By Erica Chenoweth na Hakim Young maka Denver Dialogues
nke ndọrọ ndọrọ ọchịchị na-ebipụta (Political Violence @ a Glance)
Na Brussels, ihe karịrị mmadụ 1,200 na-eme ngagharị iwe megide adịghị njikere Europe ime ọtụtụ ihe banyere nsogbu ndị gbara ọsọ ndụ na Mediterranean, Eprel 23, 2015. Amnesty International.
Taa, otu n'ime mmadụ 122 niile bi na mbara ala bụ onye gbara ọsọ ndụ, onye na-anọkwaghị n'ime obodo, ma ọ bụ onye na-achọ ebe mgbaba. Na 2014, esemokwu na mkpagbu mere ka ụjọ jide 42,500 mmadụ kwa ụbọchị ka ha hapụ ụlọ ha wee chọọ nchedo n'ebe ọzọ, na-akpata ya Ọtụtụ nde mmadụ gbara ọsọ ndụ na 59.5 n'ụwa nile. Dị ka akwụkwọ akụkọ 2014 Global Trends (UN) na-agba ọsọ ndụ si kwuo Agha Ụwa), mba ndị na-emepe emepe kwadoro 86% nke ndị a gbara ọsọ ndụ. Mba ndị mepere emepe, dị ka US na ndị nọ na Europe, na-anabata nanị 14% nke òkè zuru ụwa ọnụ nke ndị gbara ọsọ ndụ.
Ma mmetụta ihu ọha na West siri ike na ndị gbara ọsọ ndụ n'oge na-adịbeghị anya. Ndị ndú populist na ndị nwe obodo na-eche banyere nchegbu ọha na eze gbasara ndị gbara ọsọ ndụ dị ka "ndị na-eme ihe ike," "ibu arọ," "ndị omempụ," ma ọ bụ "ndị na-eyi ọha egwu" n'ihi nsogbu nke ndị gbara ọsọ ndụ taa. Ndi otu ulo oru abughi ndi ozo n'emeghi okwu a, ya na ndi ochichi nke onwa di iche iche na-acho ka ndi mmadu na-acho onu ogugu ndi ozo, ebe ndi ozo, na mkpochapu oge ntinye akwukwo na iziputa.
N'ụzọ dị oke mkpa, ọ dịghị nke ọ bụla n'ime ihe ndị a na-atụ ụjọ nke ndị gbara ọsọ ndụ mụrụ site na njirimara usoro.
Ndi ndi ozo ego ndi gbara ọsọ ndụ?
Ihe omuma nke kachasi ike nke ndị gbara ọsọ ndụ na-egosi na isi ihe kpatara ụgbọ elu bụ ime ihe ike-ọ bụghị ohere akụ na ụba. Karịsịa, ndị gbara ọsọ ndụ na-agba ọsọ agha na-enwe olileanya na ha ga-abata n'ọnọdụ ọnọdụ ike. Na esemokwu ebe gọọmenti na-arụsi ọrụ ike maka ndị nkịtị na mkpirikpi nke mgbukpọ ma ọ bụ igbu ọchụ, ọtụtụ ndị mmadụ họrọ ịhapụ obodo kama ịchọta ebe nchekwa dị n'ime. Nchọpụta na-egosipụta nke a na nsogbu taa. Na Syria, otu n'ime ndị isi na-emepụta ndị gbara ọsọ ndụ n'ime afọ ise gara aga, nyochaa nyocha ekwu na ọtụtụ ndị nkịtị na-agba ọsọ n'ihi na mba ahụ aghọwo ihe dị ize ndụ ma ọ bụ na ndị agha gọọmenti na-eweghara obodo ha, na-etinye ọtụtụ ụta maka mmegide ike ọchịchị nke ọchịchị Assad. (Naanị 13% kwuru na ha gbapụrụ n'ihi na ndị nnupụisi weghaara obodo ha, na-atụ aro na ime ihe ike ISIS abụghị ihe isi iyi nke ụgbọ elu dịka ụfọdụ kwuru).
