site Akụkọ Akụkọ Akụkọ
Okwu nke enyemaka mmadụ gosipụtara na ọ bụ otu ihe ndọrọ ndọrọ ọchịchị hapụrụ n'oge oge Agha Nzuzo. N'ihe banyere ime ihe ike na Rwanda, Bosnia-Herzegovina, Kosovo, Darfur, Libya, na Syria, ọtụtụ ndị hapụrụ hapụrụ mgbagha ọdịnala ha na militarism ma na-arụ ụka maka ọgụ siri ike nke United States na ndị otu ya iji belata nsogbu ndị a. Ndị nkatọ rụrụ ụka na nzaghachi na ime ihe ga-eme ka ọgba aghara na nsogbu ọ kwesịrị idozi. Arụrịta ụka ndị a na nso nso a na Oxford Union Society na Mahadum Oxford na Machị 4, 2019. Ndị sonyere ya bụ Michael Chertoff - onye bụbu onye ode akwụkwọ nke Homeland Security n’oge onye isi ala nke George W. Bush na onye nkụzi nke USA Patriot Act - onye gosipụtara onye ruru eru agbachitere enyemaka mmadụ; na mụ onwe m, onye rụrụ ụka megide omume ahụ.
N'afọ ndị gara aga, mgbe m na-arụrịta ụka banyere okwu a, enwere m mmetụta nke ịnụrụ ọkụ ọkụ nke fọrọ nke nta ka ọ bụrụ okpukpe nke na-egosi ịkwado maka itinye aka. “Anyị ga-eme ihe!” bụ ọkọlọtọ zere. Ndị nyere nkatọ - gụnyere m - ka a jụrụ dịka ndị jụrụ okwukwe. Agbanyeghị, ọdịda ugboro ugboro nke itinye aka na m na-ahụ n'okpuru ebe a emeela ka ha daa ụba ma mee ka ụda olu dị nro. N'oge arụmụka Oxford, achọpụtara m enweghị mmụọ mmetụta uche. Abịara m ihe omume ahụ na-achọpụta na, ebe ụfọdụ ka na-agbachitere enyemaka ndị mmadụ, arụmụka ha enweghị ụda olu dị egwu nke dị ịrịba ama n'oge gara aga. Achọpụtara m na nkwado ọha na eze maka ịmekọrịta na-amalite ịda ada.
Ihe na - esonụ bụ akwụkwọ mpempe akwụkwọ nke nkwupụta zuru oke na mụ onwe m na Mr. Chertoff, yana nzaghachi anyị na ajụjụ ndị onye nhazi na onye na-ege ntị jụrụ. Maka ntakịrị mkparịta ụka, ahapụwo m ọtụtụ ajụjụ ndị na-ege ntị, yana ịzaghachi. Ndị na-agụ akwụkwọ nwere mmasị nwere ike ịchọta arụmụka zuru ezu na Oxford Union's Youtube na saịtị.
Daniel Wilkinson, Oxford Union President
Ya mere, ndị isi, ihe a na-ekwu bụ: "Ụlọ a kwenyere na ihe ndị mmadụ na-eme bụ nkwenye." Ma Prọfesọ Gibbs, arụmụka mmeghe nke iri nwere ike ịmalite mgbe ị dị njikere.
Prọfesọ David Gibbs
Daalụ. Echere m na mgbe mmadụ lere anya na enyemaka mmadụ, mmadụ ga-eleba anya na ndekọ nke ihe merenụ na ọkachasị mmemme atọ ikpeazụ gara aga kemgbe 2000: Ntinye aka nke Iraq nke 2003, mmechi Afghanistan nke 2001, na Libya ntinye aka nke 2011. Na ihe ihe ato ato a nwere, bu na ha ato nwere ezi ezi ma obu opekata mpe na onodu ndi mmadu. Echere m, na nke mbụ na nke abụọ, nke atọ fọrọ nke nta ka ọ bụrụ naanị ndị ziri ezi na-agbakwasị ụkwụ. Ihe ọdachi atọ a mepụtara. Nke a doro nnọọ anya, echere m na onye ọ bụla nọ na-agụ akwụkwọ akụkọ na mmemme ndị a emechabeghị nke ọma. Na mgbe ị na-enyocha okwu ka ukwuu nke enyemaka mmadụ, mmadụ ga-ebu ụzọ leba anya n'ihe ndị bụ isi, nke na-adịghị mma. Ka m gbakwunye na ọ bụ ihe ijuanya nye m n'ọtụtụ ụzọ na echiche niile gbasara enyemaka mmadụ abụghị naanị na ahụmịhe ahụ mebiri kpamkpam, mana ọ bụghị.
Anyị ka nwere oku maka mmemme ndị ọzọ, gụnyere Syria, ọkachasị. Ọzọkwa, a na-akpọ oku ugboro ugboro maka mgbanwe ọchịchị, n'ụzọ bụ isi itinye aka, na North Korea. Amaghị m ihe ga-eme n'ọdịnihu na North Korea. Mana ọ bụrụ na United States na-eme mgbanwe ọchịchị na North Korea, m ga-emebi amụma abụọ: Otu, ọ ga-abụrịrị na a ga-eme ka ọ zie ezie ma ọ dịkarịa ala dịka enyemaka enyemaka ndị mmadụ na-eme iji tọhapụ ndị North Korea site n'aka onye ọchịchị aka ike na-adịghị mma; na abụọ, ọ ga - ewepụta ọdachi kachasị njọ metụtara mmadụ kemgbe 1945. Otu n'ime ajụjụ ndị a bụ: Gịnị kpatara na anyị anaghị amụta ihe site na mmejọ anyị?
