Site n'aka Stephanie E. Effevottu, World BEYOND War, September 21, 2022
Onye ndu ode akwụkwọ: Stephanie E. Effevottu
Otu ọrụ: Jacob Anyam; Ruhamah Ifere; Stephanie E. Effevottu; Ngọzi Adekanye; Tolulope Oluwafemi; Damaris Akhigbe; Chinwike kechioma; Moses Abolade; Joy Godwin; na Augustine Igweshi
Project Mentors: Allwell Akhigbe na Precious Ajunwa
Ndị nhazi oru ngo: Mr Nathaniel Msen Awuapila na Dr Wale Adeboye Project onye nkwado: Oriakụ Winifred Ereyi
Acknowledgements
Ndị otu ahụ ga-amasịkwa Dr Phil Gittins, Oriakụ Winifred Ereyi, Mr Nathanial Msen Awuapila, Dr Wale Adeboye, Dr Yves-Renee Jennings, Mr Christian Achaleke, na ndị ọzọ mere ọrụ a ka ọ gaa nke ọma. Anyị na-egosipụtakwa ekele anyị na World Beyond War (WBW) na Rotary Action Group for Peace maka ịmepụta ikpo okwu (Peace Education and Action for Impact) maka anyị iji wulite ike anyị na-ewuli udo.
Maka ozi ndị ọzọ na ajụjụ, kpọtụrụ onye ndu ode akwụkwọ, Stephanie E. Effevottu na: stephanieeffevottu@yahoo.com
Nchịkọta onye isi
N'agbanyeghị na ịtọrọ ụlọ akwụkwọ abụghị ihe ọhụrụ na Naịjirịa, kamgbe afọ 2020, steeti Naịjiria amụbaala ọnụ ọgụgụ a na-atọrọ ụmụaka ụlọ akwụkwọ ọkachasị na mpaghara ugwu ala anyị. Nchekwa nke ndị ọbịa butere imechi ihe karịrị ụlọ akwụkwọ 600 na Naijiria n'ihi egwu nke mwakpo sitere n'aka ndị ohi na ndị ntọọrọ. Ndị ntorobịa anyị, ndị na-eme ihe nkiri na ndị nchekwa nchekwa na-emekọ ihe ọnụ iji belata ọrụ ịtọrọ ụlọ akwụkwọ dị iji gboo mkpamkpa nke ịtọrọ ụmụ akwụkwọ n'oge na-adịbeghị anya. Ọrụ anyị na-achọkwa ịkwalite mmekọrịta dị n'etiti ndị uwe ojii na ndị na-eto eto iji belata ihe omume nke ịtọrọ ụlọ akwụkwọ.
Mpempe akwụkwọ amụma a na-egosi nchoputa nke nyocha ịntanetị mere World Beyond War (WBW) Ndị otu Naịjirịa ga-achọpụta echiche ọha gbasara ịtọrọ ụlọ akwụkwọ na Naịjirịa. Ihe nchoputa sitere na nyocha a na-egosi na ihe ndị dị ka ịda ogbenye na-arị elu, enweghị ọrụ na-arị elu, oghere ndị na-achịghị achị, ime okpukperechi, ịnakọta ego nke ndị na-eyi ọha egwu bụ isi ihe na-akpata ịtọrọ ụlọ akwụkwọ na mba ahụ. Mmetụta ụfọdụ nke ịtọrọ ụlọ akwụkwọ nke ndị zara zara chọpụtara gụnyere eziokwu ahụ bụ na ọ na-eduga n'iweta ndị otu ji egbe n'ụlọ akwụkwọ, agụghị akwụkwọ adịghị mma, enweghị mmasị na agụmakwụkwọ, ịhapụ akwụkwọ n'etiti ụmụ akwụkwọ, na mmerụ ahụ nke uche, na ndị ọzọ.
Iji kwụsị ịtọrọ ụlọ akwụkwọ na Naijiria, ndị zara ajụjụ kwenyere na ọ bụghị ọrụ nke otu onye ma ọ bụ otu ngalaba kama ọ chọrọ usoro dị iche iche, yana mmekorita n'etiti ndị ọrụ dị iche iche, gụnyere ndị ọrụ nchekwa, ndị na-eme ihe nkiri obodo, na ndị na-eto eto. Iji mee ka ikike ndị ntorobịa sikwuo ike ibelata ntọọrọ ụlọ akwụkwọ na mba ahụ, ndị zara ajụjụ kwuru na ọ dị mkpa ka e mejuputa mmemme nkuzi na nkuzi nkuzi / nzaghachi mbụ maka ụmụ akwụkwọ nọ n'ofe ụlọ akwụkwọ dị iche iche. Mmụba nchekwa n'ụlọ akwụkwọ, mgbasa ozi na mgbasa ozi, yana amụma obodo bụkwa akụkụ nke ndụmọdụ ha.
Iji wulite mmekorita dị mma n'etiti gọọmentị Naijiria, ndị na-eto eto, ndị na-ahụ maka ọha na eze, na ndị ọrụ nchekwa maka ibelata okwu gbasara ịtọrọ ụlọ akwụkwọ na mba ahụ, ndị zara ajụjụ tụrụ aro ka ha guzobe otu mpaghara iji hụ na mmekorita, na-enye nchebe nke na-adịgide adịgide, na-ahazi amụma obodo. , na-eme mkpọsa maka ime ụlọ akwụkwọ na ụlọ akwụkwọ, na ịme mkparịta ụka na ndị dị iche iche.
