Mgbasa okwu agha na agha na-emekarị ka ọ bụrụ nke ịkpa ókè agbụrụ, njikarịbia, ịkpọasị okpukpe, na ụdị ndị ọzọ dị egwu.
Ọkọ akụkọ ihe mere eme bụ Kathleen Belew kwuru enwere mmekọrịta mgbe niile na United States n'agbata oge agha na ịrị elu nke ime ihe ike.
"Dịka ọmụmaatụ, ọ bụrụ na ị na-ele, dị ka ihe atụ, mgbe ndị nọ na Ku Klux Klan nọ na ya, ha na-agbakọọ aka na nlọghachi nke ndị agha si n'agha na agha nke agha karịa ka ha na mgbochi ọpụpụ, populism, nsogbu akụ na ụba, ma ọ bụ nke ọ bụla ihe ndị ọzọ na ndị ọkọ akụkọ ihe mere eme jirila kọwaa ha, "ka ọ na-ekwu.
Dr. Martin Luther King Jr. maara nke ọma na ọ ga-adị anyị mkpa ijikọta nsogbu nsogbu atọ: ịkpa ókè agbụrụ, militarism, na oke ihe onwunwe.
Nke a bụ ihe si na Agha Bụ Agha site n'aka David Swanson:
Ọgwụ Jingoism Na-akpata Ọgwụ Ọjọọ Na-enyere Ọgwụ Aka Aka
Ihe na-eme ka ihe kachasị dị egwu ma ọ bụ nke a na-ejighị n'aka na ọ bụ ụgha na ọdịmma onwe ya, megide ndị ọzọ na maka ọdịmma onwe anyị. N'emeghi ka ndi okpukpere chi, ndi mmadu na ndi mmadu na ndi mmadu na ndi mmadu na-agbasi obi, agha ga-esi ike karia.
Ogologo oge gara aga, okpukpe abụwo ihe ziri ezi maka agha, bụ nke e lụrụ maka chi tupu e merie ha maka ndị Phara, ndị eze, na ndị eze ukwu. Ọ bụrụ na Barbara Ehrenreich nwere ya n'akwụkwọ ya bụ Blood Rites: Origins na History of the Passions of War, ndị mbụ bu ụzọ gaa agha bụ agha megide ọdụm, agụ owuru, na ndị ọzọ na-eri anụ ọjọọ nke ndị mmadụ .16 N'eziokwu, anụ ọhịa ndị ahụ nwere ike ịbụ ihe omuma ihe nke e ji kee chi di iche iche-na aha ndi mmadu a na-edeghi aha (dika, "Predator"). "Onyinye kasịnụ" nke agha nwere ike ịbụ ihe jikọrọ ya na omume mmadụ dị ka ọ dị tupu agha, dịka anyị maara ha, bịara. Mmetụta (ọ bụghị n'ụkpụrụ ma ọ bụ rụzuru, ma ụfọdụ mmetụta) nke okpukpe na agha nwere ike ịdị otú ahụ, ma ọ bụrụ na ọ bụghị otu, n'ihi na omume abụọ ahụ nwere akụkọ ihe mere eme na-emekarị, ọ dịkwabeghị anya.
Agha agha na agha ndị agha obodo na ọtụtụ agha ndị ọzọ enweela nkwado okpukpe. Ndị America lụrụ agha agha maka ọtụtụ ọgbọ tupu agha ahụ maka nnwere onwe site na England. Captain John Underhill na 1637 kọwara aka agha ya dị egwu megide Pequot:
Captaine Mason na-abanye na Wigwam, wepụta ọkụ ọkụ, mgbe hee merụsịrị ọtụtụ n'ime ụlọ ahụ; mgbe ahụ, ọ gbara ọkụ na Westside… m selfe mụbara ọkụ na nsọtụ Ndịda na onye nkuzi nke ntụ ntụ, ọkụ nke nzukọ abụọ ahụ n'etiti Fort wusiri ike nke ukwuu, ma gbaa ihe niile ọkụ na nkeji ọkara; ọtụtụ ndị enyi na-atụ anya udo achọghị ịpụta, ma lụọ ọgụ n'ụzọ kpụ ọkụ n'ọnụ… ka a na-agba ha ọkụ ma na-ere ọkụ… wee laa n'iyi n'ike…. Ọtụtụ gbara ọkụ na Fort, ma ndị nwoke, ndị nwanyị, na ụmụaka. 17
Nke a Underhill na-akọwa dịka agha dị nsọ: "Ọ dị Onyenwe anyị ụtọ imere ndị ya nsogbu na ahụhụ, ka O wee nwee ike igosi ha ebere, ma gosipụta amara amara ya nye onwe ha." 18
Mkpụrụ obi na-apụta mkpụrụ obi nke aka ya, ndị nke Onyenwe anyị bụ ndị na-acha ọcha. Ndị Amụma nke America nwere ike ịbụ ndị nwere obi ike ma nwee obi ike, ma a maghị ha dịka ndị mmadụ zuru oke. N'ihe dị ka afọ abụọ na ọkara, ọtụtụ ndị America amalitelarị inwe ọganihu dị mma karị, ọtụtụ ndị enweghị. President William McKinley lere Filipin anya dịka ọ dị mkpa ka ndị agha na-arụ ọrụ maka ọdịmma ha.