Ọnụ ọgụgụ nke ọdịda na mmemme atọ a gara aga dị n'ọtụtụ ụzọ dị egwu. Banyere Iraq, ọ ga-abụ na ọ kachasị mma edepụtara ede, m ga-ekwu. Anyị nwere 2006 Lancet ọmụmụ. Na-enyocha ọrịa na-egbu egbu na Iraq, bụ nke e mere atụmatụ n'oge ahụ na ọnwụ karịrị 560,000. (1) E bipụtara nke a na 2006. Yabụ, enwere ike ọ dị elu karịa ugbu a. Enweela atụmatụ ndị ọzọ, ọ kachasị na nke ahụ. Ma nke a bụ ihe nwere nsogbu. N'ezie, ihe dị egwu n'okpuru Saddam Hussein, nke a enweghị mgbagha, dịka ha nọ n'okpuru ndị Taliban, dịka ha nọ n'okpuru Muammar Gaddafi, dịka ha nọ n'okpuru Kim Jong Un na North Korea ugbu a. Yabụ, anyị banyere wee wepu ike atọ ahụ n'otu n'otu (ma ọ bụ na m ga-agwa ndị Taliban, ọ bụ ọchịchị ka ukwuu, ya na Mullah Omar na-eduga ọchịchị ka ukwuu), ihe wee ka njọ. O yighị ka ọ bụụrụ ndị na-eme iwu na ihe nwere ike njọ, mana ha mere.
Mmetụta ọzọ dị mkpa ịmara bụ ihe m ga - asị na ọ bụ ụdị mmebi mpaghara. Nke a dị oke mma n'ihe banyere Libya, nke mebere ọtụtụ North Africa, na-ebute agha obodo nke abụọ na Mali na 2013, bụ nke kpatara mbibi Libya. Nke a choro ntinye aka nke abuo, site na France n'oge a, iji merie nsogbu na-ebili na mba ahụ, kwenyeghachiri ma ọ dịkarịa ala na akụkụ nke ihe enyemaka.
N'ezie, otu n'ime ihe mmadụ nwere ike ikwu na mmetụta nke enyemaka mmadụ, bụ na ọ bụrụ na ị nwere mmasị na ntinye aka na nke ahụ bụ ihe ị na-achọ, ọ bụ echiche magburu onwe ya n'ihi na ọ bụ onyinye ahụ ka na-enye. Ọ na-aga n'ihu na-emebi mpaghara, na-eweta ọgba aghara ọhụụ ọhụrụ, si otú a na-akwado mmemme ọhụụ. Nke ahụ bụ ihe mere n'ihe banyere Libya na Mali. Ugbu a ọ bụrụ na ị nwere mmasị na mmetụta enyemaka mmadụ, agbanyeghị ọnọdụ ahụ adịghị mma. Ọ dịghị ele ezigbo anya ma ọlị.
Ihe dị egwu ebe a bụ enweghị ntụkwasị obi. Eziokwu ahụ masịrị m nke ukwuu na ndị nyeere aka na-arụ ụka maka mmemme atọ a - yana nke a apụtaghị na m na-ekwu na ọ bụ ndị ome iwu, mana ndị gụrụ akwụkwọ na ndị nwere ọgụgụ isi dịka m. Mụ onwe m arụghị ụka maka ha, mana ọtụtụ ndị ọrụ ibe m rụrụ ụka. Ọ bụụrụ m ihe ịtụnanya karịa na enweghị mmetuta ụta ma ọ bụ nkwenye na ha mere ihe ọ bụla na-ezighi ezi n'ịrụ ụka maka mmemme ndị a. Ọ dịghịkwa mbọ iji mụta ihe site na mmejọ anyị na ịnwale ma zere ịmechi n'ọdịnihu. Enwere ihe na - adịghị arụ ọrụ nke ọma banyere njirimara mkparịta ụka na isiokwu a, mgbe anyị na - enweghị ike ịmụta ihe site na mmejọ ndị gara aga.
Nsogbu nke abuo n'okwu banyere enyemaka ndi mmadu bu ihe ufodu kporo "aka ruru unyi". Anyị na-adabere na mba na ụlọ ọrụ nke mba ndị ahụ na-enweghị ezigbo ndekọ banyere ọrụ enyemaka mmadụ. Ka anyị leba anya na United States na akụkọ ntolite ya. Ọ bụrụ na mmadụ elee ya anya, akụkọ ihe mere eme nke itinye aka na United States, anyị na-ahụ United States dị ka ike na-eme ihe bụ isi ihe kpatara ọgba aghara ndị mmadụ n'oge gara aga. Ọ bụrụ na mmadụ lee ihe atụ na ịkwatu Mossadegh na Iran na 1953, ịkwatu Allende na Chile na 1973. Echere m na ihe atụ kachasị emetụ n'ahụ, nke a na-amachaghị, bụ Indonesia na 1965, ebe CIA nyeere injinia aka aka na wee nyere aka n'ịchịkwa mgbuchapụ mmadụ nke dugara ihe dị ka mmadụ 500,000. Ọ bụ otu n'ime nnukwu mgbuchapụ mgbe emechara-1945, ee n'ezie, na ọnụ ọgụgụ nke ihe mere na Rwanda, opekata mpe. Ma nke ahụ bụ ihe kpatara site na itinye aka. Otu onye nwekwara ike banye na okwu nke Vietnam War wee lee ihe atụ na Pentagon Papers, ihe ọmụmụ Pentagon nzuzo nke Vietnam War, mmadụ enweghịkwa inwe mmetụta nke United States dị ka ma ọ bụ ike dị nro ma ọ bụ ọkachasị enyemaka otu. Ihe ndị a rụpụtara abụghị n'ezie ọdịmma mmadụ na nke ọ bụla n'ime okwu ndị a.