Ndị zara ajụjụ ahụ kwuru na enweghị ntụkwasị obi n'etiti ndị ntorobịa na ndị ọzọ metụtara, ọkachasị ndị ọrụ nchekwa. Ya mere, ha tụrụ aro ọtụtụ usoro ntụkwasị obi, ụfọdụ n'ime ha gụnyere iji nka nka, ịkụziri ndị ntorobịa ọrụ ọrụ nchekwa dị iche iche, ịkụziri ndị na-eme ihe gbasara ụkpụrụ ntụkwasị obi, yana iwulite obodo gburugburu ọrụ ntụkwasị obi.
E nwekwara ndụmọdụ maka inye ndị ụlọ ọrụ nchekwa dị iche iche aka ka mma karịsịa site n'inye ha teknụzụ kacha mma na ngwa agha ọgbara ọhụrụ iji lụso ndị a tọọrọ ọgụ. N'ikpeazụ, a tụrụ aro maka ụzọ gọọmentị Naijiria ga-esi mee ka ụlọ akwụkwọ dị mma maka ụmụ akwụkwọ na ndị nkuzi.
Nchịkọta amụma ahụ mechiri site n'ikwu na ịtọrọ ụlọ akwụkwọ bụ ihe egwu nye obodo Naijiria, ọnụ ọgụgụ dị elu n'oge na-adịbeghị anya na-emetụta agụmakwụkwọ na mba ahụ. Ya mere ọ na-akpọku ndị niile metụtara ya, yana obodo na mba ụwa ka ha gbakọọ aka nke ọma iji belata ihe iyi egwu a.
Okwu Mmalite/Nchịkọba nke Ntọọrọ Ụlọ Akwụkwọ na Nigeria
Dị ka ọtụtụ echiche, ọ nweghị otu nkọwa nke enwere ike ịsị na okwu ahụ bụ 'ntọọrọ'. Ọtụtụ ndị ọkà mmụta akọwawo nke ha banyere ihe ịtọrọ mmadụ pụtara nye ha. Dịka ọmụmaatụ, Inyang and Abraham (2013) kọwara ịtọrọ mmadụ dịka njide ike, ịwepụ, na njide n'ụzọ iwu na-akwadoghị nke mmadụ megidere ọchịchọ ya. N'otu aka ahụ, Uzorma na Nwanegbo-Ben (2014) kọwara ịtọrọ mmadụ dị ka usoro ịpụnara mmadụ na ijide ma ọ bụ bupụ mmadụ site n'ike iwu na-akwadoghị ma ọ bụ site n'aghụghọ, na nke ka ukwuu site na ịrịọ maka mgbapụta. Okwu Fage na Alabi (2017) ịtọrọ mmadụ dị ka aghụghọ ma ọ bụ ike tọọrọ mmadụ ma ọ bụ otu ndị mmadụ maka ebumnobi sitere na ndọrọ ndọrọ ọchịchị, ndọrọ ndọrọ ọchịchị na okpukperechi, na ndị ọzọ. N'agbanyeghị ọtụtụ nkọwa, ihe ha niile jikọrọ gụnyere eziokwu na ịtọrọ mmadụ bụ ihe iwu na-akwadoghị nke na-agụnyekarị iji ike eme ihe n'ebumnobi nke inweta ego ma ọ bụ uru ndị ọzọ.
Na Naịjirịa, nrụrụaka nchekwa butere ntọrị n'ike n'ike karịsịa na mpaghara ugwu obodo ahụ. N'agbanyeghị na ịtọrọ mmadụ bụ ihe na-aga n'ihu, ọ werewo ụzọ ọhụrụ ebe ndị a tọọrọ na-etinye aka na ụjọ ọha na nrụgide ndọrọ ndọrọ ọchịchị na-achọ ka a kwụọ ụgwọ nke ga-aba uru karị. Ọzọkwa, n'adịghị ka ọ dị n'oge gara aga ebe ndị omempụ na-achọkarị ndị ọgaranya, ndị omempụ na-achọzi ndị òtù ọ bụla. Ụdị ntọrị a na-enwe ugbu a bụ ntọọrọ ụmụakwụkwọ n'ụka n'ime ụlọ akwụkwọ, ịtọrọ ụmụakwụkwọ n'okporo ụzọ awara awara na ime obodo na obodo mepere emepe.
