nke Denise Oliver Velez, Jenụarị 21, 2018, Kwa Ụbọchị.
Okpokoro ogbunigwe na ogbunigwe n'àgwàetiti Vieques, Puerto Rico (Attribution, Al Jazeera.)
O siri ike ikweta na e ji otu akụkụ United States nke America mee ihe dị ka ebe a na-egwu egwuregwu agha na ebe a na-atụ bọmbụ ruo ọtụtụ iri afọ. Nke a bụ akara aka nke ndị bi n'agwaetiti nke Vieques na Culebra, nke bụ obodo US nke Puerto Rico, nke ndị bi na ya bụ ụmụ amaala US.
Na Ọkt. 19, 1999, onye na-achị Puerto Rico n'oge ahụ. Pedro Rossello gbara akaebe n'ihu a Ndị otu Senate na-ahụ maka ndị ọrụ agha nke US ma mechie okwu ya siri ike na okwu ndia:
Anyị, ndị Puerto Rico, abụghị ndị mbụ ụmụ amaala America gafeworo n'ụlọ akwụkwọ ọchịchị onye kwuo uche ya nke ịkụ ọkpọ siri ike wee mụta nkuzi ahụ na-egbu mgbu. Onye isi oche, anyị na-arịọ ndị agha mmiri anyị ihe kacha mma. Anyị nwere mmasị na nka ya. Anyị na-anabata ya dịka onye agbata obi anyị. Anyị nwere nnukwu mpako maka puku kwuru puku puku ndị Puerto Rican bụ ndị zara oku ya ka ha nyere aka chebe ihe kpatara nnwere onwe gburugburu ụwa. Eji m n'aka na ọtụtụ ndị Puerto Rican na-ekerịta echiche m n'ebe niile, gụnyere Vieques. Ejighị m n'aka, Otú ọ dị, na anyị, ndị Puerto Rico, gụsịrị akwụkwọ na colonial passivity. Ọ dịghị mgbe ọzọ anyị agaghị anabata mmegbu nke ịdị ukwuu na ụdị mmasị ya nke ọ nweghị obodo ọ bụla na steeti iri ise a ga-agwa ka ha anabata ya.
Anyị agaghịkwa anabata mmegbu dị otú ahụ ọzọ. Ọ bụghị maka afọ 60, ọ bụghịkwa maka ọnwa 60, ma ọ bụ ụbọchị 60, awa 60, ma ọ bụ nkeji 60. Nke a nwere ike ịbụ ikpe mara mma nke nwere ike na nke ziri ezi. Ma anyị bụ́ ndị Puerto Rico enyewo onwe anyị ike ịkwado ihe ziri ezi.
N'ime Chineke anyị tụkwasịrị obi, na ịtụkwasị Chineke obi, anyị ga-ahụ na ndị agbata obi anyị na Vieques bụ ndị a gọziri n'ikpeazụ site na nkwa ndụ America nke ndụ, nnwere onwe na ịchụso obi ụtọ.
Mkpesa kwụsịrị egwuregwu agha na Culebra na 1975, mana ọrụ agha gara n'ihu na Vieques ruo Mee 1, 2003.
A na-emegbu Vieques, Culebra, na Puerto Rico ọzọ. Na nke ugbu a, ndị agha US atụghị ha bọmbụ. Kama nke ahụ, ajọ ifufe Irma na Maria gbara ha azụ, na mmekpa ahụ abụrụla nzaghachi nleghara anya nke gọọmentị US nke Donald Trump na-achị.
Nyere ntụpọ mkpuchi nke post-oké ifufe Puerto Rico site anyị isi mgbasa ozi, ọdịda nke na-etinye ihe mkpuchi e nwere n'ime akụkọ ihe mere eme onodu, na n'ozuzu enweghị agụmakwụkwọ banyere Puerto Rico na Puerto Rican akụkọ ihe mere eme ebe a na Chile, taa, anyị ga-devement n'ime. Vieques — ya gara aga, ugbu a, na ọdịnihu ya.
Na vidiyo dị n'elu, Robert Rabin na-enye obere akụkọ ihe mere eme nke Vieques.