Ndị gbara ọsọ ndụ na-esighi ike ịhọrọ ebe ha na-adabere na ohere akụ na ụba; kama, 90% nke ndị gbara ọsọ ndụ na-aga mba nwere ókèala na-aga n'ihu (si otú a na-akọwa ịta ndị Siria gbara ọsọ ndụ na Turkey, Jordan, Lebanon, na Iraq). Ndị na-anọghị na mba ndị agbata obi na-agbapụ gaa mba ebe ha nwere mmekọrịta mmadụ na ibe ya. N'iburu na ha na-agbala ọsọ maka ndụ ha, data ahụ na-egosi na ọtụtụ ndị gbara ọsọ ndụ na-eche banyere ohere akụ na ụba dị ka oge ncheta kama ịbụ ihe mkpali maka ụgbọ elu. Nke ahụ kwuru, mgbe ha rutere ebe ha na-aga, ndị gbara ọsọ ndụ na-adị arụsi ọrụ ike, na nnyocha ọmụmụ mba na-ekwu na ha anaghị adị arọ maka akụnụba mba.
Na nsogbu taa, "Ọtụtụ ndị na-abịa site na oké osimiri dị n'ebe ndịda Europe, karịsịa na Gris, sitere mba ndị metụtara ime ihe ike na esemokwu, dị ka Syria, Iraq na Afghanistan; ha na-achọ nchebe nke mba ụwa ma ha na-ejikarị ike ọgwụgwụ nke anụ ahụ ma na-emetụta ụbụrụ n'ụzọ mmetụta uche, "ka ọ na-ekwu Agha Ụwa.
Ònye Na-atụ egwu "Nnukwu Ndị Gbara Ọsọ Ndụ"?
N'ihe banyere egwu egwu, ndị gbara ọsọ ndụ adịghị ka hà ga-eme mpụ karịa ụmụ amaala. N'ezie, ede na Wall Street Journal, Jason Riley na-enyocha data banyere njikọ dị n'etiti mbata na mpụ na United States ma kpọọ njikọta "akụkọ ifo." Ọbụna na Germany, nke etinyewo ọnụ ọgụgụ kasị elu nke ndị gbara ọsọ ndụ kemgbe 2011, ọnụ ọgụgụ ndị na-agba ọsọ ndụ adịghị amụba. Mwakpo ime ihe ike na ndị gbara ọsọ ndụ, n'aka nke ọzọ, okpukpu abụọ. Nke a na-egosi na ndị gbara ọsọ ndụ adịghị etinye nsogbu maka nchekwa; kama nke ahụ, ha chọrọ nchebe pụọ na egwu onwe ha. Ọzọkwa, ndị gbara ọsọ ndụ (ma ọ bụ ndị na-azọrọ na ha bụ ndị gbara ọsọ ndụ) bụ eleghi anya ime atụmatụ mwakpo egwu. O nyekwara na ọ dịkarịa ala 51% nke ndị gbara ọsọ ndụ ugbu a bụ ụmụaka, dịka Aylan Kurdi, onye gbara ọsọ ndụ nke Siria dị afọ atọ, nke mmiri riri mmiri na Mediterranean n'Oge Ikpeazụ, ọ ga-abụ na ọ gafebeghị tupu ha ebute ha dị ka ndị na-agbapụ agbanwụ, ndị na-eme ọgba aghara, .
Ọzọkwa, usoro mmegharị ọsọ ọsọ nke ndị gbara ọsọ ndụ na-adị nnọọ nhịahụ n'ọtụtụ mba-yana US nwere n'etiti iwu kachasi anya gbara ọsọ ndụ n'ụwa- nke ga-egbochi ọtụtụ n'ime nsogbu ndị egwu na-atụ egwu site na ndị nkatọ nke ọkwa ihe gbara ọsọ ndụ iwu. Ọ bụ ezie na usoro ndị ahụ ekwughị na enwere ike ịme egwu ọ bụla, ha na-ebute ihe ize ndụ dị ukwuu, dị ka egosipụtara na mpụ nke mpụ ime ihe ike na mwakpo ụjọ nke ndị gbara ọsọ ndụ mere n'ime afọ iri atọ gara aga.
