Agha na-eyi egwu gburugburu ebe obibi anyị

Ịgba agha zuru ụwa ọnụ na-enye ụwa ihe egwu dị egwu, na-akpata mbibi gburugburu ebe obibi buru ibu, na-egbochi imekọ ihe ọnụ na ngwọta, na ịnye ego na ume n'ime ọkụ dị mkpa maka nchebe gburugburu ebe obibi. Agha na nkwadebe agha bụ isi ihe na-emetọ ikuku, mmiri, na ala, ihe egwu dị ukwuu na gburugburu ebe obibi na ụdị dị iche iche, yana ihe dị ịrịba ama na-enye aka na ikpo ọkụ zuru ụwa ọnụ nke na gọọmentị na-ewepụ ikuku ikuku griin na ndị agha na akụkọ na ọrụ nkwekọrịta.

Ọ bụrụ na usoro dị ugbu a agbanweghị, ka ọ na-erule 2070, 19% nke ala ụwa anyị - ebe obibi nke ọtụtụ ijeri mmadụ - ga-ekpo ọkụ na-enweghị ebe obibi. Echiche ụgha nke na militarism bụ ngwá ọrụ na-enye aka iji dozie nsogbu ahụ na-eyi ọgba aghara ọjọọ nke na-ejedebe na ọdachi. Ịmụta ka agha na militarism si akpata mbibi gburugburu ebe obibi, yana ka esi agbanwe udo na omume na-adịgide adịgide nwere ike ime ka ibe ha sie ike, na-enye ụzọ pụọ na ọnọdụ kachasị njọ. Ntugharị iji chekwaa ụwa ezughị oke na-emegideghị igwe agha - nke a bụ ihe kpatara ya.

Nnukwu ihe egwu ezoro ezo

N'iji ya tụnyere nnukwu egwu ihu igwe ndị ọzọ, militarism adịghị enweta nyocha na mmegide kwesịrị ekwesị. Nke siri ike obere atụmatụ ntinye aka nke militarism zuru ụwa ọnụ na mpụta mmanụ ọkụ zuru ụwa ọnụ bụ 5.5% - ihe dị ka okpukpu abụọ nke ikuku griin ha niile. ụgbọ elu na-abụghị ndị agha. Ọ bụrụ na militarism zuru ụwa ọnụ bụ mba, ọ ga-anọ n'ọkwa nke anọ na ikuku ikuku griin haus. Nke a ngwá ọrụ nkewa na-enye nleba anya na mpụta ndị agha site na mba na onye ọ bụla n'otu n'otu n'ụzọ zuru ezu karị.

Igwe ikuku ikuku nke ndị agha US karịrị nke ọtụtụ mba niile, na-eme ka ọ bụrụ otu nnukwu ikpe ụlọ ọrụ (ya bụ, njọ karịa otu ụlọ ọrụ ọ bụla, mana ọ bụghị njọ karịa ụlọ ọrụ dị iche iche). Site na 2001-2017, ndị Ndị agha US weputara ijeri metric ton 1.2 nke gasses griin haus, nhata kwa afọ ụgbọ ala nde 257 n'okporo ụzọ. Ngalaba Nchebe US (DoD) bụ ụlọ ọrụ kachasị na-eji mmanụ ($ 17B / afọ) n'ụwa - site na otu atụmatụ, Ndị agha US ji nde barel mmanụ 1.2 na Iraq n'ime naanị otu ọnwa nke 2008. Ọtụtụ n'ime oke oriri a na-akwado mgbasawanye mpaghara nke ndị agha US, nke na-agbasa ma ọ dịkarịa ala 750 ndị agha mba ofesi na mba 80: otu atụmatụ ndị agha na 2003 bụ nke ahụ. ụzọ abụọ n'ụzọ atọ nke oriri mmanụ ndị agha US mere n'ụgbọala ndị na-ebuga mmanụ ụgbọala n'ọgbọ agha. 