Nnyocha e mere na-egosi na ndị America bụ́ ndị si South America biri na Vieques bụ́ ndị si South America ihe dị ka afọ 1500 tupu Christopher Columbus adọba ụkwụ na Puerto Rico na 1493. Mgbe agha dị mkpirikpi n'etiti ndị India na ndị Spen nọ n'ógbè ahụ gasịrị, ndị Spen weghaara àgwàetiti ahụ, na-atụgharị ndị obodo ahụ. n'ime ndị ohu ha. N'afọ 1811, Don Salvador Melendez, bụ́ gọvanọ Puerto Rico n'oge ahụ, zigara ọchịagha ndị agha Juan Rosello ka ọ malite ihe mesịrị ghọọ ndị Puerto Rico weghara Vieques. Na 1816, Simón Bolívar letara Vieques. Teofilo Jose Jaime Maria Gillou, onye a maara dị ka onye guzobere Vieques dị ka obodo, rutere na 1823, na-egosi oge mgbanwe akụ na ụba na mmekọrịta ọha na eze maka àgwàetiti Vieques.
Ka ọ na-erule akụkụ nke abụọ nke narị afọ nke 19, Vieques natara ọtụtụ puku ndị ojii si mba ọzọ bịa nyere aka n'ubi shuga. Ụfọdụ n’ime ha bịara dị ka ndị ohu, ụfọdụ na-abịakwa n’onwe ha iji kpatakwu ego. Ọtụtụ n'ime ha si n'agwaetiti St. Thomas, Nevis, St. Kitts, St. Croix na ọtụtụ mba Caribbean ndị ọzọ dị nso.
N'ime 1940s ndị agha United States zụtara 60% nke mpaghara ala Vieques gụnyere ugbo na ihe ubi shuga sitere n'aka ndị obodo, bụ ndị n'aka nke ha hapụrụ enweghị ọrụ ọrụ na ọtụtụ ndị a manyere ịkwaga n'ala Puerto Rico na St. Croix ile anya. maka ụlọ na ọrụ. Mgbe nke ahụ gasịrị, ndị agha United States ji Vieques mee ihe dị ka ebe nnwale maka bọmbụ, akụ ụta, na ngwá agha ndị ọzọ
Ọtụtụ n'ime unu ahụla ihe nkiri agha ndị agha US na-egosi ogbugbu “ndị iro.” Otú ọ dị, ihe nkiri a na-egosi bọmbụ nke Vieques n'oge "egwuregwu agha," na-ejikarị eme ihe ndu ammo. "Na Vieques, ndị agha mmiri na-agba ọsọ North Atlantic Fleet Weapon Training Facility, otu n'ime ogige ọzụzụ ngwa agha kachasị na ụwa."
60 Nkeji (lee vidiyo ejikọtara) mere ihe pụrụ iche akpọrọ "Vieques na-atụ bọmbụ. "
Vieques na-abụkarị ebe dị jụụ. Naanị nso n'ụsọ oké osimiri ọwụwa anyanwụ nke Puerto Rico, ọ bụ obere agwaetiti nwere ihe dị ka mmadụ 9,000, ọkachasị ụmụ amaala America.
Ma ihe niile adịghị udo: Ndị agha mmiri nwere ụzọ abụọ n'ụzọ atọ nke àgwàetiti ahụ na afọ 50 gara aga ejiriwo akụkụ nke ala ahụ mee ihe mgbe nile dị ka ihe omume iji zụọ ndị agha ya ka ha jiri ngwá agha na-eme ihe.
Ọtụtụ n'ime ala ndị agha mmiri bụ mpaghara nchekwa n'etiti ndị bi na ogbunigwe n'ọnụ ọnụ ọwụwa anyanwụ. N'ọnụ ahụ bụ naanị ebe dị na Atlantic ebe ndị agha mmiri nwere ike na-eme mwakpo niile na-ejikọta ọdịda mmiri, egbe egbe na ikuku etiwapụ.
Ma ndị bi n’agwaetiti ahụ na-ekwu na ibi n’ebe a na-alụ agha emebiela gburugburu ebe obibi ha na ahụ́ ike ha nke ukwuu.
"Echere m na ọ bụrụ na nke a na-eme na Manhattan, ma ọ bụ ọ bụrụ na ọ na-eme na ubi vaịn Martha, n'ezie ndị nnọchiteanya sitere na steeti ndị ahụ ga-ejide n'aka na nke a agaghị aga n'ihu," Gọvanọ Puerto Rican Pedro Rossello kwuru.