N'ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ ụlọ akwụkwọ praịmarị na ụlọ akwụkwọ sekọndrị 200,000, ngalaba agụmakwụkwọ Naijiria na-anọchite anya nke kachasị na Africa (Verjee na Kwaja, 2021). N'agbanyeghị na ịtọrọ ụlọ akwụkwọ abụghị ihe ọhụrụ na Naịjirịa, n'oge na-adịbeghị anya, enweela nnukwu ntọọrọ ụmụakwụkwọ maka ihe mgbapụta n'ụlọ akwụkwọ agụmakwụkwọ ọkachasị ụlọ akwụkwọ sekọndrị n'ofe ugwu Naịjirịa. Nke mbụ n'ime ọtụtụ ndị a tọọrọ ụmụ akwụkwọ ụlọ akwụkwọ nwere ike ịpụta n'afọ 2014 mgbe gọọmentị Naịjirịa kwuru na otu ndị na-eyi ọha egwu Boko Haram tọọrọ ụmụntakịrị nwanyị 276 n'ụlọ obibi ha n'obodo Chibok nke dị n'ebe ugwu ọwụwa anyanwụ nke Borno State (Ibrahim na Mukhtar, 2017; Iwara). , 2021).
Tupu oge a, enweela mwakpo na igbu ụmụakwụkwọ na Naịjirịa. Dịka ọmụmaatụ, n'afọ 2013, a gbara ụmụ akwụkwọ iri anọ na otu na otu onye nkuzi ọkụ na ndụ ma ọ bụ gbagbuo na ụlọ akwụkwọ gọọmentị Mamufo na Yobe State. N'otu afọ ahụ, e gburu ụmụ akwụkwọ na ndị nkuzi iri anọ na anọ na College of Agriculture na Gujba. N'ọnwa Febụwarị afọ 2014, e gbukwara ụmụakwụkwọ iri ise na itoolu na kọleji gọọmentị etiti Buni Yadi. Ntọọrọ Chibok sochiri n'April 2014 (Verjee na Kwaja, 2021).
Kemgbe afọ 2014, ndị omekome dị n'ebe ugwu Naijiria tọọrọ ihe karịrị ụmụ akwụkwọ 1000 maka mgbapụta. Ihe ndị a na-anọchite anya usoro ntọọrọ ụlọ akwụkwọ na Nigeria:
- Eprel 14, 2014: A tọọrọ ụmụ agbọghọ 276 n'ụlọ akwụkwọ sekọndrị gọọmentị ụmụ nwanyị dị na Chibok, Borno steeti. Ọ bụ ezie na a napụtara ọtụtụ n'ime ụmụ agbọghọ ahụ kemgbe ahụ, e gburu ndị ọzọ ma ọ bụ ka na-efu ruo ụbọchị.
- Febụwarị 19, 2018: A tọọrọ ụmụakwụkwọ ụmụnwaanyị 110 na Government Girls Science Technical College dị na Dapchi, Yobe State. A tọhapụrụ ọtụtụ n'ime ha ka izu ole na ole gachara.
- Disemba 11, 2020: A tọọrọ ụmụ akwụkwọ 303 n'ụlọ akwụkwọ sekọndrị gọọmentị sayensị, Kankara, Katsina State. A tọhapụrụ ha otu izu ka e mesịrị.
- Disemba 19, 2020: Akpọrọ ụmụakwụkwọ iri asatọ n'ụlọ akwụkwọ Islamiyya dị na Mahuta, Katsina State. Ndị uweojii na ndị otu ha na-ahụ maka nchekwa onwe ha tọhapụrụ ụmụakwụkwọ a ngwa ngwa n'aka ndị tọọrọ ha.
- Febụwarị 17, 2021: A tọọrọ mmadụ 42 gụnyere ụmụakwụkwọ 27 na Gọmenti Science College, Kagara, Niger State, ebe e gburu otu nwata akwụkwọ n'oge mwakpo ahụ.
- Febụwarị 26, 2021: A tọọrọ ihe dị ka ụmụakwụkwọ ụmụ nwanyị 317 na Government Girls Science Secondary School, Jangebe, Zamfara State.
- Maachị 11, 2021: A tọọrọ ụmụakwụkwọ 39 na Federal College of Forestry Mechanisation, Afaka, Kaduna State.
- Maachị 13, 2021: A nwara ịwakpo na Turkish International Secondary School, Rigachikun, Kaduna Steeti mana atụmatụ ha dara n'ihi ozi ndị agha Naịjirịa nwetara. N'otu ụbọchị ahụ, a napụtarakwa ndị agha Naijiria mmadụ 180 gụnyere ụmụ akwụkwọ 172 sitere na Federal School of Forestry Mechanization na Afaka, Kaduna State. Mbọkọ ọnụ nke ndị agha Naịjirịa, ndị uwe ojii na ndị ọrụ afọ ofufo gbochiri mwakpo a wakporo ụlọ akwụkwọ gọọmentị Sayensị Sekondiri, Ikara na steeti Kaduna.
- Maachị 15, 2021: A napụrụ ndị nkuzi atọ n'ụlọ akwụkwọ praịmarị UBE dị na Rama, Birnin Gwari, Kaduna State.
- Eprel 20, 2021: Opekata mpe ụmụakwụkwọ iri abụọ na ndị ọrụ atọ ka a tọọrọ na Mahadum Greenfield, Kaduna State. Ndị tọọrọ ha gburu mmadụ ise n'ime ụmụakwụkwọ ahụ ebe a tọhapụrụ ndị ọzọ n'ọnwa Mee.
- Eprel 29, 2021: A tọọrọ ihe dị ka ụmụakwụkwọ anọ n'ụlọ akwụkwọ King, Gana Ropp, Barkin Ladi, na steeti Plateau. Atọ n’ime ha mechara gbapụ n’aka ndị ha dọọrọ.
