Onweghị ihe dị ebube gbasara agha ma ọ bụ igbu mmadụ. Ọnụ agha mmadụ na-akwụ karịrị agha - ọ na-enwe mmetụta na-adịgide adịgide n'ahụ di na nwunye, ụmụaka, ụmụnne nwoke, ụmụnne nwanyị, ndị nne na nna, nne na nna ochie, ụmụ nwanne nna, nwanne nne na nwanne nna ya n'ọgbọ. Achọpụtala na ọtụtụ ndị agha n’akụkọ ihe mere eme adịghị njikere igbu ndị ọzọ ma mee ya n’ụzọ doro anya na ọ ga-emegide ụdị okike ha. Dịka ikikere iji ime ihe ike na-edozi esemokwu, mgbe ahụ, nsonaazụ nke igbu mmadụ n'agha dị oke njọ… na nsonaazụ nke ime ihe ike nke steeti nyere iwu na-abụkarị mbibi maka ndị a na-akpọ ndị mmeri na ndị meriri. Ọ bụ enweghị mmeri ọnọdụ.
George Bush kwuru na anyị na-eche nsogbu nke "axis nke ihe ọjọọ" ihu bụ Korea, Iran na Iraq. Ọchịchị Obama na, n'ụzọ dị mwute, mechara mee ka ọnụọgụ nke mba ndị ọzọ ezubere iche. Ọ bụ ezie, Martin Luther King, Jr. kwuru na ajọ ihe ọjọọ n'ụwa bụ ịda ogbenye, ịkpa ókè agbụrụ na agha. A na-eme ihe ọjọ atọ nke eze kwa ụbọchị na amụma US ụlọ na mba ofesi. Ikekwe ọ bụrụ na Bush na Obama nwere ezigbo mmasị ịkwụsị iyi ọha egwu, ha ga-eleba anya na nyocha nke King.
N'akụkọ ihe mere eme nile, a nọwo na-arụrịta ụka banyere ụzọ kasị mma isi dozie esemokwu. Nhọrọ ndị a bụkarị ime ihe ike na ụzọ dịgasị iche iche nke emeghị ihe ike. O yikwara ka enwere ezigbo ọdịiche dị n'etiti omume n'etiti "ndị mmadụ" n'ime steeti si edozi esemokwu na otu esi edozi esemokwu dị n'etiti "steeti". Ọ bụ na esemokwu ndị a na mkpebi ha ka ịda ogbenye, ịkpa ókè agbụrụ na agha na-emekọrịta.
Ọnụ ọgụgụ ka ukwuu nke ndị mmadụ n'ụwa na-edozi esemokwu ọ bụla site na usoro ndị na-adịghị eme ihe ike (ntụgharị mkparịta ụka, nkwekọrịta ọnụ). Dr. King kwuru na ebumnuche nke mgbanwe mmekọrịta na-abụghị ime ihe ike ma ọ bụ mkpebi esemokwu na-abụghị ime ihe ike abụghị ịbọ ọ́bọ̀ kama ọ bụ ịgbanwe obi nke onye a na-akpọ onye iro. “Anyị anaghị ekpochapụ ịkpọasị site n'ịhụ ịkpọasị asị; anyị na-ewepụ onye iro, ”ka o kwuru,“ site n’iwepụ iro. Ọ bụ nnọọ ihe e kere eke ka ịkpọasị na-ebibi ma na-agbada. ”
Ọtụtụ mba nwekwara iwu megidere iji ihe ike eme ihe n'otu n'otu. Dịka ọmụmaatụ, na obodo ndị obodo US, mmadụ ekwesịghị ịkpachara anya gbuo onye ọzọ. Ọ bụrụ otu a, steeti na-ekpe ha ikpe maka ikpe nke ga - eme, mgbe ikpe ndị juri, na steeti n’onwe ya na - egbu onye ahụ maka ime mpụ dị otú ahụ. Ahụhụ na US, agbanyeghị, edebere ndị na-enweghị ego. Okwesiri ighota na United States bu nani mba odida anyanwu nke ka na-agha ikpe ọnwụ, nke a na-etinye na ndi mmadu dara ogbenye na ndi mmadu ndi na-enweghi oke ihe ha ga-eji chebe onwe ha. Ọnwụ ọnwụ bụ ezigbo ihe atụ nke ime ihe ike (ma ọ bụ ụjọ) obodo nyere iji dozie esemokwu. N'okwu Dr. King, amụma ụlọ nke America bụ ịkpa ókè agbụrụ, nke bụ agha megide ndị ogbenye na, na ọnwụ ọnwụ, na-egosi ndị na-adịghị njikere ịgbaghara.
