By Francine Mukwaya, onye nnọchi anya UK, Enyi nke Congo
Na Mọnde, Jenụarị 19th, ụmụ amaala Congo biliri ịzọ aka ọhụrụ nke gọọmentị Democratic Republic of Congo (DRC) mere iji gbatịa onye isi ala Joseph Kabila n'ọchịchị. Dị ka iwu Congo si kwuo, onye isi ala nwere ike ịnọ naanị afọ abụọ afọ ise na nke abụọ nke Joseph Kabila na-ejedebe na afọ ise. December 19, 2016.
N'ime 2014 dum, ndị na-akwado Kabila kwadoro echiche nke imezigharị usoro iwu ka o wee nwee ike ịzọ ọkwa nke atọ mana ọ na-esi n'ime ya laghachi azụ.Chọọchị Katọlik, ọha mmadụ, na ndọrọ ndọrọ ọchịchị) na n'èzí (US, UN, EU, Belgium na France) Ndị DRC manyere ndị na-akwado Kabila ka ha chekwaa echiche ahụ ma chọpụta ụzọ ndị ọzọ iji dobe nwoke ha n'ọchịchị. Na mgbakwunye na nrụgide dị n'ime na nke mpụga, ọdịda nke President Blaise Compaore nke Burkina Faso na October 2014 zigara ozi siri ike na ịgbanwe usoro iwu bụ ihe dị ize ndụ. Ọgba aghara ọha na eze chụpụrụ Blaise Compaore n'October 31, 2014 mgbe ọ nwara ịgbanwe iwu obodo ka ọ nọrọ n'ọchịchị.
Atụmatụ kachasị ọhụrụ nke ndị otu ndọrọ ndọrọ ọchịchị Kabila (PPRD) na ndị isi oche ndị isi obodo bụ: ịkwanye site na nzuko omeiwu Kongo iwu ntuli aka nke ga-emecha kwe ka Kabila nọrọ n'ọchịchị karịa 2016. Nkeji edemede 8 nke iwu na-eme ka emecha nke a. ọnụ ọgụgụ mba bụ ihe dị mkpa maka ịme ntuli aka onye isi ala. Ndị nyocha kwenyere na ọ ga-ewe ihe dị ka afọ anọ iji mechaa ọnụ ọgụgụ ahụ. Afọ anọ a ga-agafe December 19, 2016; ụbọchị nke oge nke abụọ Kabila na-abịa na njedebe nke usoro iwu. Ndị na-emegide mmegide, ndị ntorobịa na ndị obodo Kongo gbasiri ike azụ na akụkụ nke iwu a. Ka o sina dị, Mgbakọ Mba Kongo wepụrụ iwu na Satọde, Jenụwarị 17th wee ziga ya na Senate maka ịgafe.
Ndị mmegide Congo na ndị ntorobịa gbadara n'okporo ụzọ si Mọnde, Jenụwarị 19 ruo Tọzdee, Jenụwarị 22nd n'ebumnobi nke ịnọ na Senate na isi obodo Kinshasa. Ndị agha nchekwa Kabila zutere ha n'ụzọ kpụ ọkụ n'ọnụ ma na-egbu egbu. Ndị ntorobịa na ndị mmegide mere ngagharị iwe na Goma, Bukavu na Mbandaka. Mkpọchi gọọmenti mere bụ obi ọjọọ. Ha nwụchiri ndị mmegide, gbasasịa ndị mmadụ n'okporo ámá, ma gbaa mgbọ dị ndụ n'ime ìgwè mmadụ. Ka ụbọchị anọ nke ihe ngosi na-aga n'ihu, International Federation of Human Rights kwuru na mmadụ 42 gburu. Human Rights Watch kọrọ ọnụ ọgụgụ ndị yiri nke ahụ na-ekwu Mmadụ 36 nwụrụ na mmadụ 21 site n'aka ndị ọrụ nchekwa.
