Site na Alice Slater
Na 1970 Non-Proliferation Treaty (NPT), gbatịrị ruo mgbe ebighị ebi na 1995 mgbe ọ ga-agwụ, ọ bụrụhaala na ngwa agha nuklia ise kwuru nke mekwara veto ike na Security Council (P-5) - US, Russia, UK, France, na China– “ga-eji ezigbo okwukwe na-eme mkparịta ụka”[I] maka mkpochapu nuklia. Iji zụta nkwado nke ụwa ndị ọzọ maka azụmahịa ahụ, ngwa agha nuklia na-ekwu "mee ka ite ahụ dị ụtọ" site na nkwekọrịta Faustian na-ekwe nkwa na ngwa ọgụ ndị na-abụghị nuklia bụ "ikike a na-apụghị ịgbanwe agbanwe"[Ii] ka a na-akpọ "udo" nuklia nuklia, si otú ahụ na-enye ha mkpịsị ugodi nke bọmbụ ọrụ. [iii] Mba ọ bụla n'ụwa bịanyere aka na nkwekọrịta ọhụrụ ahụ belụsọ India, Pakistan, na Israel, nke gara n'ihu na-emepụta ngwa agha nuklia. North Korea, onye otu NPT, jiri ikike teknụzụ were nweta "ikike a na-apụghị ịgbanwe agbanwe" ya maka ikike nuklia wee hapụ nkwekọrịta ahụ iji mee bọmbụ nuklia nke ya. Taa, e nwere ngwá agha nuklia itoolu nwere bọmbụ 17,000 na mbara ala, 16,000 nke dị na US na Russia!
Na nsonye 1995 NPT Review na Extension Conference, netwọk ọhụrụ nke NGO, Abolition 2000, na-akpọ maka mkparịta ụka ozugbo banyere nkwekọrịta iji kpochapụ ngwá agha nuklia na mpaghara nke ike nuklia. [iv]Otu ọrụ nke ndị ọka iwu, ndị ọkà mmụta sayensị na ndị na-eme iwu depụtara Nkwekọrịta Ngwá Agha Ngwá Ọrụ[v] na-edobe usoro niile dị mkpa iji tụlee maka mkpochapu ngwa agha nuklia. Ọ ghọrọ akwụkwọ gọọmentị UN ma zoo ya na Secretary General Ban-ki Moon maka afọ 2008 maka atụmatụ ise maka mgbapụta nuklia. [vi]Ntinye nyocha nke Nyocha nke Nyocha chọrọ Nyocha Ọgbakọ ọ bụla n'ime afọ ise ọ bụla, ya na nzukọ Kọmitii Preparatory dị n'etiti.
Na 1996, NGO World Court Project chọrọ Mkpebi Ndụmọdụ site na Courtlọikpe Na-ahụ Maka Ikpe Na-ahụ Maka Mba onwa na iwu nke bọmbụ ahụ. Courtlọikpe ahụ kpebiri otu olu na ọrụ mba dị iche iche dị iji "mechie mkparịta ụka na mkpochapu nuklia n'akụkụ ya niile", mana na-enweghị nkụda mmụọ kwuru naanị na ngwa agha ahụ "n'ozuzu iwu" ma kwenye na ọ nweghị ike ikpebi ma ọ ga-abụ iwu ma ọ bụ na ọ gaghị jiri ngwa agha nuklia "mgbe ọ dị ndụ na steeti ịnọ n'ihe ize ndụ". [vii]N’agbanyeghi otu ndi otu ndi otu NGO n’agba mbo icho inweta nkwa ndi P-5 n’enye na nyocha ndi NPT, ogha n’iru agha n’agha. Na 2013, Egypt si n'ezie pụọ na nzukọ NPT n'ihi na nkwa emere na 2010 iji mee ogbako na Ngwá Agha nke Mbibi Mbibi na Middle East (WMDFZ) ka emebeghị, n'agbanyeghị na nkwa maka WMDFZ bụ nke enyere na Middle East steeti dị ka ihe mgbazinye iji nweta ntuli aka ha maka mgbatị ebighi ebi nke NPT ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ afọ 20 tupu 1995.