Mana na-enweghị Vieques, ndị agha mmiri agaghị enwe ike ịzụ ndị agha ya nke ọma, Rear Admiral William Fallon, ọchịagha nke Atlantic Fleet kwuru. "Ọ bụ maka ihe egwu ọgụ," ka o kwuru.
"Ihe mere anyị ji na-eme ọzụzụ nke ọkụ ọkụ bụ n'ihi na anyị kwesịrị ịkwado ndị anyị maka ikike a, ihe omume a," ka ọ gara n'ihu.
O kwuru, sị: “Ọ bụrụ na anyị emeghị ya, anyị na-etinye ha n'ihe egwu dị nnọọ ukwuu. "Ọ bụ ya mere o ji dị mkpa maka ndị agha mmiri na mba."
Puerto Rico nyere ọrụ nyocha banyere mmebi ahụ ma goro ndị ọkachamara n'ihe mgbawa Rick Stauber na James Barton ka ha nyochaa àgwàetiti ahụ. Ndị ikom abụọ ahụ kwuru na e nwere “ọtụtụ mbara igwe” nke ngwá agha ndị na-agbawaghị agbawa gbasasịrị n’agwaetiti ahụ nakwa n’ala oké osimiri gbara ya gburugburu.
Akwụkwọ akụkọ a na-akọwa mgbanwe nke ngagharị ngagharị iwe. Akpọrọ ya aha Vieques: Kwesịrị mgba mgba ọ bụla, si Mary Patierno on Vimeo.
N'afọ ndị 1940, ndị agha mmiri US weghaara ọtụtụ n'ime obere agwaetiti Vieques, Puerto Rico ma wuo ebe a na-anwale na ọzụzụ ngwá agha. N'ime ihe karịrị afọ iri isii, a hapụrụ ụmụ amaala na naanị 23% nke agwaetiti ahụ, na-agbanye n'etiti ebe nchekwa ngwá agha na ebe bọmbụ.
Ruo ọtụtụ afọ, obere ìgwè ndị na-eme ihe ike mere mkpesa banyere ule bọmbụ ndị agha mmiri na-eme mgbe nile na nyocha ha na usoro ngwá agha ọhụrụ na Vieques. Ma ọgụ a na-alụ megide ndị agha mmiri ahụ adọtaghị ndị mmadụ anya ruo Eprel 19, 1999 mgbe e gburu David Sanes Rodríguez, onye na-eche nche na ntọala ahụ mgbe bọmbụ abụọ 500-paụnd gbawara na post ya. Ọnwụ Sanes mere ka ngagharị iwe megide ndị agha wee kpalite agụụ nke Puerto Ricans sitere n'akụkụ niile nke ndụ.
Vieques: Ọ bara uru ọ bụla nke mgba na-edekọ akụkọ David na Goliath nke ndị bi na Vieques na mgbanwe udo nke obodo megide nnukwu nsogbu.
Ndị Christian Science Monitor nwere akụkọ a na-akọwa etu esi eme ya "Pentagon ejirila Island nke Vieques ọzụzụ ọzụzụ ruo ọtụtụ iri afọ, mana ọnwụ bọmbụ mberede butere iwe.":
Ndị agha mmiri US nwere ike tufuo ebe ọzụzụ izizi mgbe ha emeghị ka obi dị gọọmentị na ndị bi na Puerto Rico obi. A na-ewere obodo Vieques nke agwaetiti, nke US zụtara n'afọ 1940 maka nde $1.5, dị ka ebe dị mma maka mbuso agha ala na ikuku na bọmbụ dị ndụ. Mana na-esochi ọnwụ mberede nke afọ a nke onye bi n'agwaetiti a, ndị ọrụ Puerto Rican nwere ike igbochi ndị agha mmiri na ndị Marines ịme mmega ahụ ọzọ. Esemokwu a na-ebuli ebubo na Pentagon kparịrị Puerto Rico, obodo nkịtị nke ụmụ amaala US na-enweghị ikike ịme ntuli aka ma ọ bụ nnọchite anya na Washington.