Ihe Ejiri Ebibi ma ọ bụ Ihe Ejiri Ebibi?
N'ikwu banyere nsogbu ndị gbara ọsọ ndụ na Europe ugbu a, Jan Egeland, onye bụbu onye ọrụ enyemaka nke UN bụ onye na-achị Isi Kọmitii nke Norway, kwuru, sị,Usoro a agbajiela ... Anyị enweghị ike ịga n'ihu. " Ma usoro ahụ nwere ike agaghị agbanwe ma ọ bụrụhaala na akụkọ agbaghatara okwu ahụ. Gịnị ma ọ bụrụ na anyị webatara okwu ọhụrụ, nke na-ekpuchi akụkọ banyere ndị gbara ọsọ ndụ ma kwadebe ndị ọha na eze iji kwado okwu ndị dị ugbu a na akụkọ ọmịiko banyere ọmịiko otu onye si ghọọ onye gbara ọsọ ndụ na mbụ?
Tụlee nhọrọ ị ga-agbapụ kama ịnọ na ịlụ ọgụ ma ọ bụ ịnọ ma nwụọ. Ọtụtụ n'ime nde mmadụ gbara ọsọ ndụ na 59.5 hapụrụ n'etiti ndị obodo na ndị omempụ ndị ọzọ-dịka ndị ọchịchị Siria na-emegbu onwe ha na ime ihe ike n'etiti otu ìgwè nnupụisi dịgasị iche iche na-arụ ọrụ n'ime Siria; Syria, Russia, Iraq, Iran, na NATO agha megide ISIS; Afghanistan na Pakistan agha megide Taliban; ihe agha US na-aga n'ihu megide Al Qaeda; Agha Turkey megide agha Kurdish; na ọtụtụ ndị ọzọ na-eme ihe ike gburugburu ụwa.
Nyere nhọrọ n'etiti ịnọ na ịlụ agha, ịnwụ na ịnwụ, ma ọ bụ na-agba ọsọ ma na-adị ndụ, ndị gbara ọsọ ndụ taa gbapụrụ-nke pụtara na, site na nkọwa, ha na-arụsi ọrụ ike ma jiri obi ha họrọ otu nhọrọ na-adịghị eme ihe ike na mkpesa nke ime ihe ike na-agba gburugburu ha.
N'ikwu ya n'ụzọ ọzọ, ọhụụ zuru ụwa ọnụ nke nde mmadụ gbara ọsọ ọsọ nke 59.5 taa bụ nchịkọta ndị mmadụ họọrọ oke ụzọ na-adịghị eme ihe ike na gburugburu agha ha. N'ọtụtụ ụzọ, ndị na-agba ọsọ ndụ 60 nke oge a ekwuola na ọ bụghị ime ihe ike, ọ bụghị iji merie ya, na ọ bụghị iji mebie n'otu oge. Mkpebi ị gbaga na ndị ọzọ na (na-emegidekarị) mba ndị ọzọ dị ka onye gbara ọsọ ndụ abụghị ìhè. Ọ na-agụnye ịnweta ihe ize ndụ dị egwu, gụnyere ọnwụ nke ọnwụ. Dịka ọmụmaatụ, UNHCR mere atụmatụ na ndị na-agba ọsọ ndụ 3,735 nwụrụ ma ọ bụ na-efu na oké osimiri mgbe ha na-achọ ebe mgbaba na Europe na 2015. N'adịghị ka okwu nke oge a, ịbụ onye gbara ọsọ ndụ kwesiri ịbụ ihe na-emeghị ihe ike, obi ike, na ụlọ ọrụ.
