Site na Lawrence Wittner, April 29, 2019
site Agha Bụ Mpụ
Vieques bụ obere agwaetiti Puerto Rican na ụfọdụ ndị bi na 9,000. N'ọbụ aka nkwụ na osimiri mara mma, ya na onu mmiri bioluminescent na-egbukepụ egbuke egbuke na ịnyịnya ọhịa na-agagharị n'ebe niile, ọ na-adọta ọnụ ọgụgụ dị ukwuu nke ndị njem nleta. Ma, ruo ihe dị ka afọ iri isii, Vieques rụrụ ọrụ dị ka bọmbụ, ebe a na-enye ọzụzụ agha, na ebe nchekwa maka US Navy, ruo mgbe ndị bi na ya iwe, na-ebugharị na ndọpụ uche, napụtara ala nna ha site na njigide nke militarism.
Dị ka agwaetiti isi Puerto Rico, Vieques-nke dị kilomita asatọ n'ebe ọwụwa anyanwụ-achị achị ruo ọtụtụ narị afọ dị ka obodo ndị Spain, ruo mgbe Agha Spanish na America na 1898 mere Puerto Rico ka ọ ghọọ ógbè na-anọghị na nzuzo (“ókèala na-abụghị oke”) nke United States. Na 1917, Puerto Ricans (gụnyere Viequenses) ghọrọ ụmụ amaala US, ọ bụ ezie na ha enweghị ikike ịme ntuli aka maka gọvanọ ha ruo 1947 ma taa ka na-enweghị ikike ịnọchite anya na US Congress ma ọ bụ ịtụ vootu maka onye isi ala US.
N'oge Agha IIwa nke Abụọ, gọọmentị US, na-echegbu onwe ya banyere nchekwa nke mpaghara Caribbean na Ọwa Panama, wepụrụ nnukwu akụkụ ala na ọwụwa anyanwụ Puerto Rico na Vieques iji wuo Nnukwu ọdụ ụgbọ mmiri Roosevelt Roads. Nke a gụnyere ihe dịka ụzọ abụọ n'ụzọ atọ nke ala ahụ na Vieques. N'ihi ya, a chụpụrụ ọtụtụ puku Viequenses n'ụlọ ha ma debe ha n'ọhịa okpete tara akpụ nke ndị agha mmiri kwupụtara "traktị maka mbugharị."
Ndi United States weghaara Vieques ngwa ngwa na 1947, mgbe o weputara okporo uzo Roosevelt dika uzo agha mmiri na ebe a na-echekwa mmiri wee malite iji agwaetiti ahu maka igba oku na ebe ndi mmadu na-abanye site na iri puku kwuru iri puku ndi oru ugbo na ndi agha. N’ịgbasapụwanye na mmefu ya na ụzọ atọ nke Vieques, ndị agha ahụ ji akụkụ ọdịda anyanwụ maka nchekwa mgboagha ya na ngalaba ọwụwa anyanwụ maka ogbunigwe ya na egwuregwu agha, ebe ha na-eme ka ndị amaala biri n’ime obere warara nkewapụ ha.
N'ime iri afọ ndị sochirinụ, ndị agha mmiri ahụ gbagburu Vieques si n’ikuku, ala, na mmiri. N'ime oge 1980s na 1990s, ọ na - ewepụta bọmbụ 1,464 nke kwa afọ n'agwaetiti ahụ ma duzie ọzụzụ ọzụzụ ndị agha na - nkezi ụbọchị 180 kwa afọ. Na 1998 naanị, ụgbọ mmiri ndị ahụ tụbara bọmbụ 23,000 na Vieques. Ọ na-ejikwa agwaetiti ahụ maka ule nke ngwá agha ndị na-akpata ọrịa.