Afọ ndị gara aga Achọrọ m ịmatakwu banyere agha wee jiri aghụghọ gbaa ụfọdụ n'ime ndị enyi nna m ndị lụrụ ọgụ na Germany n'oge agha ụwa abụọ. Ha anaghị agwa m okwu. Ha agaghị ekenye ihe ọ bụla. O were obere oge ịghọta ihe ọjụjụ ha jụrụ. Agha, kemgbe m mụtara, dị ka ụdị ime ihe ike, nhụjuanya na nhụjuanya ọ bụghị ihe ijuanya na ịkọkọrịta ahụmahụ ndị ahụ bụ ihe ọtụtụ ndị na-adịghị njikere ime. N’akwụkwọ ya Ihe Onye O bula Kwesịrị Ịmara Banyere Agha, onye nta akụkọ Chris Hedges dere, sị, “Anyị nwere ike ịlụ agha. Anyị na-atụgharị ya na ntụrụndụ. N'ime ihe a niile, anyị echefuru ihe agha bu, ihe ọ na-eme ndị mmadụ na-ata ahụhụ ya. Anyị na-arịọ ndị agha na ndị ezinụlọ ha ka ha chụọ aja nke na-acha ndụ ha niile. Ndị kasị akpọ agha asị, achọtawo m, bụ ndị lagoro ezumike nka mara ya. ”
Na idozi esemokwu "n'etiti steeti", n'etiti ndị nwere ezi uche ma ọ dịkarịa ala, a na-ahụta agha mgbe niile dị ka ihe ikpeazụ maka ọtụtụ ebumnuche ọ bụla, ọbụghị nke kachasị ịbụ ikike mbibi ya dị ukwuu. Echiche "naanị agha" dabere na echiche ahụ - na a gbalịrị ihe ọ bụla iji dozie esemokwu ahụ tupu agha amalite. Ka o sina dị, iji kwughachi Dr. King ọzọ, ọ ji amamihe jụọ ihe kpatara “ogbugbu nke nwa amaala na mba gị bụ mpụ, mana ogbugbu nke ụmụ amaala mba ọzọ na agha bụ omume ọma nke dimkpa?” Distkpụrụ na-agbagọ iji jide n'aka.
United States nwere akụkọ ihe ojoo nke ime ihe ike n'inwe ike iji dozie esemokwu mba na ihe kachasị mkpa ichikota ma nwee ohere inweta ihe onwunwe, dị ka mmanụ. Ugboro ole ka United States na-egosi ihe kpatara ya maka agha. Ihu ihu abụọ na-apụta ìhè n'otu oge ahụ a na-akụziri ndị ntorobịa ka ha gbuo.
N'ihe yiri nke okpukpu atọ nke ịkpa ókè agbụrụ, ịda ogbenye na agha, ihe agha nke agha US na-eme ka ndị na-ata ahụhụ na ụlọ anyị. Nke a bụ ndị ogbenye na ndị nwere agba karịa ndị ọgaranya na ndị ọcha na-akwụ ụgwọ, ndị isi ụlọ ọrụ na ndị ọrụ gọọmentị, wdg. Ịza ajụjụ na ikpe ziri ezi na ikpe ụlọikpe nke United States adịghị njọ ma mbipụta nke ụlọ akwụkwọ na ihe ndị na-ezighị ezi dị oke mkpa ihe na-ezighị ezi na-abawanye njọ. Ka o sina dị, ọdachi Ferguson na ọtụtụ ndị ọzọ nọ na United States na-akpata nhụsianya dị mwute nke ndụ ojii na-abata n'uche, dị ka ihe atụ ndị a ma ama banyere omume ahụ na America. Dị ka agbanye ụlọ anyị, ndị agha United States na - emegide ndị ogbenye, ndị na - adịghị njikere na mba ndị bi na agba, ebe US nwere ike ijide n'aka, ọ dịkarịa ala, mmeri dị mkpirikpi.
