Site n'aka David Swanson, World Beyond War
M na-arụrịta ụka n'oge na-adịbeghị anya prọfesọ na-akwado agha na isiokwu bụ "Ọ dị mgbe agha dị mkpa?" (video). Arụrụ m ụka maka ịkwụsị agha. Na n'ihi na ndị mmadụ na-enwe mmasị ịhụ ihe ịga nke ọma tupu ha emee ihe, n'agbanyeghị etu ihe ahụ si bụrụ ihe a na - agaghị ekwe omume, enyere m ihe atụ nke ụlọ ọrụ ndị ọzọ a kagburu n'oge gara aga. Otu nwere ike ịgụnye omume ndị dị ka ịchụ mmadụ, ịlụ karịa otu nwanyị, iri anụ mmadụ, nnwale ọnwụnwa, mgbagha ọbara, ịta ahụhụ ma ọ bụ ntaramahụhụ ọnwụ na ndepụta nke ụlọ ọrụ mmadụ nke machibidoro kpamkpam na akụkụ ụfọdụ nke ụwa ma ọ bụ nke ndị mmadụ nwere ọ dịkarịa ala bịara. ịghọta ka enwere ike iwepu.
N'ezie, otu ihe atụ dị mkpa bụ ịgba ohu. Ma mgbe m kwuru na ekpochapụla ịgba ohu, onye mmegide arụmụka m kwupụtara ngwa ngwa na enwere ọtụtụ ndị ohu n'ụwa taa karịa ka enwere tupu ndị na-eme nzuzu chere na ha na-akwụsị ịgba ohu. Ihe a pụtara ìhè n'ihu bụụrụ m ihe mmụta nye m: Anwala imeziwanye ụwa. Enweghị ike ịme ya. N'ezie, ọ nwere ike ịrụpụta ihe.
Mana ka anyị lelee nkwupụta a maka nkeji abụọ dị mkpa iji jụ ya. Ka anyị lelee ya n'ụwa niile wee jiri nlezianya US na-apụghị izere ezere.
N'ụwa nile, enwere ihe dịka ijeri mmadụ 1 na 1800 ka mkpochapụ mkpochapụ malitere. N'ime ha, ọ dịkarịa ala ụzọ atọ ma ọ bụ nde mmadụ 750 nọ n'ohu ma ọ bụ nwee ụdị ụfọdụ. Ana m ewere ọnụ ọgụgụ a site na mma Adam Hochschild Kechie ụzọ, mana ikwesiri ịhazigharị ya nke ukwuu n’agbanweghị isi okwu m na-eduga. Ndị mkpochapụ taa na-ekwu na, yana nde mmadụ 7.3 n'ụwa, kama enwere ijeri mmadụ 5.5 na-ata ahụhụ na ịgba ohu nke mmadụ nwere ike ịtụ anya, enwere kama 21 nde (ma ọ bụ na ahụla m ebubo dị ka 27 ma ọ bụ 29 nde). Nke ahụ bụ eziokwu jọgburu onwe ya maka onye ọ bụla n'ime mmadụ nde 21 ma ọ bụ 29 ahụ. Mana ọ na - egosi n'ezie enweghị isi nke ime ihe ọ bụla? Ma ọ bụ, mgbanwe site na 75% nke ụwa nọ n'agbụ gaa 0.3% dị mkpa? Ọ bụrụ na ịkwaga site na nde 750 ruo nde mmadụ 21 bụ ndị ohu na-adịghị mma, kedu ihe anyị ga-eme iji si na nde 250 gaa 7.3 ijeri umu mmadu bi na nnwere onwe?