Ọbụlagodi ọnụ ọgụgụ ndị a na-atụ egwu na-akpachapụghị anya n'elu, n'ihi na mmetụta gburugburu ebe obibi ndị agha na-enweghị atụ. Nke a bụ site n'ichepụta - ihe ndị gọọmentị US chọrọ n'oge elekere ikpeazụ n'oge mkparịta ụka nke nkwekọrịta Kyoto 1997 wepụrụ ikuku ikuku griin na ndị agha na mkparịta ụka ihu igwe. Omenala ahụ gara n'ihu: Agreement Paris 2015 hapụrụ igbutu ikuku ikuku griin ndị agha na ikike nke mba ọ bụla; UN Framework Convention on Climate Change na-amanye ndị na-edebanye aha ka ha bipụta ikuku ikuku griin haus kwa afọ, mana mkpesa ndị agha bụ nke afọ ofufo na anaghị etinyekarị ya; NATO ekwenyela na nsogbu ahụ mana emepụtaghị ihe ọ bụla a chọrọ iji dozie ya. Nke a ngwa nkewa na-ekpughe oghere ndị ahụ n'etiti ihe ndị agha kọrọ na atụmatụ ndị ọzọ nwere ike ime.

Enweghị ihe ndabere ezi uche dị na ya maka oghere oghere a. Agha na nkwadebe agha bụ isi ihe na-ebupụta ikuku griin haus, karịa ọtụtụ ụlọ ọrụ ndị a na-emeso mmetọ ha nke ọma na nkwekọrịta ihu igwe na-edozi ya. Ekwesịrị itinye ikuku ikuku griin ha n'ụkpụrụ mbelata ikuku ikuku griin ha. Agaghị enwekwa oke maka mmetọ ndị agha. 

Anyị jụrụ COP26 na COP27 ka ha debe oke ikuku ikuku griin ha siri ike nke na-enweghị ihe ọ bụla maka militarism, gụnyere ihe ndị chọrọ ịkọ nkọ na nkwenye onwe onye, ​​​​na adabereghị na atụmatụ iji “kwụsị” ikuku. Anyị siri ọnwụ na a ga-akọrịrị ya n'ụzọ zuru ezu ma kwụọ ụgwọ ya na mba ahụ, ọ bụghị obodo ebe ntọala ahụ dị. Achọghị ihe anyị chọrọ.

Ma n'agbanyeghị nke ahụ, ọbụna ihe siri ike na-ebupụta ihe achọrọ maka ndị agha agaghị akọ akụkọ ahụ dum. Ka mmebi nke mmetọ ndị agha kwesịrị ịgbakwunye nke ndị na-emepụta ngwá agha, yana mbibi dị ukwuu nke agha: mwụfu mmanụ, ọkụ mmanụ, methane leaks, wdg. Agha kwesịkwara itinye aka n'ihi nnukwu ego nke ego, ọrụ. , na akụ ndọrọ ndọrọ ọchịchị pụọ na mgbalị ngwa ngwa maka nkwụghachi ihu igwe. Akụkọ a na-atụle mmetụta gburugburu ebe obibi mpụga nke agha.

Ọzọkwa, militarism bụ maka ịmanye ọnọdụ nke mbibi gburugburu ebe obibi ụlọ ọrụ na nrigbu akụrụngwa nwere ike ime. Dịka ọmụmaatụ, a na-eji ndị agha na-echekwa ụzọ mbupu mmanụ na ọrụ Ngwuputa, gụnyere maka ihe nke a na-achọsi ike maka imepụta ngwa agha ndị agha. Ndị nchọpụta na-eleba anya na Defence Logistics Agency, nzukọ na-ahụ maka ị nweta mmanụ ụgbọala niile na ngwa mkpa ndị agha, rịba ama na "ụlọ ọrụ na-adabere na ndị agha US iji chekwaa ụdọ ọkọnọ nke ha; ma ọ bụ, karịa kpọmkwem… enwere mmekọrịta n'etiti ndị agha na ngalaba ụlọ ọrụ."

Taa, ndị agha US na-ejikọta onwe ya na mpaghara azụmahịa, na-eme ka esemokwu dị n'etiti ndị nkịtị na ndị agha agha. Na Jenụwarị 12, 2024, Ngalaba Nchebe wepụtara nke mbụ ya National Defence Industrial Strategy. Akwụkwọ ahụ depụtara atụmatụ ịkpụzi ụdọ ọkọnọ, ndị ọrụ, nrụpụta ụlọ dị elu, na amụma akụ na ụba mba ụwa gburugburu atụmanya agha n'etiti US na "ndị ọgbọ ma ọ bụ ndị ọgbọ nso" dị ka China na Russia. Companieslọ ọrụ teknụzụ dị njikere ịbanye na bandwagon - ụbọchị ole na ole tupu ewepụtara akwụkwọ ahụ, OpenAI deziri amụma ojiji maka ọrụ ya dị ka ChatGPT, ihichapụ mmachibido iwu ya na iji agha.