Enwere okwu buru ibu karia nke imebi ikike mmadu site n'aka ulo oru nke steeti ndi etinye aka na United States. Ugbu a, anyị maara site na akwụkwọ akọwapụtara na ndị agha edoziri agha na ndị CIA nwere ọrụ na 50s na mmalite 60s na-eduzi nyocha radieshon na ndị na-enweghị atụ; na-eme ihe dịka ịgagharị na ịnwe ndị dọkịta na-arụ ọrụ maka ndị agha na-agba ndị mmadụ ọgwụ na-egbu egbu ma na-agbaso ahụ ha ka oge na-aga iji hụ mmetụta ọ nwere na ụdị ọrịa ọ kpatara ha - na-agwaghị ha n'ezie. Ndị CIA nwere nnwale njide uche na-enye nsogbu, na-anwale usoro ịgba ajụjụ ọhụụ banyere ndị na-enweghị atụ, na-enwe mmetụta na-emebi ihe. Otu n'ime ndị ọkà mmụta sayensị ahụ metụtara ọmụmụ radieshon ahụ kwuru na nzuzo, ọzọ nke a sitere na akwụkwọ akọwapụtara, na ụfọdụ n'ime ihe ọ na-eme nwere ihe ọ kpọrọ "Buchenwald" mmetụta, anyị nwere ike ịhụ ihe ọ pụtara. Ajụjụ doro anya ọzọ bụ: Gini mere na ụwa ga-achọ ịtụkwasị obi ụlọ ọrụ na-eme ihe dịka nke a iji mee ihe enyemaka mmadụ ugbu a? Nke a bụ usoro ogologo oge gara aga. Ma eziokwu ahụ anyị jizi okwu a bụ “enyemaka mmadụ” emeghị ya ka ọ bụrụ okwu anwansị ma ghara ihicha ya n’akụkọ ihe mere eme gara aga, nke dị mkpa ma bụrụ nke a ga-elebara anya. Achọghị m ilekwasị anya na mba m mgbe niile. Steeti ndị ọzọ emeela ihe ndị ọzọ na-enye nsogbu. Onye nwere ike ileba anya na akụkọ ihe mere eme nke Britain na France, ka anyị kwuo, ya na mmemme ndị ọchịchị na nke ọchịchị. Mmadu anaghi enweta ihe osise nke ndi mmadu; n'ụzọ dị iche, m ga-ekwu, ma ọ bụ n'ebumnuche ma ọ bụ na mmetụta.
Ugbu a, echere m na otu n'ime nsogbu ndị a ga-emesị mata bụ ụgwọ nke enyemaka ndị mmadụ. Nke a bụ ihe a na-adịkarịghị echebara echiche, mana enwere ike iburu n'uche, ọkachasị ebe ndekọ nke nsonaazụ dị njọ na usoro enyemaka mmadụ. Ọfọn, ọrụ agha n'ozuzu ikwu okwu dị oke ọnụ. Chịkọta ndị agha dị iche iche, na-ebugharị ha na mba ofesi maka ogologo oge enweghị ike ịme belụsọ na-akwụ nnukwu ụgwọ. N'ihe banyere agha Iraq, ihe anyị nwere bụ ihe a na-akpọ “agha atọ ijeri dollar.” Joseph Stiglitz nke Columbia na Linda Bilmes mere atụmatụ na 2008 ụgwọ ogologo oge nke agha Iraq na $ ijeri $ 3. (2) Ọnụ ọgụgụ ndị a adịchaghịzi adị, n'ihi na nke ahụ karịrị afọ iri gara aga, mana $ 3 puku atọ dị ọtụtụ mgbe ị chere gbasara ya. N'ezie, ọ karịrị ngwaahịa ụlọ akụ jikọtara ọnụ na Great Britain n'oge a. Otu onye na-echekwa ụdị ọrụ enyemaka ndị mmadụ na-enweghị atụ anyị gaara eme na $ 3, kama ịlafu ya na agha nke na-emeghị ihe ọ bụla ma gbuo ọtụtụ narị puku mmadụ ma mebie mpaghara.