- Mee 30, 2021: A tọọrọ ihe dị ka ụmụ akwụkwọ 136 na ọtụtụ ndị nkuzi n'ụlọ akwụkwọ islam Salihu Tanko dị na Tegina, Niger State. Otu n'ime ha nwụrụ na ndọrọ n'agha bụ ndị ọzọ a tọhapụrụ n'August.
- June 11, 2021: A tọọrọ ụmụakwụkwọ 8 na ụfọdụ ndị nkuzi na Nuhu Bamali Polytechnic, Zaria, Kaduna State.
- June 17, 2021: A tọọrọ ọ dịkarịa ala ụmụakwụkwọ 100 na ndị nkuzi ise na Federal Government Girls College, Birnin Yauri, Kebbi State
- Julaị 5, 2021: A tọọrọ ihe karịrị ụmụ akwụkwọ 120 na Bethel Baptist High School, Damishi na steeti Kaduna.
- Ọgọst 16, 2021: A tọọrọ ihe dị ka ụmụ akwụkwọ iri na ise na kọleji nke Agriculture na Health Animal na Bakura, Zamfara State.
- Ọgọst 18, 2021: A tọọrọ ụmụakwụkwọ itoolu na ụlọ akwụkwọ Islamiyya dị na Sakkai, Katsina State.
- Septemba 1, 2021: A tọọrọ ihe dị ka ụmụakwụkwọ iri asaa na atọ n'ụlọ akwụkwọ Government day Secondary School dị na Kaya, Zamfara State (Egobiambu, 73; Ojelu, 2021; Verjee na Kwaja, 2021; Yusuf, 2021).
Okwu gbasara ịtọrọ ụmụ akwụkwọ juru ebe niile na mba ahụ ma na-ebute mmepe na-echegbu onwe ya na nsogbu ịtọrọ maka ihe mgbapụta nke mba ahụ, na-enwe mmetụta ọjọọ na ngalaba agụmakwụkwọ. Ọ bụ nsogbu n'ihi na ọ na-etinye agụmakwụkwọ ụmụ akwụkwọ n'ihe egwu n'obodo nwere ọnụ ọgụgụ dị elu nke ụmụaka na-aga akwụkwọ na ọnụ ọgụgụ ndị na-agụsị akwụkwọ, karịsịa nwata nwanyị. Ọzọkwa, Naijiria nọ n'ihe ize ndụ nke ịmepụta 'ọgbọ furu efu' nke ụmụaka ndị na-efunahụ agụmakwụkwọ na ya mere ohere ga-eme n'ọdịnihu iji mee nke ọma na ịchụpụ onwe ha na ezinụlọ ha na ịda ogbenye.
Mmetụta nke ịtọrọ ụlọ akwụkwọ nwere ọtụtụ akụkụ ma na-eduga n'ọhụhụ mmetụta uche na nke uche nke ma ndị nne na nna na ụmụ akwụkwọ nke ndị a tọọrọ, ndakpọ akụ na ụba n'ihi ụbara enweghị nchebe, nke na-egbochi itinye ego na mba ọzọ, na ndọrọ ndọrọ ọchịchị n'ihi na ndị na-atọrọ na-eme ka steeti ahụ bụrụ onye a na-apụghị ịchịkwa ma na-adọta aha ọjọọ. mba anya. Ya mere, nsogbu a chọrọ ụzọ ọtụtụ ndị na-eso ụzọ na-eme ka ndị ntorobịa na ndị ọrụ nchekwa na-akwali ka ha tinye ya n'ọkpụkpụ.
Ebumnuche oru ngo
Anyị Ịkwalite ndị ntorobịa, ndị na-eme ihe nkiri na obodo na ndị nchekwa nchekwa iji belata ịtọrọ ụlọ akwụkwọ dị iji leba anya n'oke ntọọrọ ụmụakwụkwọ n'oge na-adịbeghị anya. Ọrụ anyị na-achọ ịkwalite mmekọrịta dị n'etiti ndị uwe ojii na ndị na-eto eto iji belata ihe omume nke ịtọrọ ụlọ akwụkwọ. Enweela oghere na ndakpọ ntụkwasị obi n'etiti ndị na-eto eto na ndị ọrụ nchekwa karịsịa ndị uwe ojii dị ka a hụrụ n'oge ngagharị iwe #EndSARS megide obi ọjọọ ndị uwe ojii na Ọktoba 2020. E wetara ngagharị iwe ndị ntorobịa na-edu na njedebe ọjọọ site na Mgbuchapụ Lekki nke October. 20, 2020 mgbe ndị uwe ojii na ndị agha meghere mgbọ na ndị ntorobịa na-enweghị nchebe.