Charles Kamasaki nke National Council of La Raza, otu na-ahụ maka ikike obodo na Washington kwuru, "Onweghị ebe ọ bụla na steeti 50 ahụ ị ga-enwe mmega ahụ agha dị ka nke a na Vieques."
Ndị nkatọ na-ebo ndị agha mmiri ebubo na ha na-eji ngwa agha dị ndụ nso na ndị nkịtị yana imebi nkwekọrịta 1983 iji kpachapụ mmega ahụ n'usoro ịgba egbe. Pentagon ekwenyela na iji mgbọ uranium mebie redioaktivu, napalm, na bọmbụ ụyọkọ. Ọ dịkarịa ala otu nnyocha kọrọ na ndị bi na Vieques enweela ọnụ ọgụgụ cancer dị elu karịa ndị Puerto Rican ndị ọzọ - ebubo ndị agha mmiri na-agọnahụ.
Isi ihe dị na akụkọ a bụ:
A naghị agbagharị mmegharị ahụ Vieques ruo Eprel 19, mgbe onye na-anya ụgbọ mmiri tụpụrụ bọmbụ abụọ dị kilogram 500 n'ụzọ, gbuo onye nche ndị nkịtị na ntọala ma merụọ mmadụ anọ ndị ọzọ ahụ. Ihe mberede a bụ maka njehie ọkwọ ụgbọ elu na nzikọrịta ozi.
Kemgbe ahụ, ndị na-eme ngagharị iwe abanyela na nso nso a na ndị agha mmiri kwụsịrị ọrụ. Na Satọde ọ bụla, ihe dị ka narị ndị ngagharị iwe 300 na-eme nche n'èzí otu ebe ndị agha. Oscar Ortiz, onye na-arụ ọrụ n'otu kwuru, sị: “Mgbe ndị agha mmiri ga-akwaga ọzọ, anyị ga-akwaga ọzọ. “Ọ bụrụ na ha chọrọ ijide anyị, anyị adịla njikere. Ha ga-ejide ndị Puerto Rico niile. "
Maka ihe ndị ọzọ, a na m atụ aro ka ị gụọ Ike ndị agha na ngagharị iwe a ma ama: Ndị agha mmiri US na Vieques, Puerto Rico, nke Katherine T. McCaffrey dere.
Ndị bi na Vieques, obere agwaetiti dị nso n'ụsọ oké osimiri ọwụwa anyanwụ nke Puerto Rico, na-ebi n'etiti ebe a na-ebusa ngwa agha na ebe ogbunigwe dị ndụ maka ndị agha mmiri US. Kemgbe afọ 1940 mgbe ndị agha mmiri napụrụ ihe karịrị ụzọ abụọ n'ụzọ atọ nke àgwàetiti ahụ, ndị bi na ya agbasiwo mbọ ike ibi ndụ n'etiti égbè eluigwe nke bọmbụ na mkpọmkpọ ọkụ nke ngwá agha. Dị ka ọdụ ndị agha dị na Okinawa, Japan, ụlọ ọrụ ahụ adọtala ngagharị iwe sitere n'aka ndị bi na-agbagha ọdịmma nchekwa US na mba ofesi. N'afọ 1999, mgbe ogbunigwe kpafuru gbuo onye ọrụ nkịtị n'ebe ahụ, Vieques gbawara ọzọ na ngagharị iwe nke kpalitere iri puku kwuru iri puku mmadụ wee gbanwee obere Caribbean Island ka ọ bụrụ ntọala maka ebumnuche mba ụwa.
Katherine T. McCaffrey na-enye nkọwa zuru oke banyere mmekọrịta dị mgbagwoju anya n'etiti ndị agha mmiri US na ndị bi n'àgwàetiti ahụ. Ọ na-enyocha isiokwu ndị dị ka akụkọ ihe mere eme nke itinye aka na ụgbọ mmiri US na Vieques; chịkọbara ndị obodo site na azụ azụ malitere na 1970s; otú ndị agha mmiri si kwe nkwa imeziwanye ndụ ndị bi n'àgwàetiti ahụ wee daa; na mpụta nke ugbu a nke ndọrọndọrọ ọchịchị na-eme ka ọ pụta ìhè nke gbaworo aka nke ọma n'ọkwa ọchịchị ndị agha mmiri.