Site na nke aka ya, McKinley na 1899 gwara otu nzukọ nke Methodist na ọ chọghị Philippines, na "mgbe ha bịakwutere anyị, dịka onyinye si n'aka chi, amaghị m ihe m ga-eme ha." McKinley kwuru na ya kpeela ekpere wee nata ihe ọmụma na-esonụ. Ọ ga - abụ "ụjọ na nkwarụ" iji nyeghachi Filipinia Spain, "azụmahịa ọjọọ" iji nye ha Germany ma ọ bụ France, ma kwuo na ha ga - eme ka "ndị ọchịchị na ndị na - eme ihe ọjọọ" hapụ Filipinos Philippines. Ya mere, site na nduzi Chineke, McKinley hụrụ na ya enweghị oke nhọrọ: "Ọ dịghị ihe ọ bụla fọdụrụ anyị ka anyị mee ma ọ bụrụ na anyị ewere ha nile, na ịkụziri Filipinos, na ịwelite elu ma na-emewanye ihe na Christianize ha." McKinley nọ na-atụ aro imepe obodo mba nke nwere mahadum karịa Harvard na Christianize ọnụ ọgụgụ nke ndị Roman Katọlik .19
O doro anya na ọtụtụ ndị nnọchianya Methodist jụrụ Macinley amamihe. Dị ka Harold Lasswell kwuru na 1927, "A na-atụkwasị chọọchị dị iche iche anya iji gọzie agha a na-ewu ewu, na iji hụ ohere maka mmeri nke ụdị nsọpụrụ Chineke ọ bụla ha na-ahọrọ imekwu." Ihe niile dị mkpa, Lasswell kwuru, bụ inweta "ndị ụkọchukwu maara ihe" iji kwadoo agha ahụ, "obere ọkụ ga-enwu kwa mgbe." Ndị nkwusa mgbasa ozi na United States n'oge Agha Ụwa Mbụ gosiputara Jizọs na-eyi khaki na ịhụ ụgbọ mgbọ. Lasswell bi na agha a lụrụ agha megide ndị Germany, ndị mmadụ na-esite n'otu okpukpe dịka ndị America .20 Lee ka ọ ga - esi dị mfe iji okpukpe na agha megide ndị Alakụba na narị afọ 21st. Karim Karim, bụ prọfesọ nọ na Carleton University nke Journalism na Nkwurịta Okwu, dere, sị:
Ihe oyiyi nke ihe ojoo nke 'Bad Muslim' nke ihe omuma abiawo uru nye ndi ochichi mba di iche iche imegide ala ndi ala Ala ala. Ọ bụrụ na echiche ọha mmadụ na mba ha nwere ike kwenyesie ike na ndị Alakụba bụ ndị obi ọjọọ ma na-eme ihe ike, mgbe ahụ, igbu ha ma bibie ihe onwunwe ha yiri ka ọ nabatara .20
N'ezie, n'ezie, ọ dịghị onye okpukpe kwadoro na-ebuso ha agha, ndị isi oche US anaghịzi ekwupụta ya. Ma mgbasa ozi ndị Kraịst bụ ndị nkịtị na US agha, ya mere bụ asị nke ndị Alakụba. Ndị agha ekwuola na Freedom Foundation Religious Freedom na mgbe ha na-achọ ndụmọdụ ahụike uche, ha ezigara ndị ụkọchukwu kama ha agbaziri ha ka ha nọrọ 'n'ọgbọ agha' iji 'gbuo ndị Alakụba maka Kraịst.' 22
A pụrụ iji okpukpe mee ka nkwenye na ihe ị na-eme dị mma ọbụlagodi ma ọ bụrụ na o nweghị uche gị. Onye ka elu na-aghọta ya, ọbụlagodi ma ọ bụrụ na ịghị. Okpukpe nwere ike inye ndụ mgbe ị nwụsịrị na nkwenye na ị na-egbu ma na-egbu ọnwụ maka ihe kachasị mma. Ma okpukpere chi abughi nani otu ndi mmadu nwere ike iji kwalite agha. Ihe ọ bụla dị iche iche nke omenala ma ọ bụ asụsụ ga-eme, na ike nke ịkpa ókè agbụrụ iji kwado ụdị omume kacha njọ nke mmadụ. Senator Albert J. Beveridge (R-IN) kwuru na otu Senate bu ezi nduzi Chineke maka agha na Philippines:
Chineke adịghị akwadebe ndị mmadụ na-asụ Bekee na ndị Teutonic maka otu puku afọ maka ihe ọ bụla ma ọ bụ naanị ihe efu na ntụgharị uche nke onwe onye na mmasị onwe onye. Ee e! O meela ka anyị bụrụ ndị isi nhazi nke ụwa iji mee ka usoro ebe ọgba aghara na-achị .23
Agha ụwa abụọ a na Europe, mgbe agha n'etiti mba dị iche iche na-eche na ọ bụ "ọcha," gụnyere ịkpa ókè agbụrụ n'akụkụ niile. Akwụkwọ akụkọ French bụ La Croix na August 15, 1914, mere ememe "oge ochie nke ndị Gaul, ndị Rom, na ndị France na-ebili n'ime anyị," ma kwupụta na "a ghaghị ịchacha ndị Germany site n'aka ekpe nke Rhine. A ghaghị ịghaghachi ọtụtụ ìgwè ndị a n'ime ala ha. Gauls nke France na Belgium ga-emerịrị onye ahụ mwakpo ahụ ka ọ bụrụ otu ihe, otu ugboro. Agha agbụrụ ahụ na-egosi. "24
Afọ atọ ka e mesịrị, ọ bụ United States 'ka ọ ga-atụfu uche ya. Na December 7, 1917, onye nnọchiteanya Walter Chandler (D-TN) kwupụtara n'ala ụlọ ahụ:
E kwuwo na ọ bụrụ na ị ga-enyocha ọbara nke onye Juu n'okpuru microscope, ị ga-ahụ Talmud na Old Bible na-ese n'elu mmiri na ụfọdụ. Ọ bụrụ n’inyocha ọbara onye nnọchi anya German ma ọ bụ Teuton ị ga-ahụ egbe egbe na akịrịkọ shells na bọmbụ na-esegharị n’ime ọbara…. Alụ ọgụ ha ruo mgbe ị bibiri ụyọkọ niile. 25
Ụdị echiche a na-enye aka ọ bụghị nanị na iwepụ akwụkwọ ego ndị agha na-etinye n'aka ego nke ndị òtù Congress, kamakwa ikwe ka ndị na-eto eto zigara agha ka ha gbuo. Dịka anyị ga-ahụ na isi nke 5, igbu egbu anaghị adị mfe. N'ihe dị ka pasent 98, ndị mmadụ na-achọsi ike ka ha gbuo ndị ọzọ. N'oge na-adịbeghị anya, otu onye na-agwọ ọrịa uche malitere usoro iji mee ka United States na-akwadebe ndị na-egbu ọchụ ka ha gbuo. Ọ na-agụnye usoro, "iji mee ka ndị ikom chee echiche banyere ndị iro ha ga-eche ihu dịka ụdị ndụ dị ala (na fim) ndị na-achọghị ịkpọpụta onye iro dị ka ihe na-erughị mmadụ: enweghị nzuzu nke omenala obodo a na-akwa emo, dị ka ndị na-emebi iwu ọjọọ. "26
Ọ dịkarịrị mfe ka onye agha United States gbuo mmadụ karịa mmadụ, dịka ọ dịịrị ndị Nazi mfe igbu Untermenschen karịa ezigbo mmadụ. William Halsey, bụ onye nyere ndị agha United States agha na South Pacific n'oge Agha Ụwa nke Abụọ, chere banyere ozi ya dị ka "Kwụsị Japs, gbuo Japs, gbuo ndị Japs," ma kwe nkwa na mgbe agha ahụ gafere, asụsụ Japanese ekwuru na hell.27