Ọrụ ọhụrụ nke ndị ntorobịa na-eduzi ga-elekwasị anya n'ịmepụta àkwà mmiri n'etiti otu ndị a iji gbanwee mmekọrịta ha na-emegide ka ọ bụrụ nke imekọ ihe ọnụ nke ga-ebelata ịtọrọ ụlọ akwụkwọ. Ebumnuche nke ọrụ a bụ ka ndị ntorobịa, ndị na-eme ihe nkiri na ndị ọrụ nchekwa gbakọọ aka n'ịkwụsị okwu gbasara ịtọrọ ụlọ akwụkwọ maka ihe mgbapụta. Omume ọjọọ a na-achọ ụzọ imekọ ihe ọnụ iji hụ na nchekwa nke ndị ntorobịa nọ n'ụlọ akwụkwọ ma chebe ikike ha ịmụta na gburugburu ebe nchekwa na nchekwa. Ebumnuche nke ọrụ a bụ ime ka mmekorita ndị ntorobịa, ndị na-eme ihe nkiri na ndị ọrụ nchekwa sikwuo ike iji belata ntọrọ n'ụlọ akwụkwọ. Ebumnobi ndị a bụ:
- Kwalite ikike nke ndị ntorobịa, ndị na-eme ihe nkiri na ndị ọrụ nchekwa iji belata ịtọrọ ụlọ akwụkwọ.
- Kwalite mmekorita n'etiti ndị ntorobịa, ndị na-eme ihe nkiri obodo na ndị ọrụ nchekwa site na ikpo okwu mkparịta ụka iji belata ịtọrọ ụlọ akwụkwọ.
Research ụkpụrụ
Iji wusie ndị ntorobịa, ndị na-eme ihe nkiri na ndị ọrụ nchekwa ike iji belata ịtọrọ ụlọ akwụkwọ na Nigeria, nke World Beyond war Ndị otu Naijiria kpebiri ime nyocha n'ịntanetị iji nweta nghọta nke ọha na eze gbasara ihe na-akpata na mmetụta nke ịtọrọ ụlọ akwụkwọ na ndụmọdụ ha maka ụzọ aga n'ihu ime ka ụlọ akwụkwọ dị mma maka ụmụ akwụkwọ.
A haziri ajụjụ ọnụ ihe dị ihe dị nso 14 dị nso n'ịntanetị wee mee ka ndị sonyere ya nweta ya site na ndebiri ụdị Google. Enyere ozi mbido gbasara ọrụ a maka ndị sonyere na ngalaba mmeghe nke ajụjụ ahụ. Ozi nkeonwe dị ka aha, akara ekwentị na adreesị ozi-e ka emere ka ọ bụrụ nhọrọ iji hụ na ndị sonyere na nzaghachi ha bụ nzuzo yana ha nweere onwe ha ịpụ na inwe mmetụta dị nro nke nwere ike imebi ikike na ihe ùgwù ha.
E kesara ndị sonyere na njikọ Google dị n'ịntanetị site na nyiwe ịkparịta ụka n'Ịntanet dị iche iche dị ka WhatsApp nke ndị otu WBW Nigeria. Enweghị afọ, okike, ma ọ bụ ọnụ ọgụgụ mmadụ maka ọmụmụ ihe ahụ ka anyị na-ahapụ ya maka onye ọ bụla n'ihi na ịtọrọ ụlọ akwụkwọ bụ ihe iyi egwu nye mmadụ niile n'agbanyeghị afọ ma ọ bụ okike. Na njedebe nke oge nchịkọta data, 128 nzaghachi sitere n'aka ndị mmadụ n'ofe mpaghara geopolitical dị iche iche na mba.
Akụkụ nke mbụ nke akwụkwọ ajụjụ ahụ gbadoro ụkwụ n'ịchọ azịza nye ozi nkeonwe nke ndị zara ajụjụ dịka aha, adreesị ozi-e, na akara ekwentị. Ihe sochiri nke a bụ ajụjụ gbasara ogo afọ ndị sonyere na ya, ọnọdụ ebe ha bi, na ma hà bi na steeti ndị ntọọrọ ụlọ akwụkwọ metụtara. N'ime ndị sonyere 128, 51.6% nọ n'agbata afọ 15 na 35; 40.6% n'etiti 36 na 55; ebe 7.8% bụ afọ 56 na karịa.
Ọzọkwa, n'ime mmadụ 128 zara ajụjụ, 39.1% kọrọ na ha bi na steeti ndị ntọọrọ ụlọ akwụkwọ metụtara; 52.3% zara ya n'ụzọ na-adịghị mma, ebe 8.6% kwuru na ha amataghị ma ọnọdụ obibi ha so na steeti ndị nsogbu nke ịtọrọ ụlọ akwụkwọ metụtara:
Nchọpụta nyocha
Akụkụ na-esonụ na-egosi nchoputa sitere na nyocha ịntanetị emere na ndị zara ajụjụ 128 sitere na mpaghara dị iche iche na mba ahụ:
Ihe butere ịtọrọ ụlọ akwụkwọ na Naịjirịa
Kemgbe ọnwa Disemba afọ 2020 ruo taa, enweela ihe karịrị mmadụ iri ntọọrọ ọtụtụ ụmụ akwụkwọ ọkachasị na mpaghara ugwu obodo ahụ. Nnyocha nke ndị ọkà mmụta mere n'akụkụ dị iche iche na-egosi na e nwere ọtụtụ ihe mkpali maka ịtọrọ mmadụ site n'ihe gbasara mmekọrịta ọha na eze na nke ndọrọ ndọrọ ọchịchị ruo na omenala na omenala, na nke ọ bụla n'ime ihe ndị a na-ejikọta ya. Ihe nchoputa a nwetara na-egosi na ihe ndị dị ka enweghị ọrụ, oke ịda ogbenye, mmegide okpukperechi, ọnụnọ nke oghere ndị ọchịchị, na enweghị nchebe na-arịwanye elu bụ isi ihe na-akpata ịtọrọ ụlọ akwụkwọ na Nigeria. Pasent iri atọ na abụọ n'ime ndị zara ajụjụ kwuru na ịnakọta ego maka ọrụ ndị na-eyi ọha egwu bụ otu n'ime ihe kpatara ntọọrọ ụlọ akwụkwọ na Naịjirịa na-adịbeghị anya.