N'ezie, otu onye na-emeghị ihe ike n'otu oge agaghị abụ aka ikpebi nhọrọ onye ahụ na-emeghị ihe ọ bụla na njedebe oge. Dịka ọtụtụ mgbakọ buru ibu, o doro anya na ọnụ ọgụgụ dị nta nke ndị mmadụ ga-eji aghụghọ mee ihe na-eme ka ndị gbara ọsọ ndụ gbasaa onwe ha, na ndọrọ ndọrọ ọchịchị, mmekọrịta mmadụ na ibe, ma ọ bụ ideo echiche ha-ma ọ bụrụ na ha ezoo onwe ha n'ime ndị mmadụ ịgafe ókèala ime ihe ike na mba ọzọ, site na iji ohere ndọrọ ndọrọ ọchịchị nke ndọrọ ndọrọ ọchịchị na-agagharị agagharị iji kwalite akụkọ nke ha, ma ọ bụ site n'ịpịta ndị a maka nzube nke onwe ha. N'etiti ọnụ ọgụgụ ndị bi na ya, a ga-enwe ndị omempụ n'ebe a na n'ebe ahụ, onye gbara ọsọ ndụ ma ọ bụ.
Ma na nsogbu nke taa, ọ ga-adị mkpa ka ndị nwere ezi okwukwe n'ebe niile kwụsị iguzobe iji mee ka ọtụtụ nde ndị mmadụ na-achọ ebe obibi ha, n'ihi ihe ike ma ọ bụ mmebi iwu nke mmadụ ole na ole. Òtù nke ikpeazụ anaghị anọchi anya ọnụ ọgụgụ zuru oke nke ndị gbara ọsọ ndụ ahụ dị n'elu, ha adịghịkwa agbagha eziokwu ahụ bụ na ndị gbara ọsọ ndụ bụ ndị mmadụ, ndị na-agbapụta ime ihe ike n'ezie, mere ka ndụ gbanwee, na-emeghị ihe ike ime ihe n'onwe ha otu ụzọ na-atụba ha na ezinụlọ ha n'ebughị ụzọ ama. Ozugbo ha rutere, ọ bụ ihe egwu nke ime ihe ike megide onye gbara ọsọ ndụ karịrị nnọọ egwu nke ime ihe ike by onye gbara ọsọ. Iche ha, ijide ha dị ka ndị omempụ, ma ọ bụ ịdọrọ ha gaa ebe agha tisasịrị na-ezipụ ozi na a ga-akwụ ndị ikpe na-emeghị ihe ike ntaramahụhụ-na ido onwe ha n'okpuru mmeri ma ọ bụ ichigharị na ime ihe ike bụ nanị nhọrọ fọdụrụ. Nke a bụ ọnọdụ nke chọrọ iwu ndị na-egosipụta ọmịiko, nkwanye ùgwù, nchebe, na ịnatabata-ọ bụghị egwu, ịkatọ mmadụ, iwepụ, ma ọ bụ iwepụ.
Ịhụ ụgbọ elu dị ka nhọrọ na-emeghị ihe ike ga-akwadebe ndị ọha na eze mara ọkwa iji kwalite ịkọwa okwu na iwu ndị na-enweghị isi, bulie okwu ọhụrụ nke na-enye ndị ndọrọ ndọrọ ọchịchị aka ike, ma gbasaa usoro nhọrọ nhọrọ iji zaghachi nsogbu ahụ ugbu a.
Hakim Young (Dr. Teck Young, Wee) bụ dọkịta si Singapore, bụ onye rụworo ọrụ oru ebere na nke mmadụ na Afghanistan maka afọ 10 gara aga, gụnyere ịbụ onye nkụzi nye ndị ọrụ afọ ofufo nke Afghan Peace, otu agbụrụ agbụrụ nke Afghans raara onwe ya nye n'inwu ihe ndi ozo no na agha.