Na Fraịdee, Jenụwarị 23, ndị omebe iwu Kongo mere ntuli aka iji wepụ okwu ahụ dị na iwu ntuli aka nke ga-ekwe ka President Kabila jiri ọnụ ọgụgụ ahụ mee ihe dị ka ụzọ azụ azụ maka ịnọgide na-enwe ike karịa 2016. Onye isi oche nke Senate, Leon Kengo Wa Dondo kwuru. na ọ bụ n'ihi na ndị mmadụ na-abanye n'okporo ámá, na Senate mere ntuli aka iji wepụ ihe na-egbu egbu na iwu ntuli aka. O kwuru "anyi gere nti n'okporo uzo, ya mere ntuli aka nke taa bu ihe mere eme.” Ndozigharị ndị ụlọomeiwu sinetị mere n’iwu ahụ chọziri ka e bufee iwu ahụ n’otu ọnụ ụlọ dị iche iche ka e wee nwee ike imekọrịta ụdị iwu nke ụlọomeiwu ukwu na ndị omeiwu mba. Nrụgide na-abawanye na ọchịchị Kabila dị ka nke Ụka Katọlik kwupụtara nchegbu banyere ili omume n'akụkụ nke Kabila ọchịchị mgbe Ndị nnọchi anya mba ọdịda anyanwụ abanyela n'ọkwa dị elu ná mgbalị ime ka esemokwu dajụọ.
Na Satọde, Jenụwarị 24th, Onye isi oche nke National Assembly gwara ndị nta akụkọ na a ga-anabata mmezigharị ndị Sineti. Na Sọnde, Jenụwarị 25th National Assembly tozuru oke na iwu ma nabata mgbanwe ndị Senate mere. Onu ogugu ndi mmadu kwuru na ha nweburu mmeri ma kwuputara echiche izugbe n'okwu Lingala "Bazo Pola Bazo Ndima” na bekee pụtara, ha [Kabila regime] furu efu ma nabata mmeri ha.
Isi ihe na-akpata nchegbu adịchaghị edozi. Ndị Congo enweghị obi abụọ ọ bụla na Kabila chọrọ ịnọ n'ọchịchị site n'ụzọ ọ bụla dị mkpa. Agbanyeghị, ndị mmadụ ekwupụtala mmeri, ịmụrụ anya bụ ihe kacha mkpa ka usoro a na-aga, mba ahụ na-aga n'ihu na njedebe nke usoro iwu nyere iwu nke Joseph Kabila dị ka onye isi ala na. December 19, 2016.
A kwụrụ ọnụ ahịa dị arọ n'izu gara aga site na ọnwụ nke ndụ. Otú ọ dị, ihe mkpuchi nke ụjọ tụrụ egwu na ihe ngosi ga-eme n'ọdịnihu nwere ike iji chebe iwu ahụ, kwenye na Kabila na-ahapụ ikike dịka iwu nke ala ma hazie ntuli aka onye isi ala na 2016.
Òtù ndị ntorobịa na-eto eto site na iji nkà na ụzụ mgbasa ozi ọhụrụ eme ihe. Ọ na-ewusikwa netwọk ya ike n'ime na n'èzí obodo. Ndị ntorobịa keere òkè nọmba ekwentị nke ndị omebe iwu na ndị omeiwu mba ma kpọkọta ndị Kongo n'ime na n'èzí DRC ka ha kpọọ na zipu ozi ederede na ndị otu nzuko omeiwu na-achọ ka ha kpochapụ iwu ntuli aka. Ojiji ndị ntorobịa na-eji soshal midia mere ka gọọmentị mechie usoro ịntanetị na SMS n'izu gara aga (iweghachite ịntanetị ikuku, SMS na Facebook). Site na twitter, ndị ntorobịa Congo mepụtara hashtag #Telema, okwu Lingala pụtara "kwụrụ ọtọ” nke jere ozi dị ka mkpu enyemaka maka ndị na-eto eto Congo nọ n'ime na ná mba ọzọ. Anyị mekwara webụsaịtị nwere otu aha (www.Telema.org), iji nyere ndị ntorobịa nọ n'ala aka nkwado.
Ndị mmadụ egosipụtala na ike dị ha n’aka ọ bụghị ndị ndọrọ ndọrọ ọchịchị. Agha a abụghị maka ma ọ bụ megide otu iwu ma ọ bụ nke ọzọ kama ọ bụ maka Kongo ọhụrụ, Kongo ebe ọdịmma nke ndị mmadụ na-ebute ụzọ ma chebe ndị isi ha. Ọgụ anyị bụ ikwu okwu n'usoro ime mkpebi na obodo anyị, na n'ikpeazụ ịchịkwa na ikpebi ihe omume nke Democratic Republic of Congo.