N'otu aka ahụ, 27.3% kwuputara enweghị ọrụ ka ọ bụrụ ihe ọzọ kpatara ịtọrọ ụlọ akwụkwọ na Nigeria. N'otu aka ahụ, 19.5% kwuru na ịda ogbenye na-anọchi anya ihe ọzọ kpatara ịda ogbenye. Na mgbakwunye, 14.8% gosipụtara ọnụnọ nke oghere ndị na-achịkwaghị achịkwa.
Mmetụta nke ịtọrọ ụlọ akwụkwọ na mmechi ụlọ akwụkwọ na agụmakwụkwọ na Nigeria
Mkpa agụmagụ dị na obodo nwere ọtụtụ omenala dị ka Naijiria enweghị ike ikwusi ike karịa. Agbanyeghị, agụmakwụkwọ dị mma abanyela n'ọtụtụ oge, egwu na imebi ihe egwu nke ịtọrọ mmadụ. Omume sitere na mpaghara Niger Delta nke mba ahụ, n'ụzọ dị mwute, na-eto ngwa ngwa ka ọ bụrụ ọrụ ụbọchị na ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ mpaghara ọ bụla nke mba ahụ. Ọtụtụ ihe na-echegbu apụtala n'oge na-adịbeghị anya maka mmetụta ịtọrọ ụlọ akwụkwọ na Naịjirịa. Nke a sitere na nchegbu ndị nne na nna na-enwe maka enweghị nchebe, ruo n'ịraba ndị ntorobịa n'ahịa 'na-enye ego' nke ịtọrọ mmadụ na-eme ka ha kpachaara anya na-anọ n'ụlọ akwụkwọ.
Nke a na-egosipụta na nzaghachi nke nyocha emere dịka 33.3% nke ndị zara ajụjụ kwenyere na ntọọrọ na-ebute enweghị mmasị na agụmakwụkwọ ụmụ akwụkwọ, kwa, 33.3% nke nzaghachi na-ekwenye na mmetụta ọ na-enwe na agụmakwụkwọ adịghị mma. Ọtụtụ mgbe, mgbe ịtọrọ mmadụ na-eme n'ụlọ akwụkwọ, a na-eziga ụmụaka ụlọ akwụkwọ, ma ọ bụ ndị mụrụ ha napụrụ ha, na n'ọnọdụ ụfọdụ dị oke njọ, ụlọ akwụkwọ na-emechi emechi ruo ọnwa.
Mmetụta kacha emebi emebi ọ na-enwe bụ mgbe ụmụ akwụkwọ na-adịghị akwụ ụgwọ, a na-edobe ha n'omume ịtọrọ mmadụ. Ndị na-eme ihe ọjọọ na-arata ha n'ụzọ nke na, ha na-egosi "azụmahịa" ahụ dị ka nke na-enye ha ego. O doro anya site na mmụba nke ọnụ ọgụgụ ndị na-eto eto na-etinye aka na ịtọrọ ụlọ akwụkwọ na Nigeria. Mmetụta ndị ọzọ nwere ike ịgụnye mmerụ ahụ nke uche, mmalite nke òtù nzuzo, ịbụ ngwá ọrụ dị n'aka ụfọdụ ndị isi dị ka ndị na-apụnara mmadụ ihe, ndị na-akwado ụfọdụ ndị ndọrọ ndọrọ ọchịchị, iwebata ụdị omume ọjọọ dị iche iche dị ka ịṅụ ọgwụ ọjọọ, mmeko nwoke na nwanyị, wdg.