Ọ bụrụ na agha gbanwere dịka ụzọ maka ndị gburu anụ ọhịa buru ibu ka ha jiri aka ha gbuo ndị ọzọ dịka anụmanụ ndị ahụ nwụrụ, dịka Ehrenreich si akọọ, ya na ịkpa ókè agbụrụ na ọdịiche dị iche n'etiti ndị otu dị ogologo. Ma, mba bụ ihe kachasị ọhụrụ, nke dị ike, na nke dị omimi nke mgbagwoju anya na-emetụta agha, na nke ahụ n'onwe ya toro site na agha. Mgbe ndị okenye nke oge ochie ga-anwụ n'ihi otuto nke aka ha, ndị ikom na ndị inyom nke oge a ga-anwụ maka otu mpempe akwụkwọ na-achagharị agbagọ na ọ dịghị echebara ha ihe ọ bụla. Ụbọchị mgbe United States kwusịrị agha na Spain na 1898, obodo mbụ (New York) gafere iwu nke chọrọ ka ụmụ akwụkwọ na-ekele ọkọlọtọ US. Ndị ọzọ ga-agbaso. Ịhụ mba n'anya bụ okpukpe ọhụrụ.28
Samuel Johnson na-ekwu na ịhụ mba n'anya bụ ebe mgbaba ikpeazụ nke onye na-ama jijiji, ebe ndị ọzọ na-atụ aro na, kama nke ahụ, ọ bụ nke mbụ. Mgbe a bịara n'ịkpali mmetụta uche nke agha, ọ bụrụ na esemokwu ndị ọzọ adaala, ọ bụ mgbe nile ka onye iro ahụ esighị na mba anyị ma kelee ọkọlọtọ anyị. Mgbe United States na-agha ụgha nke ukwuu na Vietnam, ọ bụ naanị mmadụ abụọ na-ekpe ikpe maka mkpebi Gulf of Tonkin. Otu n'ime ha abụọ, Wayne Morse (D-OR) gwara ndị nnọchiteanya ndị ọzọ na Pentagon gwara ya na ebubo ebubo nke North Vietnamese kpaliri. Dịka a ga-atụle n'isiokwu 2, ozi Morse ziri ezi. A ga-ewe iwe ọ bụla. Ma, dị ka anyị ga-ahụ, ọgụ ahụ n'onwe ya bụ akụkọ ifo. Ndị ọrụ Morse adịghị emegide ya na ihe kpatara ya na o mehiere, Otú ọ dị. Kama nke ahụ, otu onye omeiwu gwara ya, sị, "Hell, Wayne, ị gaghị enwe ike ịlụso onyeisi oche ọgụ ma ọ bụrụ na ogwe niile na-egwu egwu, anyị ga-aga mgbakọ mba. Onye ọ bụla [President] Lyndon [Johnson] chọrọ bụ otu akwụkwọ na-agwa ya na anyị mere nke ọma n'ebe ahụ, anyị na-akwado ya. "29
Ka agha na-eri ruo ọtụtụ afọ, na-ebibi na ọtụtụ nde ndụ, ndị isi na Kọmitii Mmekọahụ na-ekwu na nzuzo na nchegbu ha bụ na a ghagha ụgha ha. N'agbanyeghị nke ahụ, ha kpebiri ịgbachi nkịtị, edeghị akụkọ banyere ụfọdụ n'ime nzukọ ndị ahụ ruo mgbe 2010.30 Na-egosi na ọkọlọtọ na-awagharị n'ime afọ niile.
Agha dị mma maka ịhụ mba n'anya dị ka ịhụ mba n'anya bụ maka agha. Mgbe Agha Ụwa Mbụ malitere, ọtụtụ ndị na-elekọta mmadụ nọ na Yurop gbakọtara na ọkọlọtọ mba ha dị iche iche ma gbaghaa mgba ha maka ọrụ na-arụ ọrụ n'ụwa niile .31 Taa, ọ dịghị ihe na-eme ka mmegide America megide usoro mba dị iche iche nke ọchịchị dị ka US mmasị maka agha na nkwụsi ike na ndị agha US adịghị n'okpuru ikike ọ bụla karịa Washington, DC
Na-adịbeghị anya Isiokwu:
