Site n'aka Alfred de Zayas Counterpunch, November 16, 2022
Anyị bụ ndị nwere ihe ùgwù nke ịgụ akwụkwọ n'asụsụ Latịn nwere obi ụtọ na-echeta banyere Terentius, Cicero, Horatius, Virgilius, Ovidius, Seneca, Tacitus, Juvenalis, wdg, ha niile rụzuru aphorists.
Ọtụtụ maxims ndị ọzọ na Latin na-ekesa - ọ bụghị ha niile bụ ihe bara uru nye mmadụ. Ndị a gbadara anyị site n’aka ndị nna ụka na ndị ọkà mmụta oge ochie. N'ụbọchị hey nke heraldry, ọtụtụ ezinaụlọ ndị eze na ndị na-achị achị na-asọ mpi maka nkebiokwu Latin amamihe iji yikwasị uwe agha nke ha, dịka ọmụmaatụ. amaghi m nsogbu, motto nke usoro ndị eze Stuart (ọ dịghị onye na-akpasu m iwe n'enweghị ntaramahụhụ kwesịrị ekwesị).
Okwu ahụ dị egwu"si vis pacem, para bellum” (ọ bụrụ na ị chọrọ udo, jikere maka agha) na-abịakwute anyị site na narị afọ nke ise AD, onye edemede Latin bụ Publius Flavius Renatus, onye edemede ya. Na agha enweghị mmasị ma ọbụghị nkebiokwu nke elu elu na nke nwere ike ịsọ mpi. Ebe ọ bụ na ndị na-alụ ọgụ n'ụwa niile na-enwe obi ụtọ n'ihota nkwuputa a na-ekwu na ọgụgụ isi - na ọṅụ nke ndị na-emepụta ngwá agha ụlọ na nke mba ụwa.
N'ụzọ dị iche, International Labour Office chepụtara na 1919 usoro mmemme nwere ezi uche karịa:si vis pacem, cole justitiam, na-ekwupụta atụmatụ ezi uche dị na ya na nke a ga-emejuputa atumatu: "ọ bụrụ na ịchọrọ udo, zụlite ikpe ziri ezi". Mana kedu ikpe ziri ezi nke ILO pụtara? Mgbakọ ILO na-edobe ihe "ikpe ziri ezi" kwesịrị ịpụta, ịkwalite ikpe ziri ezi nke ọha mmadụ, usoro ziri ezi, iwu nke iwu. "Ikpe ziri ezi" abụghị "iwu iwu" na ọ dịghị ekwe ka ngwá ọrụ nke ụlọ ikpe na ụlọikpe maka nzube nke ụjọ megide ndị na-emegide. Ikpe ziri ezi abụghị echiche ụlọ elu ọdụm, ọ bụghị iwu Chineke, kama ọ bụ njedebe nke usoro nhazi ọkọlọtọ na usoro nleba anya nke ga-egbochi mmegbu na aka ike.
Cicero a na-asọpụrụ nyere anyị ihe ndị a na-egbu mgbu: Enem leges inter arma (na ya Pro Milone arịrịọ), nke kemgbe ọtụtụ narị afọ a na-ekwu na-ezighị ezi dị ka inter Arma gbachi nkịtị leges. Ihe gbara ya gburugburu bụ arịrịọ Cicero megide ime ihe ike sitere na ndọrọ ndọrọ ọchịchị, na ọ dịghị mgbe e bu n'obi ịkwalite echiche na n'oge esemokwu iwu na-apụ n'anya. Kọmitii International nke Red Cross nwere nsụgharị na-ewuli elu "Inter arma caritas": n'agha, anyị kwesịrị ime enyemaka mmadụ, ịdị n'otu na ndị ọ metụtara, ọrụ ebere.
N'echiche a, Tacitus jụrụ echiche ọ bụla nke "udo" nke dabeere na nrubeisi na mbibi. N'ime ya Ogbe ọ na-eme omume nke ndị agha Rom na-eme ihe n'ụra.solitudinem faciunt, pacem appellant” – ha na-eme ala tọgbọrọ n’efu wee kpọọ ya udo. Taa, a ga-akatọ Tacitus dị ka “ihe na-atọ ụtọ”, onye na-efe efe.