Oge Ga-abịa

Nbibi nke agha na ụdị ndị ọzọ nke mmebi gburugburu ebe obibi adịghị adị na ọtụtụ obodo mmadụ, ma bụrụ akụkụ nke ụfọdụ omenala mmadụ kemgbe ọtụtụ puku afọ.

Ma ọ dịkarịa ala ebe ndị Rom kụrụ nnu n'ubi Carthaginian n'oge Agha Punic nke atọ, agha emebiwo ụwa, ma ụma ma - ọtụtụ mgbe - dịka mmetụta na-enweghị isi. General Philip Sheridan, ebe o bibiworo ala ubi na Virginia n'oge agha obodo, gara n'ihu ibibi anụ ọhịa bison dị ka ụzọ isi gbochie ụmụ amaala America na ndoputa. Agha Ụwa Mbụ hụrụ ka e ji olulu na gas na-egbu egbu bibie ala Europe. N'oge Agha Ụwa nke Abụọ, ndị Norwegian malitere ịkwasa na ndagwurugwu ha, ebe ndị Dutch rikpuru otu ụzọ n'ụzọ atọ nke ala ubi ha, ndị Germany bibiri ọhịa Czech, na ndị Briten gbara ọkụ na Germany na France. Ogologo oge agha obodo e nwere na Sudan butere ụnwụ nri n'ebe ahụ na 1988. Agha Angola kpochapụrụ pasent 90 nke anụ ọhịa n'etiti 1975 na 1991. Agha obodo na Sri Lanka dara nde osisi ise. Ọrụ Soviet na US nke Afghanistan ebibila ma ọ bụ mebie ọtụtụ puku obodo na isi iyi mmiri. Etiopia nwere ike gbanwee ọzara ya maka nde $ 50 n'ịkwagharị ọhịa, mana ọ họọrọ imefu $ 275 na ndị agha ya kama - kwa afọ n'etiti 1975 na 1985. Agha obodo obi ọjọọ nke Rwanda, nke Western militarism kpaliri, kwabatara ndị mmadụ n'ime ebe ụdị ndị dị ize ndụ bi, gụnyere gorillas. Nchụpụ nke agha nke ọnụ ọgụgụ mmadụ gburugburu ụwa gaa n'ebe ndị na-adịchaghị ebi ebi emebiwo usoro obibi ndụ nke ukwuu. Mmebi agha na-abawanye, dị ka oke nsogbu gburugburu ebe obibi nke agha bụ otu onye nyere aka.

Ọhụụ ụwa anyị na-emegide bụ ụgbọ mmiri, The Arizona, bụ otu n'ime mmadụ abụọ ka na-agbapụta mmanụ na Pearl Harbor. A na-ahapụ ya ebe ahụ dị ka mgbasa ozi agha, dị ka ihe akaebe na-egosi na onye na-ere ngwá agha kachasị elu n'ụwa, onye na-ewu ụlọ elu, onye na-emefu ego kachasị elu na onye na-ekpo ọkụ bụ onye aka ya dị ọcha. A na-ahapụkwa mmanụ ka ọ na-agbapụta n'ihi otu ihe ahụ. Ọ bụ ihe akaebe nke ihe ọjọọ nke ndị iro US, ọ bụrụgodị na ndị iro na-agbanwe agbanwe. Ndị mmadụ na-akwa anya mmiri ma nwee mmetụta ọkọlọtọ na-efegharị n'ime afọ ha n'ebe mara mma nke mmanụ ahụ, kwere ka ha gaa n'ihu na-emetọ Oké Osimiri Pasifik dị ka ihe àmà na-egosi otú anyị si eji mgbasa ozi agha anyị kpọrọ ihe na nke siri ike.

Ezi ezi omume efu, ngwọta ụgha

Ndị agha na-ekwukarị na ha bụ ihe ngwọta nye nsogbu ndị ọ na-akpata, nsogbu ihu igwe adịghịkwa iche. Ndị agha na-ekwenye mgbanwe ihu igwe na ịdabere na mmanụ ọkụ dị ka okwu nchekwa nke otu akụkụ kama ịkekọrịta ihe iyi egwu dị adị: 2021 DoD nyocha ihe egwu ihu igwe na Mmemme mmegharị ihu igwe DoD 2021 kparịta otu esi aga n'ihu n'ọrụ ha n'okpuru ọnọdụ dịka mmebi nke ntọala na akụrụngwa; ụbara esemokwu maka ihe onwunwe; agha na ọhụrụ seaspace hapụrụ Arctic na-agbaze, ndọrọ ndọrọ ọchịchị na akwusighi ike site na ebili mmiri nke ihu igwe gbara ọsọ ndụ… ma na-etinye obere oge ọ bụla grappling na eziokwu na ndị agha ozi bụ inherently a isi ọkwọ ụgbọala nke mgbanwe ihu igwe. Mmemme mmegharị ihu igwe nke DoD na-atụ aro itinye “ikike sayensị dị mkpa, nyocha, na ike mmepe” iji “kpalite ihe ọhụrụ” nke “teknụzụ eji eme ihe abụọ” iji mee ka “mmekọrịta ebumnuche mgbanwe ihu igwe nke ọma na ebumnuche ebumnuche” - na okwu ndị ọzọ, iji mee ka nchọpụta mgbanwe ihu igwe na-ahụ maka ebumnuche agha site na ịchịkwa ego ya.

Anyị kwesịrị ile anya nke ọma, ọ bụghị naanị ebe ndị agha na-etinye ihe onwunwe na ego ha, kamakwa ọnụnọ anụ ahụ ha. N'akụkọ ihe mere eme, mmalite agha nke mba ndị bara ọgaranya na ndị ogbenye anaghị ejikọta na mmebi ikike mmadụ ma ọ bụ enweghị ọchịchị onye kwuo uche ya ma ọ bụ iyi egwu nke iyi ọha egwu, kama ọ na-ejikọta ya na ihe ndị dị na ya. iso mmanụ. Agbanyeghị, usoro ọhụrụ na-apụta n'akụkụ nke a hibere bụ maka obere ndị agha / ndị uwe ojii na-echekwa “Ebe echedoro” nke ala dị iche iche, ọkachasị n'Africa na Eshia. Na mpempe akwụkwọ ọnụnọ ha bụ maka ebumnuche nchekwa. Mana ha na-akpagbu ma na-achụpụ ụmụ amaala, wee na-ebute ndị njem nleta maka nlegharị anya na ịchụ nta iko. dị ka Survival International kọrọ. N'ime mmiri miri emi karị, “Ebe echedoro” bụ akụkụ nke mmemme mkpuchi ikuku carbon na-azụmahịa, ebe ụlọ ọrụ nwere ike ibunye gas griin ha wee 'kagbuo' ihe ndị na-esi na ya pụta site n'inwe na 'ichebe' otu ala nke na-amịkọrọ carbon. Ya mere, site n'ịchịkwa ókèala nke "Ebe echedoro", ndị agha / ndị uwe ojii na-eche nche n'ezoghị ọnụ na-eri mmanụ ọkụ dị ka agha mmanụ, niile na-apụta n'elu ka ọ bụrụ akụkụ nke ngwọta ihu igwe. 

Ndị a bụ naanị ụzọ ụfọdụ igwe agha ga-esi nwaa igbanwe ihe iyi egwu ya na mbara ala. Ndị na-ahụ maka ihu igwe kwesịrị ịkpachara anya - ka nsogbu gburugburu ebe obibi na-akawanye njọ, na-eche echiche nke agha-ụlọ ọrụ mmepụta ihe dị ka ihe jikọrọ ya na ya na-eyi anyị egwu na njedebe ọjọọ.