Na 2012, Kọmitii Mba Nile nke Red Cross mere mgbalị siri ike a na-enwetụbeghị ụdị ya iji kụziere ụwa na ọ nweghị iwu iwu dị ugbu a na ojiji na ihe onwunwe nke ngwa agha nuklia n'agbanyeghị ọdachi ọdachi ndị mmadụ ga-akpata site na agha nuklia, si otú a na-eme ka ọha na eze mara banyere egwu dị egwu nke mgbukpọ nuklia. [viii] Ntinye ohuru, Mgbasa Ozi Mba Nile Iji Kpochapụ Ngwá Agha Nuklia (ICAN) [ix]amalitela iji mee ka a mara nsonaazụ ọdachi nye ndụ niile dị n'ụwa ka agha nuklia ga-amalite, site na mberede ma ọ bụ imewe, yana enweghị ike nke gọọmentị n'ogo ọ bụla iji zaghachi nke ọma. Ha na-akpọ oku ka amachibido iwu gbasara ngwa agha nuklia, dịka ụwa machibidoro ngwa agha kemịkalụ na ngwa agha, yana ogbunigwe na ogbunigwe. Na 1996, ndị otu NGO na mba ndị nwere omume enyi, nke Canada na-edu, zukọrọ na Ottawa, na nnọkọ a na-enwetụbeghị ụdị nke ụlọ ọrụ UN gbochiri iji kparịta nkwekọrịta iji machibido ogbunigwe. A bịara mara nke a dịka “Usoro Ottawa” nke Norway jikwa ya mee ihe na 2008, mgbe ọ na-enwe nzukọ na mpụga mgbochi UN na-akparịta ụka maka iwepụta mmachibido iwu mgbochi ụyọkọ.[X]
Norway gakwara oku nke International Red Cross na 2013, na-akwado ọgbakọ pụrụ iche maka Mmetụta Na-ahụ Maka Ngwá Agha Nuclear. Nzukọ Oslo mere na mpụga usoro ntọala nke ụlọ ọrụ dịka NPT, Nzukọ na Disarmament na Geneva na Kọmitii Mbụ nke General Assembly, ebe ọganihu na mkpochapu nuklia akpọnwụla n'ihi na ngwa agha nuklia na-adị njikere ime ihe usoro eji agbasawanye, ma ghara ime ihe ọ bụla bara uru maka mkpochapu nuklia. Nke a, n'agbanyeghị ọtụtụ nkwa efu emere na 44 afọ akụkọ nke NPT, na ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ afọ 70 mgbe bọmbụ 1945 nke Hiroshima na Nagasaki gasịrị. P-5 weghaara ogbako Oslo, na-enye nkwupụta nkwonkwo na-ekwu na ọ ga-abụ "ihe ndọpụ uche" site na NPT! Mba abụọ nwere ngwa agha nuklia gosipụtara-India na Pakistan, isonyere mba 127 bịarutere Oslo na mba abụọ ahụ ji ngwa ọgụ nuklia gakwara ogbako na-esote afọ a nke Mexico kwadoro, yana mba 146.
Mgbanwe dị na ikuku na ngbanwe nke ndị na-anụ ọkụ n'obi na otu mba na ọha na-elekọta mgbagha nuklia. Ha na-ezukọ na mmekorita ya na ọnụ ọgụgụ ka ukwuu ma na-enwewanye mkpebi siri ike kwadoro nkwekọrịta iwuchibido iwu nuklia nke ga-egbochi ihe onwunwe, ule, ojiji, mmepụta na inweta ngwá agha nuklia dị ka iwu na-akwadoghị, dịka ụwa sirila mepụta ngwa agha kemịkalụ na nke sitere na ndụ. Usoro nkwekọrịta ahụ ga-amalite imechi ọdịiche dị na mkpebi Courtlọikpe Worldwa nke na-enweghị ike ikpebi ma ọ bụrụ na ngwa agha nuklia ezighi ezi n'ọnọdụ niile, ọkachasị ebe ndụ nke steeti nọ n'ihe ize ndụ. Usoro ohuru a na-aru oru n'èzí nke ulo oru mkparita uka nke UN, nke mbu na Oslo, ma na Mexico ya na nzuko nke ato atubere na Austria, afọ a, ọ bụghị afọ anọ mgbe nke ahụ gasịrị na 2018 dị ka ndị otu na-esiteghị na mba ndị na-akwadoghị ịghọta mkpa dị ngwa maka ịkwaga ngwa ngwa maka mkpochapụ nuklia, ma enwetabeghị ịzụta ọ bụla site na P-5 na-emegharị ahụ. N'ezie, US, France na UK enweghị nsogbu ọ bụla iziga onye nnọchi anya dị mma na nzukọ mbụ dị elu na akụkọ ntolite maka ndị isi nke ndị isi ala na ndị ozi mba ofesi iji dozie nkwarụ nuklia na UN General Assembly na ọdịda ikpeazụ. Ha megidere nguzobe nke otu UN Open Ended Work for Nuclear Disarmament nke zutere na Geneva na nzukọ na-ezighi ezi na ndị NGO na ndị gọọmentị, na-enweghị ike igosi maka otu nzukọ emere n'oge ọkọchị nke 2013.
Na Nayarit, Meksiko, oche Mexico nyere ụwa Valentine na February 14, 2014 mgbe ọ kwubiri okwu ya ruo ovation nke ọma na ọtụtụ ndị nnọchiteanya gọọmenti na ndị NGO nọ na-ekwu, sị:
Mkparịta ụka zuru ezu na nke zuru oke banyere mmetụta enyemaka ndị mmadụ na-emetụta ngwá agha nuklia kwesịrị iduga ná ntinye aka nke United States na ọha mmadụ iji nweta ụkpụrụ na ụkpụrụ ụwa ọhụrụ, site n'aka ngwá ọrụ iwu kwadoro. Ọ bụ echiche nke oche na Nzukọ Nayarit egosiwo na oge eruola ịmalite usoro ndọrọ ndọrọ ọchịchị na-akwado ihe mgbaru ọsọ a. Nkwenkwe anyị bụ na usoro a kwesịrị inwe usoro oge, nkọwa nke oke nkwekọrịta kachasị mma, na usoro doro anya, na-eme ka enyemaka ndị mmadụ na-emetụta ngwá agha nuklia bụ ihe kachasị mkpa nke mmechi. Oge eruola ime ihe. Ihe ncheta 70th nke ọgụ Hiroshima na Nagasaki bụ ihe dị mkpa iji mezuo ihe mgbaru ọsọ anyị. Nayarit bụ isi nke nloghachi (mesiri ike kwukwara).
Haswa amalitela usoro Ottawa maka ngwa agha nuklia nke enwere ike mechaa n'oge na-adịghị anya ma ọ bụrụ na anyị dị n'otu ma lekwasị anya! Otu ihe mgbochi nke na-apụta ìhè na ọganiihu nke ị nweta nkwekọrịta mmachibido iwu sara mbara bụ ọnọdụ nke "nche anwụ nuklia" dịka Japan, Australia, South Korea na ndị otu NATO. O doro anya na ha na-akwado ịkwado nuklia mana ha ka na-atụkwasị obi na "mgbochi nuklia" na-egbu egbu, amụma nke gosipụtara njikere ha nwere ịnweta obodo ndị US gbara ọkụ ma bibie ụwa anyị na ha.
Inweta nkwekọrịta amachibidoro iwu na-enweghị mba agha nuklia ga-enye anyị obi iji jide ha na nkwekọrịta ha iji kparịta maka mkpochapụ mkpochapụ nke ngwa agha nuklia n'oge kwesịrị ekwesị site na ịkwa ha ụta maka ọ bụghị naanị na ha agaghị asọpụrụ NPT mana maka imebi ha kpamkpam "Ezigbo okwukwe" nkwa maka mgbapụta nuklia. Ha na-aga n’ihu na-anwale ma wuo bọmbụ ọhụrụ, ụlọ ọrụ nrụpụta, yana sistemụ nnyefe ebe a na-awakpo nne Earthwa na usoro nke usoro a na-akpọ “okpuru”, ebe ndị omekome a na-aga n’ihu na-agbawa plutonium ala na Nevada na Novaya Zemlya ule saịtị. Nkwado P-5 siri ike na usoro “nke ukwu”, nke ụfọdụ mba nuklia na-akwado ”, karia mkparịta ụka nke mmachi iwu machibidoro ihu abụọ ha n'ihi na ọ bụghị naanị na ha na-emezi ọgbara ọhụrụ na dochie ngwa agha ha, ha n'ezie ịgbasa ụlọ ọrụ bọmbụ nuklia gburugburu ụwa n'ụdị ihe nrụpụta nuklia maka uru ahịa, ọbụnadị adaghị ịbanye na nkwekọrịta ahụ.
Na nzukọ na-abịa n'ihu na Austria, December 7th na 8th of afọ a, anyị kwesịrị ịhazi usoro ịkwanye nkwado maka mmachibido iwu. Anyi kwesiri inwe ndi ochichi kariri ka ha gosiputa na Vienna, ma mee atumatu maka otutu ndi NGO ka ha gbaa ndi steeti ume ka ha si na ncheta nuklia nke ihere ha bia ma mee ka ndi mmadu nwee udo. kwụsị ihe otiti nuklia!
Lelee nyocha ICAN iji chọpụta otú i nwere ike isi na Vienna. www.icanw.org
[I] "Onye ọ bụla n'ime ndị otu na nkwekọrịta ahụ na-agba mbọ ịchụ mkparịta ụka na ezi okwukwe na usoro dị irè metụtara nkwụsị nke ngwa agha nuklia na mbido ụbọchị na mgbapụta nuklia, yana na nkwekọrịta na mkpochapu agha zuru oke."
[Ii] Nkeji edemede IV: Ọ dịghị ihe ọ bụla dị na Nkwekọrịta a nke a ga-atụgharị dị ka ọ na-emetụta ikike niile a na-apụghị ịgbanwe agbanwe nke ndị otu niile na Nkwekorita ahụ iji zụlite nyocha, mmepụta na ojiji nke ike nuklia maka ebumnuche udo na enweghị ịkpa oke…
[v] Ịchebe Nzọpụta anyị: http://www.disarmsecure.org/
