bụ mpụ maka mpụ agha na omume iyi ọha egwu.
Ọrụ bụ isi maka omume ndị na-eyi ọha egwu kpatara ọnwụ dị n'aka ndị nyere iwu ka e jiri ngwa agha na ihe mgbawa mee ihe. Ya mere, onye omeiwu ọ bụla, onye ọgbọ, onye ọrụ obodo, onye ọka iwu, onye na-ahụ maka ụlọ akụ na onye agha nke nwere akụkụ na agha bụ maka nsonaazụ nke mkpebi ha na ọ ga-abụ maka ikpe ikpe na ntaramahụhụ na ikpe mpụ agha.
Otú ọ dị yana ndị na-amalite ma ọ bụ na-alụ agha, ndị na-akwado ya na-emekwa mpụ[2] ma bụrụ ndị a ga-akwụ ụgwọ maka nsonaazụ ya. Nke a pụtara na onye ọ bụla na-atụ ụtụ isi kwụrụ ụtụ mgbe Ọktoba 2001 mere mpụ ma nwee ike gbaa akwụkwọ n'okpuru Iwu Iyi ọha egwu 2000.
Ụkpụrụ ndị dị otú ahụ na-emetụta International Criminal Court Act 2001. Nkebi nke 52 kwuru na mmadụ na-eme mpụ ma ọ bụrụ na ha nyere aka na mpụ agha, mpụ megide mmadụ ma ọ bụ mgbukpọ. Ịnye aka na mpụ gụnyere inye ego na-akwado mpụ ahụ. Ka ndị agha HM ji egbe na ihe mgbawa butere ọnwụ nke ndị Afghanistan, Iraqi, Libyan na Syria ma mezu ihe ndị dị na mpụ ndị a.[3], Ndị na-atụ ụtụ isi UK niile bụ ndị na-akwụ ụgwọ n'ụzọ mpụ maka ikpe ikpe dị ka ngwa na mpụ ndị isi anyị.
N'ụzọ dị mma, ndị omebe iwu nke mba ụwa ghọtara na ọ na-adị mfe ịghọgbu ọha na eze itinye aka na agha iwu na-akwadoghị, n'ihi ya, ha gbakwụnyere nkebi na-esonụ n'ime iwu mba ụwa.[4] iji mee ka ụmụ amaala ahụ, bụ ndị na-eche n'ụzọ na-ezighị ezi na-eme ihe n'ụzọ iwu kwadoro, zere ikpe ikpe.
Otú ọ dị, onye na-ahapụ mgbalị ime mpụ ma ọ bụ ihe ọzọ na-egbochi imecha mpụ ahụ agaghị enweta ntaramahụhụ n'okpuru Iwu a maka mgbalị ime mpụ ahụ ma ọ bụrụ na onye ahụ kpam kpam ma jiri aka ya hapụ nzube mpụ ahụ.
Ọ bụrụ n’ịchọpụta na e duhiere gị, ị nwere ike ịzenarị akwụkwọ ikpe ma ọ bụrụ na i mee ihe ugbu a iji kwụsị mpụ ndị a site n’ịkwụsị ndị ọchịchị ụtụ isi niile ma ọ bụ tụba ha n’ime ntụkwasị obi. Na-enye gị bịanye aka na nkwupụta ọha na eze na-egosi na ị chọpụtala n'oge na-adịbeghị anya na agha nke ime ihe ike bụ iwu na-akwadoghị na ọ bụ mpụ ịlụ ọgụ, ma ọ bụ ịkwụ ụtụ isi maka agha iwu na-akwadoghị, ị na-ewepụkwa nkwenye gị n'iwu na iwu iwu na-akwadoghị na-achọ ka ị mee. isonye na agha ma ọ bụ kwụọ ụtụ isi, ị gaghị akwụ ụgwọ maka ntaramahụhụ n'okpuru Iwu Rome[5].
Biko mara na nkwụghachi a sitere na ikpe emetụtaghị ndị ndọrọ ndọrọ ọchịchị, ndị ọrụ obodo, ndị ọka iwu, ndị ụlọ akụ, ndị ndụmọdụ na ndị ọchịagha bụ ndị butere akụkụ ndị na-eduga n'ime atụmatụ, ịkwado ma ọ bụ inye ego agha na-ezighi ezi nke Britain. Onye ọ bụla n'ime ndị a bụ ndị mpụ maka mpụ maka mgbuchapụ na arụrụ arụ nke merụrụ ahụ ma gbuo ọtụtụ puku ma chụpụ ọtụtụ nde mmadụ na Middle East, na onye ọ bụla nwere ugbu a ka a ga-ejide ya ebubo ma kpee ya ikpe maka mpụ ha na Old Bailey ma ọ bụ Ụlọikpe Criminal International na The Hague.
Yabụ na nke a bụ oku na-akpọ ndị niile na-atụ ụtụ isi ka ha rube isi n'iwu megidere inye ego agha na inupụrụ iwu ịtụ ụtụ isi. Site n'ịkwụsị ụgwọ niile [ụtụ isi, ụgwọ, ụgwọ, mgbazinye ego] sitere n'aka ndị ọchịchị [HMR & C, Councils, Universities, Businesses] anyị nwere ike ịmanye nzuko omeiwu na HM ka ha rube isi n'iwu, kwụsị agha ha, cheta ndị agha ma malite ikpe mpụ agha. ndị kpatara ọnwụ nke Afghani, Iraqi, Libyan na Siria ndị nwoke na ụmụaka.
Enweghị ego a na-enweta site na ụtụ isi iji kwụọ ụgwọ ngwá agha na ndị agha na-alụ agha ha ga-akwụsị n'ime ụbọchị. Ozugbo ụlọ ikpe nke ikike ikike kwadoro na agha na igbu ọchụ akwụsịla na nzuko omeiwu na Gọọmenti HM na-eme ihe kwekọrọ n'akwụkwọ UN Declaration on Principles of International Law, ụtụ isi na ụgwọ ndị ọzọ nwere ike ịmaliteghachi.
Na nke mbụ n'ime akụkọ ihe mere eme, ndị na-atụ ụtụ isi n'otu n'otu na ndị ọchụnta ego nwere ụgwọ ịkwụsị ụtụ isi ma ọ bụ ihe egwu a ga-atụba ha n'ụlọ mkpọrọ. Ya mere, ka anyị were aka abụọ jide ohere a pụrụ iche ma sonye na nnupụisi ụtụ isi nke mba ụwa ruo mgbe agha agwụla, ndị na-eduga ndị omempụ agha na-eche ikpe ikpe mpụ agha na ndị ọchịchị na-eme ihe kwekọrọ n'iwu mba ụwa.