Okwu nke Vieques na-ebute nchegbu dị ukwuu n'ime amụma mba ofesi US nke gbatịrị karịa Puerto Rico: ntọala ndị agha na mba ofesi na-eme ihe dị ka mkpanaka ọkụ maka echiche mgbochi America, si otú ahụ na-eyi obodo a egwu na mmasị na mba ọzọ. Site n'ịtụle mmekọrịta a dị mgbagwoju anya, akwụkwọ ahụ na-enyochakwa nkuzi dị mkpa gbasara ọchịchị colonial na postcolonialism na mmekọrịta nke United States na mba ndị ọ na-ejigide ntọala ndị agha.
Ngwa ngwa n'ihu na nsonaazụ nke afọ ndị agha na-arụ. Na 2013 Al Jazeera biputere isiokwu a, na-ajụ "ọrịa cancer, nkwarụ ọmụmụ, na ọrịa bụ ihe nketa na-adịgide adịgide nke ngwá agha US ji mee ihe n'àgwàetiti Puerto Rican?"
Ndị bi n'àgwàetiti ahụ na-enwe ọnụ ọgụgụ dị elu nke ọrịa kansa na ọrịa ndị ọzọ karịa Puerto Rico ndị ọzọ, ihe ha na-ekwu na ọtụtụ iri afọ ejiri ngwá agha eme ihe. Mana akụkọ wepụtara na March nke US Agency for Toxic Substances and Disease Registry (ATSDR), ụlọ ọrụ gọọmentị etiti na-ahụ maka nyocha ihe na-egbu egbu, kwuru na ọ nweghị njikọ dị otú ahụ.
“Ndị Vieques na-arịa nnọọ ọrịa, ọ bụghị n’ihi na a mụrụ ha n’ọrịa, kama n’ihi na obodo ha rịara ọrịa n’ihi ọtụtụ ihe, otu n’ime ihe kasị mkpa bụ mmetọ a na-ebutere ha kemgbe ihe karịrị afọ 60. Ndị a nwere ọnụ ọgụgụ dị elu nke ọrịa kansa, ọbara mgbali elu, nke ọdịda akụrụ, "Carmen Ortiz-Roque, ọkachamara n'ọrịa na-ahụ maka ọrịa na-ahụ maka ime nwa, gwara Al Jazeera." na Puerto Rico…. Pasent 27 nke ụmụ nwanyị nọ na Vieques anyị mụrụ nwere mercury zuru oke iji mebie akwara ozi n'ime nwa ha bu n'afọ,” ka o kwukwara.
Vieques nwere pasent 30 dị elu nke ọrịa kansa karịa Puerto Rico ndị ọzọ, yana ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ okpukpu anọ ọnụego ọbara mgbali elu.
“N'ebe a, enwere ụdị ọrịa kansa ọ bụla - kansa ọkpụkpụ, etuto ahụ. Ọrịa cancer anụ ahụ. Ihe niile. Anyị enweela ndị enyi a chọpụtara na ọnwa abụọ ma ọ bụ atọ ka e mesịrị, ha na-anwụ. Ndị a bụ ọrịa cancer na-akpa ike, "Carmen Valencia, nke Vieques Women's Alliance kwuru. Vieques nwere naanị nlekọta ahụike bụ isi nwere ụlọọgwụ ịmụ nwa yana ime ụlọ mberede. Enweghị ụlọ ọrụ chemotherapy, ndị ọrịa ga-eji ụgbọ mmiri ma ọ bụ ụgbọ elu mee njem ọtụtụ awa maka ọgwụgwọ.Nri mmiri, nke bụ akụkụ dị mkpa nke nri - na-eme ihe dị ka pasent 40 nke nri a na-eri n'àgwàetiti ahụ, dịkwa n'ihe ize ndụ.