Aro amụma
Naijiria na-abụ nke enweghị nchekwa nke na ọ nweghị ebe nchekwa ọzọ. Ma n'ụlọ akwụkwọ, ụlọ ụka, ma ọ bụ ọbụna ebe obibi nke onwe, ụmụ amaala na-anọkarị n'ihe ize ndụ nke ịbụ ndị a tọọrọ. Ka o sina dị, ndị zara ajụjụ nwere echiche na ntọhapụ ụlọ akwụkwọ na-arị elu ugbu a emeela ka o siere ndị nne na nna na ndị nlekọta na mpaghara ahụ nsogbu ahụ ike ịga n'ihu na-eziga ụmụ ha / ngalaba ụlọ akwụkwọ n'ihi egwu na a tọọrọ ha. Ndị a zara ajụjụ nyere ọtụtụ ndụmọdụ iji nyere aka dozie ihe na-akpata ịtọrọ mmadụ yana wepụta ihe ngwọta maka ibelata omume dị otú ahụ na Nigeria. Ndụmọdụ ndị a nyere ma ndị na-eto eto, ndị na-eme ihe nkiri obodo, ndị ọrụ nchekwa, yana gọọmentị Naijiria ọrụ dị iche iche ha nwere ike ime maka ịlụ ọgụ maka ịtọrọ ụlọ akwụkwọ:
1. Okwesiri ikwalite ikike ndi ntorobia n'ikwado ibelata izu ohi n'ulo akwukwo na Naijiria:
Ndị na-eto eto bụ ihe karịrị ọkara nke ndị bi n'ụwa, n'ihi ya, ha kwesịkwara itinye aka na mkpebi ndị metụtara obodo ahụ. Site na ntọọrọ ụlọ akwụkwọ juru ebe niile n'akụkụ dị iche iche nke mba ahụ yana mmetụta ọjọọ ọ na-enwe na mkpokọta ndị ntorobịa, ọ dị ha mkpa itinye aka zuru oke n'ichepụta ihe ngwọta maka ịlụso ihe egwu a ọgụ. N'ikwekọ na nke a, 56.3% na-atụ aro mkpa ọ dị maka nchebe dị elu n'ụlọ akwụkwọ na mgbasa ozi mgbasa ozi maka ndị na-eto eto. N'otu aka ahụ, 21.1% tụrụ aro ka e mepụta ndị uwe ojii obodo karịsịa na mpaghara ndị a na-enwekarị mwakpo ndị a. N'otu aka ahụ, pasent 17.2 tụrụ aro ka emejuputa mmemme nkuzi n'ụlọ akwụkwọ. Ọzọkwa, 5.4% kwadoro maka ịmepụta ọzụzụ na otu nzaghachi mmalite.
2. Ọ dị mkpa ịkwalite mmekorita n'etiti gọọmentị Naijiria, ndị ntorobịa, ndị na-eme ihe nkiri na ndị ọrụ nchekwa maka ibelata ihe gbasara ịtọrọ ụlọ akwụkwọ na Nigeria:
Iji wulite mmekorita dị mma n'etiti gọọmentị Naijiria, ndị na-eto eto, ndị na-ahụ maka ọha na eze, na ndị ọrụ nchekwa maka ibelata okwu gbasara ịtọrọ ụlọ akwụkwọ na mba ahụ, 33.6% tụrụ aro ịtọ otu mpaghara iji hụ na mmekorita dị n'etiti ndị dị iche iche. N'otu aka ahụ, 28.1% tụrụ aro ka ndị uwe ojii mebere ndị dị iche iche na-azụ ha ka ha ga-esi zaghachi okwu ndị a. 17.2% ọzọ kwadoro maka mkparịta ụka n'etiti ndị dị iche iche. Ndụmọdụ ndị ọzọ gụnyere ịhụ na a ga-aza ajụjụ n'etiti ndị niile metụtara.
3. Ọ dị mkpa iwulite ntụkwasị obi n'etiti ndị ntorobịa na ụlọ ọrụ nchekwa dị iche iche na Nigeria:
Ndị zara ajụjụ kwuru na enweghị ntụkwasị obi n'etiti ndị ntorobịa na ndị ọzọ metụtara, ọkachasị ndị ọrụ nchekwa. Ya mere, ha tụrụ aro ọtụtụ usoro ntụkwasị obi, ụfọdụ n'ime ha gụnyere iji nka nka, ịkụziri ndị ntorobịa ọrụ ọrụ nchekwa dị iche iche, ịkụziri ndị na-eme ihe gbasara ụkpụrụ ntụkwasị obi, yana iwulite obodo gburugburu ọrụ ntụkwasị obi.
4. Ọ dị mkpa ka e nyekwa ndị ọrụ nchekwa Naịjirịa ike ka ha wee gboo ịtọrọ mmadụ na Naịjirịa:
Gọọmenti Naijiria kwesịrị ịkwado ụlọ ọrụ nchekwa dị iche iche site n'inye ha ngwa na akụrụngwa niile dị ha mkpa iji nagide ndị a tọọrọ. 47% nke ndị zara ajụjụ tụrụ aro na gọọmentị kwesịrị iwepụta teknụzụ ka mma n'ọrụ ha. N'otu aka ahụ, 24.2% kwadoro maka iwulite ikike maka ndị otu nchekwa. N'otu aka ahụ, 18% kwuru na a na-atụ aro na ọ dị mkpa ịmepụta mmekorita na ntụkwasị obi n'etiti ndị ọrụ nchekwa. Ndụmọdụ ndị ọzọ gụnyere inye ndị agha nchekwa ngwa ọgụ ọkaibe. Ọ dịkwa mkpa ka gọọmentị Naịjirịa gbatịkwuo ego a na-ekenye ndị ọrụ nchekwa dị iche iche iji kpalie ha nke ọma ịrụ ọrụ ha.
5. Kedu ihe ị chere na gọọmentị nwere ike ime iji kwalite nchekwa maka ụlọ akwụkwọ ma hụ na ọ dị mma maka ụmụ akwụkwọ na ndị nkuzi?