Otu n'ime okwu Latin kachasị nzuzu m maara bụ Emperor Ferdinand I's (1556-1564) petulant "Fiat justitia, et pereat mundus” — ka e mee ikpe ziri ezi, ọ bụrụgodị na ụwa na-ala n’iyi. Na mbụ nkwuputa a dị ka ihe ezi uche dị na ya. N'ezie, ọ bụ echiche mpako kachasị elu nke nwere nnukwu ntụpọ abụọ. Nke mbụ, gịnị ka anyị na-aghọta n'okpuru echiche nke "ikpe ziri ezi"? Ma ònye ga-ekpebi ma ihe e mere ma ọ bụ ihe e mejọrọ ọ̀ bụ ikpe ziri ezi ma ọ bụ na-ezighị ezi? Onye ọchịchị kwesịrị ịbụ naanị onye na-ekpe ikpe ziri ezi? Nke a na-atụ anya ka Louis XIV nwere petulant "Biko, lee". Absolutist nzuzu. Nke abuo, ụkpụrụ nke nha nha na-agwa anyị na e nwere ihe ndị ka mkpa na ịdị adị mmadụ. N'ezie ndụ na nlanarị nke mbara ala dị mkpa karịa echiche ọ bụla na-adịghị adị nke "ikpe ziri ezi". Gịnị mere e ji bibie ụwa n'aha echiche na-adịghị agbanwe agbanwe nke "ikpe ziri ezi" nkịtị?
Ọzọkwa, "Fiat justitia” na-enye mmadụ echiche na n’ụzọ ụfọdụ ka Chineke n’onwe ya chiri ikpe ziri ezi, mana a kọwara ya ma tinye ya n’ike site n’ike nke nwa oge. Otú ọ dị, ihe otu onye nwere ike were dị ka "ezi omume", onye ọzọ nwere ike ịjụ dị ka onye na-adịghị mma ma ọ bụ "na-ezighị ezi". Dị ka Terentius dọrọ anyị aka ná ntị: Kwuo homines, tot sententiae. Enwere ọtụtụ echiche dị ka ndị isi dị, ya mere ọ ka mma ịmalite agha maka esemokwu dị otú ahụ. Ọ ka mma ikwenye ekwenyeghị.
A lụọla ọtụtụ agha n'ihi enweghị mgbagha gbakwasara n'echiche nkịtị nke ihe ikpe ziri ezi pụtara. M ga-atụ aro maxim iji nye anyị mkpali ịrụ ọrụ maka ikpe ziri ezi: "fiat justitia u prosperatur mundus” — gbalịsie ike na-eme ihe ziri ezi ka ụwa wee nwee ọganihu. Ma ọ bụ ọbụlagodi "fiat justitia, ma pereat mundus“, gbalịa mee ikpe ziri ezi ka ụwa wee mee ọ bụghị laa n'iyi.
Agha ugbu a na Ukraine na-egosipụta nke ọma nhọrọ "zuru ezu". Anyị na-anụ ka ndị ndọrọ ndọrọ ọchịchị na-eti mkpu maka "mmeri", anyị na-ekiri ka ha na-agbanye mmanụ ọkụ. N'ezie, site n'ịgbalite mgbe niile, na-ebuli stek, anyị dị ka anyị na-ama ụma na-agbaga na njedebe nke ụwa dịka anyị maara ya - Apọkalips ugbu a. Ndị na-ekwusi ike na ha ziri ezi na onye mmegide ahụ ezighị ezi, ndị na-ajụ ịnọdụ ala ma kparịta njedebe nke agha ahụ, ndị na-etinye ihe ize ndụ nuklia n'ụzọ doro anya na-ata ahụhụ site n'ụdị nke taedium vitae – ike ọgwụgwụ nke ndụ. Nke a dị oke egwu.
N’agha afọ 30 e gwara 1618-1648, ndị Protestant kweere na ikpe ziri ezi dị n’akụkụ ha. Ewoo, ndị Katọlik kwukwara na ha nọ n'akụkụ aka nri nke akụkọ ihe mere eme. Ihe dị ka nde mmadụ 8 nwụrụ n’efu, n’October 1648 kwa, n’ịbụ ndị ike gwụworo maka ogbugbu ahụ, ndị agha ahụ bịanyere aka n’akwụkwọ bụ́ Peace nke Westphalia. Enweghị ndị mmeri.
N'ụzọ na-akpali mmasị, n'agbanyeghị oke arụrụala ndị e mere n'agha afọ 30 ahụ, e nweghị ikpe mpụ agha mgbe e mesịrị, ọ dịghị ụgwọ ọrụ na 1648 Treaties of Münster na Osnabrück. N'ụzọ megidere nke ahụ, Nkeji edemede 2 nke nkwekọrịta abụọ ahụ kwuru maka mgbaghara n'ozuzu. Awụsawo nnukwu ọbara. Europe chọrọ ezumike, na “ntaramahụhụ” ka a hapụrụ nye Chineke: “A ga-enwe n'otu akụkụ na nke ọzọ nchefu na-adịgide adịgide, mgbaghara, ma ọ bụ mgbaghara nke ihe niile e meworo… n'ụzọ dị otú a, na ọ dịghị ahụ… na-eme omume iro ọ bụla, na-enwe iro ọ bụla, ma ọ bụ na-akpata nsogbu ọ bụla n'etiti ibe ya. "
Summa summarum, Nke kacha mma ka bụ ụkpụrụ udo nke Westphalia "Pax optima rerum” – udo bụ ihe kacha mma.