"Anyị nwere ihe fọdụrụ na bọmbụ na coral, ma o doro anya na ụdị mmetọ ahụ na-agafe na crustaceans, na azụ, na nnukwu azụ ndị anyị na-eri. Ọla ndị ahụ dị arọ na nnukwu mkpokọta nwere ike ịkpata mmebi na ọrịa cancer n'ime ndị mmadụ," Elda Guadalupe, ọkà mmụta sayensị gburugburu ebe obibi, kọwara.
na 2016 The Atlantic nwere nkọwa nke a "Nsogbu ahụike nke Puerto Rico":
Na onu ogugu gburugburu 9,000, Vieques bụ ebe obibi nke ụfọdụ ọnụ ọgụgụ ọrịa kachasị elu na Caribbean. Dị ka Cruz María Nazario, ọkà mmụta ọrịa na-efe efe na Mahadum Puerto Rico's Graduate School of Public Health si kwuo, ndị bi na Vieques ji okpukpu asatọ karịa ịnwụ n'ihi ọrịa obi na ọrịa shuga ugboro asaa karịa ndị ọzọ na Puerto Rico. ebe mgbasa nke ọrịa ndị ahụ na-emegide ọnụego US. Ọnụọgụ ọrịa cancer n'àgwàetiti ahụ bụ elu karịa ndị nọ na obodo Puerto Rican ọ bụla.
N'agbanyeghị ọnụọgụ akụkọ ma ọ bụ ọmụmụ ihe, ọ bụrụhaala na gọọmentị US na-akwado nguzo nke mkpuchi na ịgọnarị, ikpe ziri ezi gburugburu ebe obibi agaghị eme.
Vieques nwere ndị ọzọ bi, ọkachasị ndị ịnyịnya ọhịa.
Ndị ọrụ gọọmentị n'àgwàetiti Puerto Rican nke Vieques na-alụ ọgụ na-adịghị ahụkebe iji chịkwaa ebe ndị njem nlegharị anya nke ghọrọ ihe dị nso na ọrịa na-efe efe n'àgwàetiti ahụ, nke a kacha mara amara dị ka saịtị nke ogbunigwe ndị agha US mbụ. Obere agwaetiti a na-ewu ewu nke ukwuu n'etiti ndị njem nlegharị anya, ebe ndị ọbịa na-enuga ebe a ma ama maka mmiri turquoise na-egbuke egbuke, ọhịa mangrove mara mma na ịnyịnya na-agbagharị agbagharị mara mma. N'ebe efu dị nso na 500 US dollar-a-night W Retreat & Spa, otu nwoke ji egbe na-achụgharị ụfọdụ anụ ọhịa nke agwaetiti a ma ama. Ọ na-eji nwayọọ nwayọọ na-aga n'ebe ìgwè ịnyịnya na-acha aja aja na nke ọcha, welie egbe ma gbaa ọkụ. Otu nne na-acha aja aja na-agba ụkwụ azụ ya wee gbapụ.
Richard LaDez, onye isi nchekwa maka The Humane Society nke United States, na-eburu dart mgbochi afọ nke si n'akpụkpọ ịnyịnya ahụ daa wee nye otu a isi mkpịsị aka. Ndị na-achị Spanish na-ebubata na mbụ, ọtụtụ n'ime ndị bi na Vieques '9,000 na-adịghị mma na-eji ịnyịnya eme njem, na-ebuga ụmụaka n'ụlọ akwụkwọ, na-ebuga ndị ọkụ azụ n'ụgbọ mmiri ha, na-asọmpi n'ọsọ n'etiti ụmụ okoro dị afọ iri na ụma na ibuga ndị na-aṅụ mmanya n'abalị laghachi n'ụlọ. Ndị njem nlegharị anya na-enwe mmasị n'ebe ha nọ, na-enwe mmasị ịse foto ha na-eri mango ma na-amagharị n'akụkụ osimiri. Ọtụtụ ndị obodo na-edobe ịnyịnya ha n'ọhịa dị nso n'oké osimiri, ebe ha na-ata nri ruo mgbe achọrọ ha ọzọ. Ịzụ na ịchebe ịnyịnya a kpọchiri akpọchi n'agwaetiti nke na-akpata obere ego na-erughị 20,000 US dollar kwa afọ bụ nke ọtụtụ ndị na-apụghị iru. Ụfọdụ ịnyịnya na-akara akara, ọtụtụ anaghị adị ma ole na ole na-agba ọsọ. Ndị ọrụ gọọmentị na-ekwu na n'ihi ya, ọ fọrọ nke nta ka ọ bụrụ ihe na-agaghị ekwe omume ịchịkwa ọnụ ọgụgụ ịnyịnya na ijide ndị nwe ya ajụjụ mgbe nsogbu mere.