Achọpụtala enweghị ọrụ na ịda ogbenye bụ ihe na-akpata ịtọrọ ụlọ akwụkwọ na Naịjirịa. 38.3% nke ndị zara ajụjụ tụrụ aro ka gọọmentị kwesịrị inye ọrụ na-adịgide adịgide na ọdịmma ọha mmadụ nke ụmụ amaala ya. Ndị sonyere na-achọpụtakwa mfu nke ụkpụrụ omume dị n'etiti ụmụ amaala ya mere 24.2% n'ime ha kwadoro nkwado ka mma n'etiti ndị isi okwukwe, ndị ọrụ nzuzo, na ụlọ akwụkwọ agụmakwụkwọ n'ime uche na imepụta mmata. Pasent 18.8 nke ndị zara ajụjụ ahụ kwukwara na ịtọrọ ụlọ akwụkwọ na Naijiria na-arị elu nke ukwuu n'ihi na enwere ọtụtụ oghere ndị ọchịchị na-achị ya mere gọọmentị kwesịrị ịgba mbọ chekwa ebe ndị dị otú ahụ.
mmechi
Ịtọ n'ụlọ akwụkwọ na-abawanye na Naịjirịa ma ọ na-achị karịsịa na mpaghara ugwu obodo ahụ. Ihe ndị dị ka ịda ogbenye, enweghị ọrụ, okpukperechi, enweghị ntụkwasị obi, na ọnụnọ ndị ọchịchị na-achị bụ ụfọdụ ihe na-akpata ịtọrọ ụlọ akwụkwọ na Naijiria. N'ịgbanyere enweghị nchekwa na-aga n'ihu na mba ahụ, ntọhapụ n'ụlọ akwụkwọ na-arị elu na mba ahụ emeela ka ntụkwasị obi na usoro agụmakwụkwọ Nigeria belata, nke mere ka ọnụ ọgụgụ ụmụ akwụkwọ na-aga akwụkwọ bawanye. Ya mere, ọ dị mkpa ka aka niile nọrọ n'elu elu iji gbochie ịtọrọ ụlọ akwụkwọ. Ndị na-eto eto, ndị na-eme ihe n'obodo, na ndị ọrụ nchekwa dị iche iche ga-arụkọ ọrụ ọnụ iji wepụta ihe ngwọta na-adịgide adịgide iji kwụsị ihe egwu a.
References
Egobiambu, E. 2021. Site na Chibok ruo Jangebe: Oge ntọọrọ ụlọ akwụkwọ na Naijiria. Ewetara na 14/12/2021 site na https://www.channelstv.com/2021/02/26/from-chibok-to- jangebe-a-timeline-of-school-kidnappings-in-nigeria/
Ekechukwu, PC and Osaat, SD 2021. Kidnapping in Nigeria: Ihe iyi egwu ọha na eze na ụlọ akwụkwọ agụmakwụkwọ, ịdị adị mmadụ na ịdị n'otu. Mmepe, 4 (1), p.46-58.
Fage, KS & Alabi, DO (2017). Ọchịchị Naijiria na ndọrọ ndọrọ ọchịchị. Abuja: Basfa Global Concept Ltd.
Inyang, DJ & Abraham, UE (2013). Nsogbu ọha mmadụ nke ịtọrọ mmadụ na ihe ọ pụtara na mmepe mmekọrịta akụ na ụba nke Nigeria: Ọmụmụ obodo Uyo. Akwụkwọ akụkọ Mediterranean nke sayensị mmekọrịta ọha na eze, 4 (6), p.531-544.
Iwara, M. 2021. Otu ntọhapụ ụmụakwụkwọ si egbochi ọdịnihu Naijiria. Eweghachitere na 13/12/2021 site na https://www.usip.org/publications/2021/07/how-mass-kidnappings-students- hinder-nigerias-future
Ojelu, H. 2021. Oge ntọrọ n'ụlọ akwụkwọ. Eweghachitere na 13/12/2021 site na https://www.vanguardngr.com/2021/06/timeline-of-abductions-in-schools/amp/
Uzorma, PN & Nwanegbo-Ben, J. (2014). Ihe ịma aka nke njide na ịtọrọ mmadụ na ndịda-ọwụwa anyanwụ Naijiria. International Journal of Research in Humanities, Arts and Literature. 2 (6), p.131-142 .
Verjee, A. na Kwaja, CM 2021. Ọrịa na-efe efe nke ịtọrọ mmadụ: Ịsụgharị ntọọrọ ụlọ akwụkwọ na enweghị nchebe na Nigeria. Ọmụmụ Afrịka nkeji nkeji, 20 (3), p.87-105.
Yusuf, K. 2021. Timeline: Afọ asaa ka Chibok gasịrị, ịtọrọ ụmụakwụkwọ n'ụka ghọrọ ihe a na-ahụkarị na Naịjirịa. Eweghachitere na 15/12/2021 site na https://www.premiumtimesng.com/news/top-news/469110-timeline-seven-years-after-chibok-mass-kidnapping-of-students-becoming- norm-in- nigeria.html
Ibrahim, B. na Mukhtar, JI, 2017. Ntụle ihe kpatara na nsonazụ nke ịtọrọ mmadụ na Naijiria. Nyocha nyocha nke Africa, 11 (4), p.134-143.