Agha ndị a agafebeghị na Libya, ma ọ bụ Iraq, ma ọ bụ Afghanistan. Afghanistan na-eru nso na njedebe nke afọ iri nke agha ya na afọ nke abụọ nke ntinye aka US. Nke a nwere ike bụrụ agha kachasị ogologo na akụkọ ntolite US, ọ bụrụ na ọ bụghị. Ọ dabere na otu ị si akọwa agha kachasị ogologo, mana ọ na-arịgo ebe ahụ. Otu onye nwere ike iche ụdị ihe niile enwere ike iji ụfọdụ n'ime ego a mee, dịka ọmụmaatụ, ịgba ọgwụ mgbochi ọrịa nke ụmụaka, ndị nọ n'okpuru ọgwụ mgbochi. (Nkeji abụọ bụ eziokwu? Otu nkeji.) Otu nwere ike iche maka ndị na-enweghị ọgwụ zuru oke gụnyere na mba m United States, ebe ọtụtụ mmadụ na-enweghị ezigbo ọgwụ. Dị ka ndị ọkachamara mara, ị nwere ụgwọ ohere. Ọ bụrụ na ị na-etinye ego na otu ihe, ị nwere ike ọ gaghị enwe ya maka ihe ọzọ. Echere m na ihe anyị na-eme bụ itinye ego na ntinye aka ọzọ na enweghị nnukwu enyemaka mmadụ ma ọ bụ ole na ole m nwere ike ịghọta. Echere m na ọ masịrị m nnọọ na ọgwụ ntụnyere ebe a na ọgwụ ike mesiri ike, yabụ nke ahụ bụ n'ezie ihe kpatara m ji kpọọ akwụkwọ m “First Do No Harm.” Ihe kpatara ya bụ na na nkà mmụta ọgwụ, ị gaghị aga rụọ ọrụ nke onye ọrịa ahụ n'ihi na onye ọrịa ahụ na-ata ahụhụ. Ikwesiri ime nyocha nke oma ma oru a aghagh idi nma ma obu adighi nma. Operationrụ ọrụ nwere ike imerụ ndị mmadụ ahụ, yana ọgwụ mgbe ụfọdụ ihe kachasị mma ịme bụ ihe ọ bụla. Ma eleghi anya ebe a, ihe mbu anyi kwesiri ime banyere nsogbu ndi mmadu adighi eme ka ha kawanye njọ, nke bu ihe anyi meworo. Daalụ.
Wilkinson
Ekele, Prọfesọ. Michael, ihe esemokwu gị nkeji iri nwere ike ịmalite mgbe ị dị njikere.
Michael Chertoff
Nkwupụta ebe a bụ ma enyemaka enyemaka mmadụ ọ bụ ihe na-emegide onwe ya, ma echere m na azịza ya bụ mba. Mgbe ụfọdụ ọ na-adụ ọdụ, mgbe ụfọdụ, a na-adụ ya ọdụ. Mgbe ụfọdụ ọ naghị arụ ọrụ, oge ụfọdụ ọ na-arụ ọrụ. Ọ naghị arụ ọrụ zuru oke, mana ọ nweghị ihe ọ bụla na ndụ na-arụ. Yabụ, ka m buru ụzọ malite site na ikwu maka ihe atụ atọ onye ọkammụta nyere: Afghanistan, Iraq, na Libya. Aga m agwa gị na Afghanistan abụghị enyemaka enyemaka. Afghanistan bụ nsonaazụ nke mwakpo emere na United States nke gburu mmadụ 3,000, ọ bụkwa n'ụzọ doro anya ma jiri ụma gbalịsie ike iwepụ onye busoro mwakpo ahụ site na ike ịme ya ọzọ. Ọ bụrụ n ’ị chere na ọ baghị uru, m ga-agwa gị site na ahụmịhe nke gị: Mgbe anyị banyere Afghanistan, anyị chọpụtara laboratories al Qaeda na-eji anwale ndị ọrụ kemịkal na nke ndu na anụmanụ, yabụ ha nwere ike itinye ndị ahụ megide ndị nọ na ya N'ebe ọdịda anyanwụ. Ọ bụrụ na anyị abanyeghị na Afghanistan, anyị nwere ike ịmị ndị ahụ ugbu a ka anyị na-ekwu okwu. Nke a abụghị ihe enyemaka mmadụ n'echiche nke ịdị elu. Nke a bụ ụdị nke bụ isi, isi nchekwa nke mba ọ bụla ji ụmụ amaala ya.
Iraq bụkwa m na-eche na nke m abụghị isi enyemaka enyemaka. Anyị nwere ike ịrụrịta ụka na arụmụka dị iche banyere ihe mere na ọgụgụ isi, yana ma ọ dị njọ ma ọ bụ na-ezighi ezi, gbasara ohere nke ngwa agha mbibi oke na Iraq. Mana opekata mpe nke ahụ bụ ebumnuche bụ isi na-abanye. Ọ nwere ike bụrụ na ọ hiere ụzọ, e nwekwara ụdị arụmụka niile na etu esi eme ya emeghị nke ọma. Ma ọzọ, ọ bụghị enyemaka mmadụ. Libya bụ enyemaka ndị mmadụ. Nsogbu a na Libya ka m chere na akụkụ nke abụọ nke ihe m chọrọ ikwu, nke abụghị ihe enyemaka mmadụ niile dị mma. Na iji kpebie itinye aka, ị ga-eburu n'uche ụfọdụ ihe dị oke mkpa nke ihe ị na-eche. Kedu usoro gị na ebumnuche gị, ị nwere nghọta doro anya banyere nke ahụ? Kedu ihe ị maara banyere ọnọdụ dị ebe ị na-etinye aka na ya bụ n'ezie? Kedu ihe bụ ike gị na njikere gị imebe iji hụ ihe rue na njedebe? Ọzọkwa, ruo ogo ole ka ị nwere nkwado site na mba ụwa? Libya bụ ihe atụ nke ikpe ebe, ọ bụ ezie na mkpali ahụ nwere ike ịbụ enyemaka mmadụ, eji nlezianya echebara ihe ndị a echiche. Ma ọ bụrụ na m nwere ike ikwu ya, mụ na Michael Hayden kwuru okwu a na oped obere oge usoro a malitere. (3) Na akụkụ dị mfe ga-ewepụ Gaddafi. Akụkụ siri ike ga-abụ ihe na-eme mgbe ewepụrụ Gaddafi. Yabụ na ekwenyere m prọfesọ ahụ. A sị na mmadụ lere anya n'ihe anọ m kpọtụrụ aha, ha gaara ekwu, sị: "you maara nke ọma, anyị amaghị n'ezie, anyị enwebeghị n'ezie n'agbanyeghị ihe ga-eme na-enweghị Gaddafi?" Kedu ihe na-eme ndị niile na-emebiga ihe ókè n'ụlọ mkpọrọ? Kedu ihe na-eme ndị niile na-akwụ ụgwọ ọ na-akwụ ụgwọ, ndị na-anaghịzi akwụ ụgwọ ha? Nke ahụ butere ụfọdụ nsonaazụ ọjọọ. Echere m na enweghị nghọta ịghọta na mgbe ị wepụrụ onye ọchịchị aka ike, ị nwere ọnọdụ na-adịghị agbanwe agbanwe. Dị ka Colin Powell na-ekwukarị, ọ bụrụ na ị daa ya ị zụrụ ya. Ọ bụrụ n ’iwepụ onye ọchịchị aka ike, ị ga-adị njikere itinye ego na ịkwado. Y’oburu n’ichoghi itinye ego gi, i nweghi ihe ochu ewepu ya.