Ọnụ ọgụgụ ndị bi na ya amụbaala ihe dị ka anụmanụ 2,000 na-agbaji ọkpọkọ mmiri iji mee ka akpịrị ịkpọ nkụ ha kụchie, na-akụtu ihe mkpofu na-achọ nri ma nwụọ n'ihe mberede ụgbọ ala nke mụbara ka ndị njem na-enugharị na Vieques, bụ nke toro na ewu ewu mgbe ndị agha mmiri US kwụsịrị ndị agha. arụ ọrụ na mmalite 2000s. N'ịchọsi ike, onye isi obodo Vieques Victor Emeric kpọrọ Humane Society, nke kwetara ịmalite mmemme afọ ise nke iziga ndị otu n'agwaetiti ahụ nke nwere egbe ikuku, egbe na ọtụtụ narị darts jupụtara na ọgwụ mgbochi anụmanụ PZP. Ihe omume a malitere na Nọvemba wee gbalite ọsọ site na ntinye ụbọchị abụọ site n'aka ihe dị ka ndị ọrụ afọ ofufo iri na abụọ na ndị ọrụ Humane Society n'ime izu ụka Martin Luther King Day. Ihe kariri nne nne 160 ka agbagoro na ndị ọrụ Humane Society na-ekwu na ha na-atụ anya ịgbanye ihe mgbochi mgbochi afọ ọ fọrọ nke nta ka ọ bụrụ ụmụ nwanyị niile nke agwaetiti ahụ na njedebe nke afọ. Ihe omume a ga-eri ihe ruru 200,000 US dollar kwa afọ iji na-agba ọsọ ma na-akwado ya kpamkpam site na onyinye.
Ọtụtụ ndị mmadụ gara na Vieques nwere nchegbu banyere ọdịnihu nke ịnyịnya mgbe oké ifufe gasịrị, dị ka nkọwa zuru ezu n'isiokwu a akpọrọ "Inyere ịnyịnya oké ifufe aka: Ụgbọ ịnyịnya Vieques pụrụ iche nke Puerto Rico bụ ndị lanarịrịnụ. "
Ọtụtụ n'ime ịnyịnya ndị a na-elekwasị anya n'usoro nlekọta mgbochi afọ ime n'àgwàetiti Vieques na Puerto Rico anwụọla ndụ ha n'ihi mbibi nke Hurricane Maria.
Ihe dị ka nne 280 sitere na ịnyịnya 2000 nke agwaetiti ahụ agbanyere PZP n'ọgwụgwụ afọ gara aga ná mgbalị iji kwụsị ọnụ ọgụgụ na-eto eto nke ịnyịnya n'àgwàetiti ahụ. A maara agwaetiti a maka otu n'ime mmiri mmiri bioluminescent kacha dị ịrịba ama n'ụwa, yana maka ọmarịcha paso fino inyinya na-agbagharị n'efu. Ma mmiri dị ụkọ n’agwaetiti ahụ, n’afọ ndị na-adịbeghịkwa anya, ụkọ mmiri ozuzo egbuola ọtụtụ mmadụ.
Ndị otu HSUS na-eweta enyemaka n'agwaetiti ahụ ekwenyela na ụfọdụ ịnyịnya tụfuru ndụ ha, gbuo site na oke mmiri ozuzo ma ọ bụ mmerụ ahụ site na irighiri ihe, na ọnụ ọgụgụ dị mma nke anụmanụ chọrọ nlekọta ahụike. Ma ha kwukwara na ihe ka n’ọnụ ọgụgụ n’ime ịnyịnya ndị ahụ yiri ka ha lanarịrị oké ifufe ahụ.
"Anyị na-enye ha nri agbakwunyere n'ihi na agbachapụla osisi ndị ahụ na nri nri na mmiri dị ọhụrụ dị ụkọ, anyị ga-enyekwa nlekọta ahụike dịka enwere ike," onye isi HSUS Wayne Pacelle kwuru.