Ime ihe ike nwere mmetụta "obi ọjọọ" na anyị dịka otu obodo. Ọ dịghị mma maka anyị na agbanyeghị ị lee ya anya. Afọ ole na ole gara aga, onye Britain bụ ọkà mmụta ihe banyere mmadụ, Colin Turnbull mụrụ banyere mmetụta nke ọnwụ ọnwụ na United States. Ọ gbara ajụjụ ọnụ ndị nche n'usoro ọnwụ, ndị dọtara mgba ọkụ maka iwe ọkụ, ndị mkpọrọ nọ n'ahịrị ọnwụ na ndị ezinaụlọ nke ndị a niile. Mmetụta mmetụta uche na-adịghị mma na nsogbu ahụike bụ nke meriri maka ndị niile na-etinye aka na igbu mmadụ na steeti dị ukwuu. Ọ dịghị onye gbanahụ ụjọ.
Ndị ọkà mmụta mmekọrịta ọha na eze amalitewokwa ileba anya ná mmetụta “agha” na-emetụta ọha mmadụ. O nwekwara mmetụta “obi ọjọọ” n'ahụ anyị. A maara na ihe na-akpụzi ụdị omume anyị bụ ezinụlọ na ndị ọgbọ gbara anyị gburugburu. Mana ihe ndị ọkà mmụta mmekọrịta ọha na eze na-elebeghị anya bụ mmetụta nke atumatu steeti na omume mmadụ. Fọdụ ndị ọkà mmụta mmekọrịta ọha na eze achọpụtawo na mgbe agha gasịrị, mmụba nke onye ọ bụla na-eme ihe ike na mba nke ma ndị meriri ma ndị meriri n'agha ahụ. Ndị ọkà mmụta mmekọrịta ọha na eze elelewo ihe nlereanya nke ime ihe ike, na usoro mmebi akụ na ụba na ndị ọzọ iji kọwaa ihe a. Naanị nkọwa nke dị ka nke kachasị sie ike bụ ịnabata steeti iji ihe ike eme ihe iji dozie esemokwu. Mgbe alaka nile nke gọọmentị site na ndị isi, na ndị omebe iwu, na ụlọ ikpe na-anabata ime ihe ike dị ka ụzọ isi dozie esemokwu, ọ na-egosi na ọ na-agbado ndị mmadụ n'otu n'otu - ọ bụ ihe ọkụkụ na-acha akwụkwọ ndụ iji ma ọ bụ tụlee ime ihe ike dị ka ụzọ a nabatara na anyị ndụ kwa ụbọchị.
Ikekwe otu n'ime arụmụka kachasị sie ike megide iziga ụmụ agbọghọ na ụmụ nwoke anyị agha bụ na ọtụtụ n'ime anyị achọghị igbu ma ọlị. N'agbanyeghị na a na-akụziri anyị etu agha ga-adị ebube, ọtụtụ n'ime anyị anaghị erube isi na arịrịọ nke igbu. N’akwụkwọ ya na-adọrọ mmasị Na-egbu: Ọmụmụ Ihe Uche Na-agụnye Ọmụma na-egbu egbu na Agha na Society (1995), ọkà mmụta n’akparamàgwà mmadụ bụ́ Lt. Colonel Dave Grossman nyefere “Isi Na-enweghị Mmetụta N’akụkọ Ihe Mere Eme” otu isiakwụkwọ. Nnyocha achọpụtawo na n'akụkọ ihe mere eme, na agha ọ bụla, naanị 15% na 20% nke ndị agha dị njikere igbu. Onu ogugu di ala a bu ihe zuru oke ma na-emetụta ndi agha si mba obula na akuko edere edere. N'ụzọ na-akpali mmasị, ọbụlagodi site na onye iro anaghị eme ka mmadụ gbuo mmadụ. Grossman na-enye nchọta na-adọrọ mmasị na “Ọbụna na elele a, ọ bụ naanị 1 pasent nke ndị ọkwọ ụgbọ elu US maka 40% nke ndị ọkwọ ụgbọelu ndị iro gbagburu n'oge agha ụwa abụọ; ihe ka n'ọnụ ọgụgụ gbagbughị onye ọ bụla ma ọ bụ ọbụna gbalịa. ”