Mmetụta ahụ enweghị akụkụ ọ bụla

Agha abụghị nanị na-egbu ndị iro ya, kamakwa ọ na-egbu ndị bi na ya na-ekwu na ọ na-echebe ya. Ndị agha US bụ nke kachasị njọ nke mmiri mmiri na United States. Saịtị ndị agha bụkwa nnukwu saịtị Superfund (ebe ndị mmetọ nke ukwuu na-etinye ha na Ndekọ Ihe Ndị Dị n'Otu Mba nke National Protection Agency maka nhicha dị ukwuu), mana DoD a ma ama na-adọkpụrụ ụkwụ ya n'ịkwado usoro mkpocha EPA. Saịtị ndị ahụ etinyela ọ bụghị naanị ala ahụ, kama ndị nọ na ya na ndị nọ ya nso. Ebe a na-emepụta ngwá agha nuklia na Washington, Tennessee, Colorado, Georgia, na n'ebe ndị ọzọ emebiwo gburugburu ebe obibi yana ndị ọrụ ha, ihe karịrị 3,000 n'ime ha bụ ndị e nyere ụgwọ ọrụ na 2000. N'ihe dị ka 2015, gọọmenti kwetara na ikpughe radieshon na nsị ndị ọzọ. nwere ike butere ma ọ bụ nyere aka na ọnwụ nke 15,809 bụbu ndị ọrụ ngwa agha nuklia US - nke a bụ ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ ihe eleda anya nyere nnukwu ihe akaebe na-etinye na ndị ọrụ ịgba akwụkwọ ebubo.

Nnwale nuklia bụ otu n'ime ụdị mmerụ ahụ dị n'ime ụlọ na nke mba ofesi nke ndị agha otu nke ha na obodo ndị ọzọ kpatara. Nnwale ngwá agha nuklia nke United States na Soviet Union tinyere ma ọ dịkarịa ala 423 ule ikuku n'etiti 1945 na 1957 na 1,400 ule n'okpuruala n'etiti 1957 na 1989. (Maka ọnụ ọgụgụ ule nke mba ndị ọzọ, ebe a bụ a Nlele Nlele nuklia site na 1945-2017.) Mbibi sitere na radieshon ahụ ka amabeghị nke ọma, ma ọ ka na-agbasa, dị ka anyị maara n'oge gara aga. Nnyocha e mere na 2009 tụrụ aro na nnwale nuklia ndị China n'etiti 1964 na 1996 gburu ọtụtụ mmadụ ozugbo karịa nnwale nuklia nke mba ọ bụla. Jun Takada, onye Japan bụ ọkà mmụta physics, gbakọrọ na ihe ruru nde mmadụ 1.48 ekpughere mmebi na 190,000 n'ime ha nwere ike ịnwụ n'ihi ọrịa metụtara radieshon sitere na nyocha ndị China.

Nsogbu ndị a abụghị naanị n'ihi nleghara anya agha nkịtị. Na United States, nnwale nuklia n'afọ ndị 1950 butere ọtụtụ puku mmadụ nwụrụ n'ihi ọrịa kansa na Nevada, Utah, na Arizona, mpaghara kacha gbadata na nnwale ahụ. Ndị agha maara na mgbawa nuklia ya ga-emetụta ndị na-agbada ala, wee nyochaa nsonaazụ ya, na-etinye aka na nnwale mmadụ nke ọma. N'ọtụtụ ọmụmụ ndị ọzọ n'ime na n'ime iri afọ ndị na-esochi Agha Ụwa nke Abụọ, na-emebi iwu Nuremberg nke 1947, ndị agha na ndị CIA ejiriwo ndị agha agha, ndị mkpọrọ, ndị ogbenye, ndị nwere nkwarụ, na ndị ọzọ na-eme nchọpụta na-amaghị ama maka ụmụ mmadụ. ebumnobi nke ịnwale ngwa agha nuklia, kemịkalụ, na nke ndu. Akụkọ akwadoro na 1994 maka kọmitii Sineti US na ihe gbasara ndị agha agha malite: "N'ime afọ 50 gara aga, ọtụtụ narị puku ndị ọrụ agha etinyewo aka na nyocha mmadụ na ihe ngosi ndị ọzọ nke Ngalaba Nchebe (DOD), na-enweghị ihe ọmụma ma ọ bụ nkwenye nke onye ọrụ ... mgbe ụfọdụ a na-enye ndị agha iwu site n'aka ndị isi iwu. ka ' wepụta onwe' isonye na nyocha ma ọ bụ nwee nsonaazụ dị egwu. Dịka ọmụmaatụ, ọtụtụ ndị agha agha Gulf Persia gbara ndị ọrụ kọmitii ajụjụ ọnụ kwuru na e nyere ha iwu ka ha were ọgwụ mgbochi nnwale n'oge Operation Desert Shield ma ọ bụ tụọ ha mkpọrọ.” Akụkọ zuru ezu nwere ọtụtụ mkpesa banyere nzuzo nzuzo nke ndị agha ma na-atụ aro na nchoputa ya nwere ike na-ekpochapụ naanị ihe ezoro ezo. 