O kwuru na Dr Dickie Vest, onye dibia bekee sitere na Cleveland Amory Black Beauty Ranch, na-enyere aka iduzi nzaghachi, yana njikwa anụ ọhịa na ndị ọkachamara nzaghachi Dave Pauli na John Peaveler. Pacelle kwuru, "Site n'enyemaka nke ụmụ amaala obodo, ndị otu anyị na-elekọtakwa ọtụtụ nkịta, nwamba na anụmanụ ndị ọzọ n'ụlọ ọgwụ mkpanaka ha guzobere iji nye enyemaka ahụike na-aga n'ihu maka anụmanụ nwere nke ndị mmadụ na-achọsi ike ilekọta," Pacelle kwuru.
Nke a bụ njikọ na Ndị otu nnapụta anụmanụ HSUS iji kwado mgbalị ha
Dịka ekwuru n'elu, Vieques bụkwa saịtị nke otu n'ime ihe ịtụnanya okike nke ụwa, mmiri mmiri bio-luminescent kpuchie na akụkọ NPR a.
Anyị nọ ebe a n'abalị a ileba anya n'ime mmiri maka ndụ oké osimiri nke a na-akpọ dinoflaglatetes. Plankton ndị a nwere otu mkpụrụ ndụ na-enwu mgbe obi erughị ala. Mgbe plankton dị ọtụtụ na ọnọdụ dị mma, ịgbanye aka gị na mmiri na-ahapụ ụzọ ọkụ na-egbuke egbuke.
Ụdị ebe a na-egbuke egbuke-acha anụnụ anụnụ. A na-akpọ ya Pyraminium bahamense, ma ọ bụ “ọkụ na-efegharị efe nke Bahamas.” Hernandez na onye ndu ọzọ na-ekwu na mgbe mmiri na-egbuke egbuke na ike zuru oke, ị nwere ike ịkọ ụdị azụ ndị na-agagharị n'okpuru mmiri dabere na ọdịdị nke ìhè. Azụ na-awụli elu n'elu na-ahapụ ụzọ mgbasa ọkụ. Mgbe mmiri na-ezo, ha na-ekwu na elu mmiri ahụ dum na-enwu. Edith Widder, onye ọkachamara bioluminescence na ngalaba-nchoputa nke Òtù Nchọpụta na Nchekwa Oké Osimiri, na-ekwu na-egbuke egbuke bụ usoro nchebe maka ihe ndị a e kere eke, nke na-ekerịta àgwà na osisi na anụmanụ. Ọkụ ọkụ ahụ nwere ike ime ka ndị na-eri anụ buru ibu mara ọnụnọ nke ihe ọ bụla na-akpaghasị plankton.
"Ya mere, ọ bụ omume siri ike dị mgbagwoju anya maka ihe e kere eke nwere otu mkpụrụ ndụ, ma nwa nwoke nwere ike ịdị egwu," ka ọ na-ekwu.
Ma ajọ ifufe na-emebi ihe ngosi ọkụ. Mmiri ozuzo na-akpaghasị kemistri n'ọnụ mmiri site na ọtụtụ mmiri dị ọcha. Ajọ Ifufe Maria mebiri mangroves ndị gbara n'ọnụ mmiri ahụ gburugburu, nke na-enye vitamin dị mkpa maka dinoflaglatetes, Widder na-ekwu. Na nnukwu ifufe pụrụ n'ezie ịkwanye ihe e kere eke na-egbuke egbuke banye n'oké osimiri. Hernandez na-agbakwụnye, "Ifufe gaara eme ka mmiri si n'ọnụ mmiri pụta, n'ọnụ ọnụ mmiri." Ka ajọ ifufe ndị ọzọ gachara, a kọrọ na ọ were ọnwa ole na ole tupu oke mmiri ahụ amalite ịcha ọkụ ọzọ, ka o kwuru
A ga-enwe Nzukọ Kos kwa ụbọchị na Puerto Rico na Jan.29 ya na Chef Bobby Neary, aka onye ọsụ ụzọ ọhụrụ. "Daily Kos na-eziga Kelly Macias n'aka ndị ọrụ nchịkọta akụkọ anyị na Chris Reeves site na ndị ọrụ ụlọ ọrụ obodo ka ha mee ụfọdụ akụkọ mbụ gbasara Puerto Rico na-adaba na adreesị SOTU."
Aghọtara m na ha ga-aga Vieques, ma na-atụ anya ịgụ akụkọ ha.
Pa'lante!