Site na ihe atụ na n'akụkụ nke ọzọ, ọ bụrụ na ị lee anya dịka ọmụmaatụ mmemme na Sierra Leone na Ivory Coast. Sierra Leone bụ 2000. E nwere United Front nke na-aga n'ihu n'isi obodo ahụ. Ndi Britain batara, ha chụpụ ha. Ha chụghachiri ha azụ. N'ihi nke a, Sierra Leone nwere ike ịkwado, na ha mechara merie ịme ntuli aka. Ma ọ bụ Ivory Coast, ị nwere onye ọchịchị jụrụ ịnakwere na ọ tụfuru ntuli aka. Ọ malitere ime ihe ike megide ndị ya. Enwere enyemaka. E mechara jide ya, ma ugbu a Ivory Coast nwere ọchịchị onye kwuo uche ya. Ọzọkwa, enwere ụzọ iji mee ihe enyemaka nke mmadụ nwere ike ịga nke ọma, mana ọ bụrụ na ị attentionaghị ntị na njirimara anọ m kwuru maka ya.
Ugbu a, ka m nye gị ihe atụ site na ihe anyị na-eche ihu taa, nke ahụ bụkwa ihe na-eme na Syria. Ka anyị jụọ ajụjụ ahụ afọ ole na ole gara aga, tupu ndị Russia etinye aka na ya, tupu ndị Iran etinye aka na ya, ma ọ bụrụ na itinye aka ga-enwe ihe dị iche n'ịchekwa iri puku kwuru iri puku mmadụ site na igbu, ndị nkịtị na-emeghị ihe ọjọọ na bọmbụ na ngwa agha kemịkalụ, yana nnukwu nsogbu mbugharị mbata. Echere m na azịza ya bụ: Ọ bụrụ na anyị mere na Syria ihe anyị mere na ugwu Iraq na 1991, guzobe mpaghara na-adịghị efegharị na mpaghara ọpụpụ maka Assad na ndị ya, ma ọ bụrụ na anyị mere ya n'oge, anyị nwere ike gbochie ihe anyị na-ahụ ugbu a na-aga n'ihu na-aga n'ihu na mpaghara ahụ. Yabụ, ugbu a aga m ele ya anya na anya nke ọzọ: Kedu ihe ga - eme ma ọ bụrụ na itinyeghị aka, dịka m na - atụ aro na anyị nwere ike ịme Syria? Ọ bụghị naanị na ị nwere nsogbu enyemaka mmadụ, ị nwere nsogbu nchekwa. N'ihi na dị ka nsonaazụ nke itinyeghị iwu ọ bụla m kwuru maka ya n'agbanyeghị agbanyeghị na Onye isi ala Obama kwuru na e nwere akara uhie gbasara ngwa agha kemịkalụ na akara ahụ apụ n'anya mgbe ejiri ngwa agha kemịkal. N'ihi na anyị emeghị ka ndị mmadụ rụọ ọrụ enyemaka ndị a, anyị nwere ọ bụghị naanị ọtụtụ ọnwụ, kama anyị nwere ọgba aghara nke ruterela Europe ugbu a. Ihe kpatara EU ji enwe nsogbu ugbu a banyere mbugharị bụ n'ihi na, ma eleghị anya na ebumnuche ụfọdụ, ndị Russia yana ndị Siria kpachapụrụ anya chụpụ ndị nkịtị n'obodo ahụ ma manye ha ịga ebe ọzọ. Ọtụtụ n'ime ha nọ ugbu a na Jọdan ma na-etinye nsogbu na Jọdan, mana ọtụtụ n'ime ha na-anwa ịbanye Europe. Enwere m obi abụọ ọ bụla na Putin ghọtara ma ọ bụ ghọta ngwa ngwa, ọbụlagodi na ọ bụghị nzube mbụ ya, na ozugbo ị mepụtara ọgba aghara, ị na-ebute ọgba aghara na esemokwu n'etiti onye isi gị, nke bụ Europe. Nke ahụ nwere mmetụta na-emebi emebi, nsonaazụ ya nke anyị na-ahụ taa.