Na United States, dị ka thelọ Ọrụ Na-agụ Ọnụ, e nwere nde mmadụ 5.3 na 1800. N'ime ha, nde mmadụ 0.89 bụ ohu. Ka ọ na-erule 1850, e nwere nde mmadụ 23.2 na US bụ ndị ohu ha dị nde 3.2, ọnụ ọgụgụ ka ukwuu karịa mana pasent doro anya pere mpe. Ka ọ na-erule 1860, e nwere nde mmadụ 31.4 ndị ohu ha dị nde 4 - ọzọkwa dị elu karịa, mana pasent pere mpe. Ugbu a, e nwere nde mmadụ 325 na United States, ndị a sịrị na ha bụ 60,000 ịbụ ohu (M ga-atụkwasị 2.2 nde na ọnụ ọgụgụ ahụ ka m wee tinye ndị a tụrụ mkpọrọ). Site na nde 2.3 ohu ma ọ bụ nọrọ na United States site na nde 325, anyị na-ele ọnụ ọgụgụ buru ibu karịa na 1800 n'agbanyeghị na ọ dị obere karịa na 1850, na pasent pere mpe karịa. Na 1800, United States ghọrọ 16.8% ohu. Ugbu a ọ bụ 0.7% bụ ohu ma ọ bụ mkpọrọ.
Agaghị eche ka ọnụọgụ aha enweghị ihe ọ ga-eme ka ụjọ belata ndị na-agba ohu ma ọ bụ ndị nọ n'ụlọ mkpọrọ ugbu a. Ma ha ekwesịghịkwa ibelata ọ joyụ nke ndị na-abụghị ohu nwere ike ịbụworị. Ma ndị nwere ike ịbụ na ha dị elu nke ukwuu karịa ọnụọgụ nke agbakọtara n'otu oge. Na 1800, ndị ahụ gbara ohu ebighi ndụ ogologo oge ma jiri ngwa ngwa dochie ndị ọhụụ ọhụrụ e si Africa bute. Yabụ, n'agbanyeghị na anyị nwere ike ịtụ anya, dabere na ọnọdụ ihe dị na 1800, ịhụ nde mmadụ 54.6 na United States gbara ohu taa, ihe ka ọtụtụ n'ime ha n'ubi ọjọọ, anyị ga-echebara ọtụtụ ijeri ndị ọzọ anyị ga-ahụ na-enubata na ya site n'Africa iji dochie ndị ahụ ka ha lara n'iyi - nwere ndị nkagbu iwepụghị ndị naysayers nke afọ ha.
Yabụ, ezighi ezi m ikwu na akwụsịla ịgba ohu? Ọ na-anọgide na obere ogo, na anyị ga-eme ihe niile anyị nwere ike iwepu ya kpamkpam - nke a ga-enwerịrị ike ịme. Mana ịgba ohu agbanweela kpamkpam ma wepụkwala ya dị ka iwu, ikike, ọnọdụ nnabata a nabatara, ewezuga mkpochi ọtụtụ mmadụ.
Ọ bụrụ na arụmụka ụka m ezighi ezi ikwu na enwere ndị mmadụ n'ohu ugbu a karịa ka ọ na-adịbu? Ee, n’ezie, ọ mehiere, ọ dịkwa njọ karịa ma ọ bụrụ na anyị ahọrọ ịtụle eziokwu dị mkpa na ọnụ ọgụgụ mmadụ niile amụbawo nke ukwuu.
Akwụkwọ ọhụrụ a kpọrọ Ihe Ohu ahụ kpatara site na Manisha Sinha buru oke ibu ikwusi onodu ulo oru di iche iche ma oburu na ha dikwa elu di elu ma ha atufughi ya. Nke a bụ akụkọ banyere mwepụ nhichapụ ahụ na United States (gbakwunyere ụfọdụ mmetụta Britain) sitere na ya site na Agha Obodo US. Ihe mbu, nke otutu, na - adim nsogbu na iguta ihe a bara uru bu na obughi mba ndi ozo jisiri ike kwusi igba ohu n’enweghi agha agha obara; ọ bụghị naanị obodo Washington, DC, gosipụtara ụzọ dị iche maka nnwere onwe. US North malitere site na ịgba ohu. Ndị North kwụsịrị ịgba ohu na-enweghị agha obodo.