Dị ka o kwesịrị ịdị, maka Viequenses, ọchịchị ndị agha a mepụtara ndụ ọhụụ. N'ịbụ ndị si n'ụlọ ha pụọ na akụ na ụba ọdịnala ha na ndagwurugwu, ha nwetara ụjọ nke nso nso bombardment. “Mgbe ifufe si n’ebe ọwụwa anyanwụ bịa, ọ na-eme ka anwụrụ ọkụ na ikpo ájá sitere n’ebe ha nọ na-atụ bọmbụ,” ka otu onye bi n’ebe ahụ chetara. “Ha ga-agba bọmbụ kwa ụbọchị, site na 5 ụtụtụ ruo elekere isii nke mgbede. Ọ dị ka mpaghara agha. Ga-anụ. . . bọmbụ asatọ ma ọ bụ itoolu, ụlọ gị ga-ama jijiji. Ihe niile dị na mgbidi gị, ihe osise gị, ihe ịchọ mma gị, enyo gị, ga-ada n'ala wee gbajie, "yana" ụlọ simenti gị ga-amalite ịgbawa. " Na mgbakwunye, site na ịhapụ mmiri ọgwụ ndị na-egbu egbu n'ime ala, mmiri, na ikuku, ndị bi na ya malitere ịrịa ọrịa kansa na ọrịa ndị ọzọ dị elu.
N'ikpeazụ, US Navy kpebiri ihe ga-eme n'àgwàetiti ahụ dum, gụnyere ụzọ ụgbọ mmiri, ụzọ ụgbọ elu, aquifers, na iwu zon na mpaghara ndị nkịtị fọdụrụnụ, ebe ndị bi na-eyi egwu mgbe niile ịchụpụ. Na 1961, ndị agha mmiri depụtara atụmatụ nzuzo iji wepụ ndị nkịtị bi na Vieques, yana ndị nwụrụ anwụ ga-elipụta n'ili ha. Mana Gọvanọ Puerto Rican bụ Luis Munoz Marin tinyere ọnụ, onye isi ala US John F. Kennedy gbochiri ndị agha ahụ itinye atụmatụ a n'ọrụ.
Ogologo esemokwu dị n'etiti Viequenses na ndị agha mmiri wee si na 1978 ruo 1983. N'etiti bọmbụ ụgbọ mmiri US dị elu ma bulie usoro agha, otu ọgụ siri ike nke mpaghara pụtara, nke ndị ọkụ azụ agwaetiti ahụ duziri. Ndị na-eme ihe nkiri na-etinye aka na ntanye, ihe ngosi, na nnupụisi obodo nke ukwuu, site na itinye onwe ha n'ahịrị nke ngwa agha, si otú a na-akụghasị omume ndị agha. Dịka ọgwụgwọ nke ndị bi n'agwaetiti ahụ ghọrọ asịrị mba ụwa, US Congress nwere ikpe n'okwu a na 1980 wee kwado ka ndị agha ahụ hapụ Vieques.
Mana nke mbụ a nke ngagharị iwe a ma ama, gụnyere ọtụtụ puku Viequenses na ndị na-akwado ha na Puerto Rico na United States, enweghị ike ịchụpụ ndị agha mmiri ahụ n'àgwàetiti ahụ. N'etiti Agha Nzuzo, ndị agha US jidesiri ọrụ ya ike na Vieques. Ọzọkwa, ịbụ ndị a ma ama na mkpọsa iguzogide nke ndị mba Puerto Rican, ya na ịrọ òtù, belatara mmegharị ahụ.