Yabụ, otu n'ime ihe m chọrọ ikwu n'eziokwu, bụ mgbe anyị na-ekwu maka enyemaka mmadụ, ọ na-enwekarị mmetụta na-enweghị isi na ya, mana n'eziokwu, enwerekwa mmasị onwe onye. Ebe ọgba aghara bụ ebe ndị na-eyi ọha egwu na-arụ ọrụ, ị hụla Isis ruo n'oge na-adịbeghị anya nwere ókèala na akụkụ Syria na akụkụ nke Iraq na-achịkwaghị nke ọma. Ọ na -emepụta nsogbu ọgba aghara na nsogbu ndị yiri ya, nke nwere mmetụta na nkwụsi ike na usoro dị mma nke ụwa ndị ọzọ. Ọ na - emekwa mkpesa na ọchịchọ maka nkwụghachi ụgwọ nke na - ebute ọgbaghara nke na - aga n'ihu ugboro ugboro, ma ị hụrụ na Rwanda.
Ya mere, isi okwu m bụ nke a: Ọ bụghị ihe niile enyere mmadụ aka ka enyere gị aka, ọ bụghị ihe niile enyere mmadụ aka ka echebara echiche nke ọma ma gbuo ya nke ọma. Ma site n’otu aka ahụ, ọ bụghị ha niile na-ezighi ezi ma ọ bụ na-egbughi ya n’ụzọ na-ezighi ezi. Ọzọkwa, ana m alaghachi na 1991 na mpaghara anaghị efe efe na mpaghara na-adịghị aga na Kurdistan dị ka ihe atụ nke ọrụ. Isi ihe bụ: Mara ihe mere i ji abanye; eledala ihe ọ bụla ị na-eme anya; nwee ikike na ntinye iji hụ na ị nwere ike ijikwa ụgwọ ndị ahụ ma nweta nsonaazụ nke ị malitere maka onwe gị. Jide n'aka na ị maara ọnọdụ dị na ala, yabụ na ị na-eme nyocha nke uche. Na n'ikpeazụ nweta nkwado mba ụwa, agala naanị ya. Echere m na n'ọnọdụ ndị ahụ, enyemaka mmadụ nwere ike ọ bụghị naanị ịga nke ọma, mana ọ nwere ike ịchekwa ọtụtụ ndụ ma mee ka ụwa anyị nwee nchekwa. Daalụ.
Ajụjụ (Wilkinson)
Daalụ, Michael. Daalụ maka okwu mmeghe ahụ. Aga m ajụ otu ajụjụ, mgbe ahụ, anyị ga-agafe ajụjụ n'aka ndị na-ege ntị. Ajụjụ m bụ nke a: I depụtara ọtụtụ ihe atụ akụkọ ihe mere eme. Ma ị ga-ekwu na ọ bụ nyocha ziri ezi nke na nsogbu bụ na enweghi ike inwe atụmatụ ogologo oge zuru oke, ezi uche zuru oke, mkpali zuru oke, maọbụ nyocha-imeri zuru oke iji kwado eziokwu ahụ bụ na òtù ndị otu na òtù mba dị iche iche dị njọ. Ha ga-emehie mgbe nile. Na ọdịda nke òtù ndị ahụ na-egosi na enyemaka mmadụ ga-abụ ihe na-emegide ya. Ya mere, Michael, ọ bụrụ na ịchọrọ ịzaghachi.
Azịza (Chertoff)
Azịza m bụ nke a: Inaction bụ ihe. Fọdụ ndị na-eche ma ọ bụrụ na ịmeghị ihe na-egbochi ị .ụ mmanya. Ma ọ bụrụ na ịmeghị ihe, ihe ga-eme. Yabụ, ọ bụrụ na atụ Franklin Roosevelt kpebiri na ọ gaghị enyere ndị Britain aka na 1940 na Lend Lease, n'ihi na "Amaghị m ma m na-emehie ma ọ bụ na m naghị emehie," nke ahụ ga-arụpụta nsonaazụ dị iche gbasara World Agha nke Abụọ. Echeghị m na anyị ga na-ekwu “nke ọma ma ọ bụ na-eme ihe, n'ihi ya, ọ dịghị mkpa.” Echere m na enweghị ọrụ bụ ụdị omume. Oge obula enyere gi aka ime nhọrọ, igha aghazi ihe o gha achota ya, site na ime ihe na izere ime ihe.
Azịza (Gibbs)
Echere m na emeghị ihe bụ ụdị ọrụ, mana ihe a ga-eme bụ onye ọ bụla chọrọ ịkwado. N'ihi na ka anyi doro anya na nke a: Ntinye aka bu agha. Ihe enyemaka ndi mmadu bu okwu efu. Mgbe anyị na-akwado ịkwado enyemaka mmadụ, anyị na-akwado agha. Usoro imeghari bu ihe agha. O yikwara m na ndị na-akwado ịlụ agha enweghị ibu arọ na ha nke akaebe. Ibu nke ihe akaebe kwesiri ịdị na ndị na-akwado iji ihe ike eme ihe, na n'ezie ụkpụrụ kwesịrị ịdị oke elu maka iji ihe ike. Echere m na anyị nwere ike ịhụ na ejirila ya eme ihe na-enweghị isi n'oge gara aga ruo ogo dị egwu.
Na nsogbu bụ isi ị nwere na obere mmechi - dịka ọmụmaatụ mpaghara 1991 anaghị efe efe na Iraq - ihe ndị a na-eme na ụwa n'ezie, ọ bụghị na ụwa a na-eme ka ọ dị. Na ụwa ahụ n'ezie, United States na-ewere onwe ya dị ka nnukwu ike, ọ ga-abụkarị ajụjụ banyere ntụkwasị obi America. Ma ọ bụrụ na US na-eme ọkara usoro, dịka mpaghara anaghị efe efe, a ga-enwe nrụgide na United States site n'akụkụ dị iche iche na ntọala amụma mba ofesi iji gbalịsie ike karịa ma dozie nsogbu ahụ ozugbo. N'ihi ya mkpa agha ọzọ na Iraq na 2003, na-eweta oke mbibi. M na-enwe oke nkata mgbe m nụrụ ka ndị mmadụ na-atụle "ka anyị mee naanị oke aka, ọ ga-akwụsị na nke ahụ," n'ihi na ọ naghị akwụsịkarị na nke ahụ. Enwere mmetụta dị egwu. Banye n'ime quagmire ahụ, ị ga-abawanye n'ime miri emi. A ga-enwe ndị na-akwado itinye aka miri emi ma dị omimi karị.
Echere m otu ihe ọzọ: Achọrọ m ịzaghachi nkwupụta ahụ bụ nke na-agakarị na agha Iraq na Afghanistan abụghị ọrụ enyemaka mmadụ. Ọ bụ eziokwu na nke a ruo n'ókè ụfọdụ, ihe abụọ ahụ bụ ma ọ dịkarịa ala otu ọdịnala ọdịnala mba, realpolitik, na ihe ndị yiri ya. Mana ọ bụrụ na i leghachi anya na ndekọ ahụ, o doro anya na ha abụọ ziri ezi n'akụkụ ụfọdụ dị ka ọrụ enyemaka mmadụ, ma site n'aka gọọmentị Bush yana ọtụtụ ndị gụrụ akwụkwọ. Enwere m ebe a n'ihu m olu editọ nke Mahadum California Press bipụtara, ekwenyere m na ọ bụ 2005, ka a na-akpọ Otu Okpukpe: Arụmụka Ndị Agha Ụwa Maka Agha na Iraq. ”(4) Naanị mee ọchụchọ Google na" arụmụka ọdịmma mmadụ maka agha na Iraq, "nke a bụ akụkụ dị ukwuu nke foto a. Echere m na ọ bụ ntakịrị ihe idegharị akụkọ ihe mere eme iji kwuo na enyemaka mmadụ abụghị ihe dị mkpa na arụmụka maka agha na Iraq ma ọ bụ Afghanistan. Ha bụ akụkụ nke agha abụọ ahụ. M ga-asị na nsonaazụ ndị ahụ na-eleghara echiche nke enyemaka mmadụ anya.
Ajụjụ (Ndị na-ege ntị)
Daalụ, yabụ na ị kwurula banyere ụfọdụ akụkọ ihe mere eme na m ga-achọ ịnụ echiche gị abụọ gbasara ọnọdụ na-aga n'ihu na Venezuela. Ma nchịkwa ụda na atụmatụ na akụkọ ahụ apụtala na ha nwere ike ịnwe atụmatụ iji ike agha ebe ahụ na otu ị ga-esi enyocha ya site na echiche abụọ ị kesara.
Azịza (Chertoff)
Yabụ, echere m na ihe na-eme na Venezuela bụ nke mbụ m na-ekwu na ọ doro anya na ọchịchị aka ike. Dịkwa ka m kwuru, echeghị m na nsogbu ndọrọ ndọrọ ọchịchị bụ ihe mere ị ga-eji gboo agha. Enwekwara ihe enyemaka ndị mmadụ n'ebe a. Agụụ na-agụ ndị mmadụ. Mana amaghị m na anyị nọ n'ọkwa nke nsogbu enyemaka anyị hụrụ na ndị ọzọ. Ya mere, azịza m dị mkpirikpi ga-abụ: Echeghị m na anyị ezute n'ọnụ ụzọ maka inwe ezigbo mkparịta ụka gbasara enyemaka ndị mmadụ na usoro agha.
Nke a apụtaghị na ụzọ ndị na-abụghị ndị agha ga-esi tinye ọnụ, naanị ka anyị doo anya ka anyị wee mechie foto a. Enwere ọtụtụ ngwaọrụ na igbe ọrụ mgbe ị na-emekọ ihe. Enwere mmachi, mmachi aku na uba. Enwere ike iji ngwaọrụ cyber dị ka ụzọ isi nwee mmetụta na ihe na-eme. Enwere ike ime n'ụfọdụ ikpe, dịka ọmụmaatụ International Criminal Court ma ọ bụ ihe. Yabụ, ekwesịrị ịtụle ihe ndị a niile dị ka akụkụ nke ngwa ọrụ. Ọ bụrụ na m na-ele Venezuela anya, na-eche na ọ mere, nke m na-emesi ike na ọ bụghị, ruo n'ogo nke enyemaka mmadụ, ị ga-enwezi ike idozi nsogbu ndị dị ka: Enwere aha njedebe anyị hụrụ ma ọ bụ atụmatụ anyị na-ahụ iji nwee ihe ịga nke ọma? Ànyị nwere ikike iji nweta ya? Anyị enwere nkwado mba ụwa? Echere m na ndị ahụ niile nwere ike ịlụ ọgụ megide ya. Nke a apụtaghị na ọ nweghị ike ịgbanwe, mana akụkụ nke a echeghị m na eruola ebe ọrụ agha dị ma ọ bụ nwee ike.