O doro anya na US enweghị ekele maka ọnụ ọgụgụ dị ala nke ndị na-egbu mmadụ, n'ihi ya, ọ malitere ịgbanwe ụzọ ọ si azụ ndị agha ya. Ndị America bidoro iji nchikota nke "operant conditioner" nke IP Pavlov na BF Skinner n'ọzụzụ ha, nke mere ka ndị agha anyị ghara ịda mba site na ikwughachi ya. Otu ụgbọ mmiri gwara m na n'ọzụzụ bụ isi ọ bụghị naanị na ị 'na-eme' igbu mmadụ n'akwụsịghị akwụsị mana achọrọ ka ị kwuo okwu ahụ "gbuo" na nzaghachi n'ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ usoro ọ bụla. “N’ezie onye agha ahụ amụgharịala usoro a ọtụtụ oge,” ka Grossman kwuru, “na mgbe ọ na-egbu mmadụ n’ọgụ ọ ga - enwe ike, n’otu ọkwa, gọnahụ onwe ya na ọ na - egbu mmadụ ọzọ.” Site na Korea agha 55% nke ndị agha US nwere ike igbu ma site na Vietnam ihe ịtụnanya 95% nwere ike ime. Grossman kwukwara na ugbu a a maara Vietnam dị ka agha mbụ ọgwụ nke ndị agha US nyere ndị agha anyị ọgwụ dị ukwuu iji mee ka uche ha kwụsị mgbe ha na-eme ihe ike na ikekwe ha na-eme otu ihe na Iraq.
N'ịgwa ajụjụ maka obere pasent nke ndị na-egbu mmadụ n'agha, Grossman na-ekwu na "Dịka m lere ajụjụ a anya ma mụọ usoro nke igbu mmadụ n'ọgụ site n'echiche nke ọkọ akụkọ ihe mere eme, ọkà n'akparamàgwà mmadụ na onye agha, amalitere m ịghọta na enwere Otu isi ihe na-efu na nghọta nkịtị nke igbu mmadụ na ọgụ, ihe na-aza ajụjụ a na ndị ọzọ. Ihe a na-efu efu bụ eziokwu dị mfe ma gosipụta na ọtụtụ ụmụ nwoke na-eguzogide igbu mmadụ ibe ha. Nguzogide siri ike nke na, n'ọtụtụ ọnọdụ, ndị agha nọ n'ọgbọ agha ga-anwụ tupu ha emeri ya. ”
Eziokwu ahụ bụ na anyị achọghị igbu bụ nkwenye ekele nke ụmụ mmadụ anyị. Anyị chọrọ n'ezie ịhazigharị akparamagwa ụmụ nwoke na ụmụnwanyị anyị ka ha bụrụ ndị okacha mara nka? Anyị achọrọ n'ezie ịgbanwe omume ndị ntorobịa anyị n'ụzọ dị otu a? Anyị chọrọ n'ezie ka ndị ntorobịa anyị bụrụ ndị na-elebara ụmụ mmadụ nke ha na nke ndị ọzọ anya? Ọ bụ na oge erubeghị mgbe anyị kwuru okwu banyere ihe ọjọọ dị n'ụwa, ezigbo ihe ọjọọ bụ ịkpa ókè agbụrụ, ịda ogbenye na agha na ihe a niile yana anyaukwu maka ịchịkwa akụnụba ụwa na-efu anyị niile? Anyị chọrọ n'ezie ụtụ isi ụtụ anyị iji gbuo ndị ogbenye nke ụwa, bibie mba ha ma mee ka anyị niile na-eme ihe ike na usoro ahụ? N'ezie anyị nwere ike ime karịa nke a!
Heather Gray na-ewepụta "Just Peace" na WRFG-Atlanta 89.3 FM na-ekpuchi akụkọ mpaghara, mpaghara, mba na mba ụwa. Na 1985-86 ọ na-eduzi mmemme na-adịghị eme ihe ike na Martin Luther King, Jr. Center for Non-Violence Social Change na Atlanta. O bi n'Atlanta ma nwee ike iru ya justpeacewrfg@aol.com.