Na 1990s, agbanyeghị, otu nguzogide gbasatara mbara sara mbara. Bido na 1993 site na Kọmitii maka Nzọpụta na Ọganihu nke Ndị Na-adịghị Anya, ọ na-ebuwanye ibu megide usoro atụmatụ ụgbọ mmiri maka ntinye usoro radar intrusive na wepụ ka Eprel 19, 1999 gasịrị, mgbe onye ọkwọ ụgbọ mmiri US kwụsịtụrụ bọmbụ abụọ dị paụnd 500 na mberede na mpaghara ebe ekwuru na ọ dị mma, wee gbuo ndị nkịtị. "Nke ahụ mere ka ndị Vieques na Puerto Ricans mara nke ukwuu dị ka ihe omume ọ bụla ọzọ," ka Robert Rabin, bụ onye ndu bụ isi nke ọgba aghara ahụ, chetara. Ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ ozugbo ahụ anyị nwere ịdị n'otu n'ofe nke echiche, nke ọchịchị, nke okpukpe, na nke ala. ”
Na-agbagha n'azụ ihe a chọrọ Udo maka Ugboro, ọgba aghara ọgba aghara a dakwasịrị ndị ụka Katọlik na ndị nke Protestant, tinyekwara ndị na-ahụ maka ndị ọrụ aka, ndị ọnụ na-eru n’okwu, ndị nwanyị, ụmụ akwụkwọ mahadum, ndị agadi, na ndị ji ọrụ aka agha. Ọtụtụ narị puku ndị Puerto Ricans na Puerto Rico na ndị agbata obi na-esonye, yana ụfọdụ 1,500 jidere maka ibi ebe bọmbụ ahụ ma ọ bụ maka omume ndị ọzọ na-enweghị isi. Mgbe ndị isi okpukpe kpọrọ oku maka Machị maka Udo na Vieques, ụfọdụ ndị ngagharị iwe ruru 150,000 juputara n'okporo ámá ndị dị na San Juan n'ihe ngosipụta kachasị ukwuu na akụkọ ntolite Puerto Rico.
Ihu oku a nke ngagharị iwe, ọchịchị US mechara jide ya. Na 2003, US Navy abụghị naanị ịkwụsị bọmbụ ahụ, mana mechie ya na ọdụ ụgbọ mmiri Roosevelt wee pụọ kpamkpam Vieques.
N'agbanyeghị nnukwu mmeri a maka ndị mmadụ, Vieques na-aga n'ihu nsogbu siri ike taa. Ndị a gụnyere ordnance na-enweghị atụ na mmetọ buru ibu site na ọla dị arọ na kemịkal na-egbu egbu nke ewepụtara site na nkwụsị nke atụmatụ nde dolla nke ihe agha, tinyere uranium dara ada, na obere agwaetiti ahụ. N'ihi ya, Vieques bụ nnukwu saịtị Superfund, yana ọrịa kansa na ọnụọgụ ọrịa ndị ọzọ nke ka elu karịa na Puerto Rico ndị ọzọ. Ọzọkwa, site na mbibi ọdịnala ọdịnala ya, agwaetiti ahụ na-enwe ịda ogbenye zuru ebe niile.
Ka o sina dị, ndị bi n'àgwàetiti ahụ, bụ ndị ndị agha ndị agha na-egbochighị, na-enwe nsogbu na nsogbu ndị a site na nwughari mmepụta ihe na mmepe mmepe, gụnyere okirikiri. Rabin, bụ onye jere ozi atọ (gụnyere otu ọnwa isii na-adịgide adịgide) maka mmegide ya, ugbu a na-eduzi ya Na-agụ Mirasol Fort-A ụlọ ọrụ nke na-arụ ọrụ dịka ụlọ mkpọrọ maka ndị ohu na-eme isi ike na ndị na-egbu shuga na-arụ ọrụ shuga, ma ugbu a na-enye ụlọ maka Vieques Museum, nzukọ obodo na ememe, ihe ndekọ akụkọ ihe mere eme, na Radio Vieques.
N'ezie, ọgụ na-aga nke ọma site na Viequenses iji tọhapụ agwaetiti ha site na ibu agha nke militarism na-enyekwa olileanya maka ndị mmadụ gburugburu ụwa. Nke a gụnyere ndị bi na United States ndị ọzọ, ndị na-aga n'ihu na-akwụ nnukwu ụgwọ akụ na ụba na nke mmadụ maka nnukwu njikere gọọmentị na agha na-adịghị agwụ agwụ nke gọọmentị ha.
Lawrence Wittner (https://www.lawrenceswittner.com/ ) bụ Prọfesọ nke History Emeritus na SUNY / Albany na onye edemede nke Iguzogide bombu (Stanford University Press).