Azịza (Gibbs)
Ọfọn, ihe kachasị mkpa ị chọrọ ịma banyere Venezuela bụ na ọ bụ akụ na ụba ebupụ mmanụ na-agbanweghị agbanwe, na enweela ego mmanụ ebe ọ bụ na 2014. Agam ekwenye n'ezie na ọtụtụ ihe na-eme ugbu a bụ ihe kpatara ya Maduro na omume aka ike ọ na-ewere, yana nchịkwa, nrụrụ aka, wdg. Ihe ka ukwuu n'ime ihe na-aga site na ọgụgụ isi ọ bụla, site na ọgụgụ ọgụgụ ọ bụla, bụ n'ihi ọnụahịa mmanụ dị ala.
Ọ na-ekwu na echere m na ọ bụ nnukwu okwu, nke bụ ụzọ ọgba aghara akụ na ụba na-esitekarị na ọgba aghara akụ na ụba. Mkparịta ụka nke Rwanda fọrọ nke nta ka ọ bụrụ na anyị ekwupụtaghị eziokwu ahụ bụ na mgbukpọ ahụ - na echere m na ọ bụ mgbukpọ agbụrụ n'ihe banyere Rwanda - mgbukpọ nke ndị Hutu megide ndị Tutsi mere n'ọnọdụ nnukwu nsogbu akụ na ụba sitere na ọdịda kọfị ọnụahịa. Ọzọkwa, akụnụba na-agbanweghị agbanwe na-adabere naanị na kọfị. Ọnụ kọfị daa, ị nwere ọgba aghara ndọrọ ndọrọ ọchịchị. Yugoslavia nwere nnukwu nsogbu akụ na ụba obere oge tupu mba ahụ agbada wee gbadaa na hel. Anyị maara banyere mgbada na hel, ọtụtụ mmadụ amaghị maka nsogbu akụ na ụba.
Maka ihe ụfọdụ, ndị mmadụ na-ahụ ihe na-agwụ ike na akụnụba, yana n'ihi na ọ na-agwụ ike ma ọ bụ ihe agha na-eyi ihe na-atọ ụtọ, anyị chere na azịza ya bụ izipu na 82nd Airborne Division. Ọ bụ ezie na ọ ga-abụrịrị ihe dị mfe ma dịkwa ọnụ ala ma dịkwa mfe ma ka mma site n ’ọnọdụ ọdịmma mmadụ iji lebara nsogbu akụ na ụba anya; nnukwu nrụgide siri ike tinye na ịkpa ike na usoro akụ na ụba mba ụwa yana oke mbibi ndọrọ ndọrọ ọchịchị na-emebi n'ọtụtụ mba. Ihe gbasara akụkọ ihe mere eme dị mkpa ebe a: Maka oge niile, na-ekwughachi ugboro atọ banyere ọchịchị nke atọ na Agha Worldwa nke Abụọ, nke anyị na-anụ ugboro ugboro na ugboro ugboro, ndị mmadụ na-echefukarị na otu n'ime ihe ndị wetara anyị Adolph Hitler bụ Onye Ukwu Nsogbu. Ọgụgụ akwụkwọ ọgụgụ ọ bụla ezi uche dị na Weimar Germany ga-abụ na-enweghị ịda mba, ị ga-enwerịrịghị ịrị elu nke Nazism. Ya mere, echere m na okwu ka ukwuu banyere nsogbu akụ na ụba na nke Venezuela - Ọ bụrụgodi na United States ga-akwatu Maduro n'ụzọ ọ bụla ma dochie onye ọzọ, na onye ọzọ ga-emeso okwu banyere mmanụ ala ọnụahịa na mmetụta na-emebi na akụ na ụba, nke ga-anọgide na-enweghị enyemaka site na enyemaka mmadụ, ma anyị kpọrọ ya nke ahụ ma ọ bụ ihe ọzọ.
Echere m na isi ihe ọzọ banyere United States na Venezuela bụ na United Nations zipụrụ onye nnọchi anya ala ebe ahụ ma katọọ iwu US dị ka nnukwu nsogbu nsogbu mmadụ. Ya mere, ntinye aka United States na-eme - akụ na ụba n'oge a karịa, karịa ndị agha - na-eme ka ihe ka njọ, nke ahụ ga-akwụsị n'ụzọ doro anya. Ọ bụrụ na anyị nwere mmasị inyere ndị bi na Venezuela aka, n'ezie United States agaghị achọ ime ka ọ ka njọ.
David N. Gibbs bụ prọfesọ nke akụkọ ihe mere eme, University of Arizona, ma kwusaa ozi ọma nke mba Afghanistan, Democratic Republic of Congo, na Yugoslavia mbụ. Ugbu a, ọ na-ede akwụkwọ nke atọ, na ịrị elu nke Conservatism US n'oge 1970s.
(1) Gilbert Burnham, et al, "Ọnwụ mgbe mwakpo 2003 nke Iraq: A Cross Sectional Analysis Cluster Sample Survey," Lancet 368, ee e. 9545, 2006. Rịba ama na Lancet'Atụmatụ kachasị mma nke ọnwụ karịrị n'ihi mwakpo ahụ dị elu karịa nke m kwuru n'elu. Onu ogugu bu 654,965, karia 560,000 nke m kwuru.
(2) Linda J. Bilmes na Joseph E. Stiglitz, Agha Agha Atọ Iri atọ: Agha Ezigbo Mkpa nke Iraq. New York: Norton, 2008.
(3) Michael Chertoff na Michael V. Hayden, "Gịnị na-eme mgbe ewepụrụ Gaddafi?" Washington Post, April 21, 2011.
(4) Thomas Cushman, ed., Otu Okpukpe: Arụmụka Ndị Agha Ụwa Maka Agha na Iraq. Berkeley: Mahadum California Press, 2005.