Mmetụta ndị a n'ime obodo ndị agha nke ndị agha dị egwu, ma ọ bụghị ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ nke siri ike dị ka ndị nọ na mpaghara ezubere iche. Agha ndị a na-alụ n’afọ ndị na-adịbeghị anya emewo ka ebe buru ibu ghara ibibi ma mee ka ọtụtụ iri nde ndị gbara ọsọ ndụ pụta. Bọmbụ ndị na-abụghị nke nuklia n’Agha Ụwa nke Abụọ bibiri obodo ukwu, ugbo, na usoro ịgba mmiri, na-emepụta nde 50 ndị gbara ọsọ ndụ na ndị a chụpụrụ n’ebe obibi ha. US tụrụ bọmbụ Vietnam, Laos, na Cambodia, na-emepụta ndị gbara ọsọ ndụ nde 17, na site na 1965 ruo 1971 ọ. were ọgwụ ahịhịa fesa pasentị 14 nke oke ọhịa ndịda Vietnam, gbaa ala ubi ọkụ, gbaa anụ ụlọ. 

Ụjọ mbụ nke agha na-ebute mmetụta na-emebi emebi nke na-aga n'ihu ogologo oge ka e kwupụtasịrị udo. Ụfọdụ n’ime ha bụ nsí ndị a hapụrụ n’ime mmiri, ala, na ikuku. Otu n'ime ọgwụ herbicides kachasị njọ, Agent Orange, ka na-eyi ahụike nke Vietnamese egwu ma kpatara ya nkwarụ ọmụmụ na-eru nde. N'etiti 1944 na 1970 ndị agha US tụfuru nnukwu ngwa agha kemịkal banye n'oké osimiri Atlantic na Pacific. Ka ite ikuku akwara na gas mọstad ji nwayọọ nwayọọ na-emebi ma na-agbaji n'okpuru mmiri, nsị na-apụta, na-egbu ndụ oké osimiri ma na-egbu ma na-emerụ ndị ọkụ azụ. Ndị agha amaghị ọbụna ebe ọtụtụ saịtị mkpofu dị. N'oge Agha Ọwara, Iraq wepụtara nde galọn mmanụ n'ime Ọwara Peshia ma tinye olulu mmanụ 10 ọkụ, na-emebi nnukwu anụ ọhịa ma na-egbu mmiri n'ime ala site na mmanụ wụsara. Na agha ya na Yugoslavia na Iraq, United States ahapụla uranium mebiri emebi, nke nwere ike mụbaa ihe ize ndụ maka nsogbu iku ume, nsogbu akụrụ, ọrịa kansa, nsogbu akwara ozi, na ndị ọzọ.