Nkwupụta ugwu US nke afọ iri mbụ nke 8 nke mba a hụrụ ngwa ọrụ niile nke ime ihe ike na-enweta arụmọrụ nke mkpochapụ na nke ngharị nke ikike obodo nke na-egosipụta nke ọma na ikike ngagharị nke ga-egbu oge na South ruo otu narị afọ mgbe ọdachi na-ahọrọ ịbanye agha. Site na ịgba ohu kwụsịrị na 1772 na England na Wales, Republic of Independent nke Vermont machibidoro ịgba ohu na 1777. Pennsylvania gara n’iwepu akwukwo na 1780 (o we rue mgbe 1847). Na 1783 Massachusetts tọhapụrụ mmadụ niile n'ohu na New Hampshire malitere ngbanwe nke nwayọ, dika Connecticut na Rhode Island n'afọ na-esote. Na 1799 New York gabigara iwepụ nwayọ nwayọ (ọ were ruo 1827). Ohio wepụrụ ohu na 1802. New Jersey malitere ikpochapụ na 1804 na emezighi ya na 1865. Na 1843 Rhode Island zuru oke kpochapụrụ. Na 1845 Illinois tọhapụrụ ndị ikpeazụ nọ ebe ahụ site na ịgba ohu, dịka Pennsylvania ka afọ abụọ gasịrị. Connecticut kpochapụrụ nhichapu na 1848.
Kedụ ihe anyị nwere ike ịmụta n’akụkọ banyere ihe na-aga n’ihu iji kwụsị ịgba ohu? Ndị na-ata ahụhụ n'okpuru ya na ndị gbanaara n'ịbụ ohu duziri ya, n'ike mmụọ nsọ ya. Otu agha kpochapu agha choro ochichi nke ndi agha meruru. Njikwa mkpochapụ nke ịgba ohu jiri agụmakwụkwọ, omume, iguzogide enweghị ntụkwasị obi, ikpe dabara n'iwu, ịgbahapụ ụmụ na iwu. O wuru chiko. Ọ na-arụ ọrụ mba niile. Ntughari ya na ime ihe ike (nke webatara site na Iwu Fgba Ohu nke Fugitive ma duru Agha Obodo) adịghị mkpa ma na-emebi. Agha mere abụghị kwụsị ịgba ohu. Mgbaghara ndị ahụ na-ewepụsị ndị mmadụ ịkwụsị imebi iwu mere ka ha nọrọ onwe ha na ndọrọ ndọrọ ọchịchị nke otu, ụkpụrụ, na ndị ama ama, mana ọ nwere ike mechie ụfọdụ usoro ịga n'ihu (dịka site na nnwere onwe akwụ ụgwọ). Ha nakweere mgbasawanye ọdịda anyanwụ yana ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ ndị ọzọ, n'ebe ugwu na ndịda. Nkwekorita nke emere na Congress mere ahịrị n'etiti ugwu na ndịda nke mere ka nkewa ahụ sie ike.
Abolitionists abụghị ndị a ma ama na mbụ ma ọ bụ ebe niile, kama ha dị njikere itinye mmerụ ma ọ bụ ọnwụ n'ihi ihe ziri ezi. Ha gbara ụkpụrụ iwu "a na-apụghị izere ezere" na echiche omume nwere njikọta nke na-agbagha ịgba ohu, isi obodo, mmekọahụ, ịkpa ókè agbụrụ, agha, na ụdị ikpe na-ezighị ezi niile. Ha hụrụ ụwa ka mma, ọ bụghị naanị ụwa nke ugbu a na otu mgbanwe. Ha kara akara mmeri ma ga n'ihu, dịka mba ndị ahụ kwụsịrị agha ha nwere ike iji taa dị ka ihe nlereanya maka ndị ọzọ. Ha choro ihu na ihu mana ha sere ha dị ka usoro iji kpochapụ kpamkpam. Ha ji nkà na ntụrụndụ. Ha kere mgbasa ozi nke aka ha. Ha nwara (dị ka ịkwaga Africa) mana mgbe nnwale ha dara, ha adaghị mbà.