Ikekwe ọbụna ndị na-egbu egbu bụ ogbunigwe na bọmbụ ụyọkọ. A na-eme atụmatụ na ọtụtụ iri nde n'ime ha tọrọ gburugburu n'ụwa. Ihe ka ọtụtụ n'ime ha bụ ndị nkịtị, ọnụ ọgụgụ buru ibu n'ime ha bụ ụmụaka. Otu akụkọ nke Ngalaba Na-ahụ Maka Ọchịchị na 1993 nke United States kpọrọ ogbunigwe “ihe mmetọ kasị egbu egbu na nke juru ebe nile na-eche ihe a kpọrọ mmadụ ihu.” Ebe ogbunigwe na-emebi gburugburu ebe obibi n'ụzọ anọ, ka Jennifer Leaning na-ede, sị: “Egwu ogbunigwe na-agọnahụ inweta ọtụtụ ihe ndị sitere n'okike na ala a na-akọ ugbo; a na-amanye ndị mmadụ ịkwaga ọkachamma n'ime mpụta na gburugburu ebe na-esighi ike iji zere ebe ogbunigwe; Mbugharị a na-eme ngwa ngwa mbelata nke ụdị dị iche iche nke ndu; na mgbawa ogbunigwe na-akpaghasị usoro ala na mmiri dị mkpa.” Ọnụ ọgụgụ nke elu ụwa emetụtara abụghị obere. Ọtụtụ nde hectare na Europe, North Africa, na Asia nọ n'okpuru mgbochi. Otu ụzọ n'ụzọ atọ nke ala Libya na-ezobe ogbunigwe na ngwa agha ụwa nke Abụọ agbawabeghị. Ọtụtụ mba ụwa ekwenyela machibido ogbunigwe na ogbunigwe ụyọkọ, mana nke ahụ abụbeghị nke ikpeazụ, ebe ọ bụ na Russia ejirila ụyọkọ ogbunigwe megide Ukraine malite na 2022 na US wetara bọmbụ ụyọkọ na Ukraine iji megide Russia na 2023. Enwere ike ịchọta ozi a na ndị ọzọ na Akụkọ gbasara ogbunigwe na ụyọkọ Munition Monitor kwa afọ.

Mmetụta dị egwu nke agha abụghị naanị anụ ahụ, mana ọha na eze: agha mbụ na-akụpụta ikike dị ukwuu maka ndị ga-eme n'ọdịnihu. Mgbe ọ ghọrọ ebe agha na Agha Nzuzo, ndị Ọrụ Soviet na US na Afghanistan wee bibie ma mebie ọtụtụ puku obodo na isi iyi mmiri. Nke US na ndị ha na ya jikọrọ aka kwadoo ma jikwaa ndị Mujahideen, otu ndị isi mgbagha, dị ka ndị agha proxy iji kwatu ọchịchị Soviet nke Afghanistan - mana dịka ndị Mujahideen kewara na ndọrọ ndọrọ ọchịchị, ọ kpatara ndị Taliban. Iji kwado njikwa ha na Afghanistan, ndị Taliban nwere osisi eji ere n'ụzọ iwu na-akwadoghị ruo Pakistan, na-akpata igbukpọsị osisi dị ukwuu. Bọmbụ US na ndị gbara ọsọ ndụ chọrọ nkụ agbakwunyela mmebi ahụ. Ohia Afghanistan fọrọ nke nta ka ọ ghara ịla, ọtụtụ nnụnụ na-akwaga mba ọzọ bụ́ ndị na-esibu na Afghanistan agakwaghị eme otú ahụ. Ikuku ya na mmiri ya ejirila ihe mgbawa na ihe ndị na-eme rọketi mee nsi. Agha na-emebi gburugburu ebe obibi, na-emebi ọnọdụ ndọrọ ndọrọ ọchịchị, na-eduga na mbibi gburugburu ebe obibi ọzọ, na mgbake ike.

Oku ime ihe

Militarism bụ ihe na-egbu egbu nke ndakpọ gburugburu ebe obibi, site na mbibi kpọmkwem nke gburugburu ebe obibi ruo n'inye nkwado dị egwu na ụlọ ọrụ mmetọ ndị bụ isi. A na-ezochi mmetụta nke Militarism na ndò nke iwu mba ụwa, na mmetụta ya nwere ike imebi mmepe na mmejuputa ngwọta nke ihu igwe.

Otú ọ dị, militarism adịghị eme ihe a nile site na anwansi. Akụrụngwa nke militarism na-eji na-adịgide onwe ya - ala, ego, ọchịchọ ndọrọ ndọrọ ọchịchị, ọrụ ọ bụla, wdg - bụ kpọmkwem ihe anyị chọrọ iji gboo nsogbu gburugburu ebe obibi. N'ịchịkọta, anyị kwesịrị iweghachite ihe ndị ahụ na aka nke militarism ma tinye ha n'ụzọ ezi uche dị na ya.

World BEYOND War daalụ Alisha Foster na Pace e Bene maka nnukwu enyemaka na ibe a.