Site Stephen Zunes, Films For Action
KWES ATR AT n'oge ọ bụla ọzọ n'akụkọ ihe mere eme, a pụrụ ịme okwu siri ike na ihe omume, ọrụ bara uru na agha adịghịzi mkpa. Ọchịchị na-enweghị isi ekwesịghị ịbụ nrọ nke ndị na-eme ihe ike na ndị na-eche echiche. O di anyi aka.
Nanị imegide agha na ịdekọ ihe ọjọọ ọ na-akpata agaghị ezu. Anyị ga-enwe ike ịmepụta ihe ndị ọzọ ị ga-ekwenye n'ekwenye, karịsịa n'ihe gbasara mgbalị iji kwado agha maka ihe kpatara ya, dịka ịchichi ọchịchị aka na ọrụ, na-agbachitere onwe ya, na ichebe ndị na-egbu egbu na mgbuchapụ.
Ufodu di iche iche nwere mmeghari aka ndi agha na-acho agha. Ọbụna ụfọdụ echedịla na ha na-etinye aka na mgbochi ndị agha a na aha ọganihu nke ọchịchị onye kwuo uche ya. Otú ọ dị, e nwere ndị ọzọ, ụzọ dị irè isi weta ọchịchị aka ike.
Ọ bụghị ndị ụkọchukwu ndị agha nke New People's Army bụ ndị wetara ọchịchị aka ike Marcos na-akwado na Filipinz. Ọ bụ ndị nọn na-ekpe ekpere roarya n'ihu ndị uwe ojii, na ọtụtụ nde ndị ọzọ na-emeghị ngosi na-abụghị ndị na-eme ka Manila dị elu karị.
Ọ bụghị izu iri na otu nke bọmbụ na-eme ka onye ndú Serbia slobodan Milosevic, bụ "onye na-egbu mmiri nke ndị Balkans", merie. Ọ bụ òtù na-eguzogide nduzi - nke ụmụ akwụkwọ na-eto eto na-eduzi bụ ndị ọgbọ ha ji chụọ àjà n'ọtụtụ agha nke agha agha megide ndị agbata obi Mba Yugoslav - nke ahụ nwere ike ịhazi otu akụkụ buru ibu nke ndị mmadụ ka ha bilie megide ntuli aka ohi.
Ọ bụghị ogwe aka nke National Congress Congress nke wetara ọchịchị ka ukwuu na South Africa. Ọ bụ ndị ọrụ, ụmụ akwụkwọ, na ndị bi n'ime obodo, bụ ndị - site n'iji mgbu, boycotts, mmepụta nke ụlọ ọrụ ndị ọzọ, na mmegide ndị ọzọ - mere ka ọ ghara ikwe omume maka usoro nke apartheid.
Ọ bụghị NATO nke mere ka ọchịchị ndị Kọmunist dị n'Ebe Ọwụwa Anyanwụ Europe ma ọ bụ tọhapụ mba ndị Baltic si n'aka Soviet. Ọ bụ ndị na-arụ ọrụ na Poland, ndị na-aga chọọchị East Germany, ndị Estonian folksingers, ndị ọkà mmụta Czech, na ọtụtụ nde ụmụ amaala ndị chere ihu na tankị ahụ na aka ha aka ma gharakwa ịghọta na ndị ọchịchị Kọmunist.
N'otu aka ahụ, ndị ọchịchị aka ike dị ka Jean-Claude Duvalier na Haiti, Augusto Pinochet na Chile, Eze Gyanendra na Nepal, General Suharto na Indonesia, Zine El Abidine Ben Ali nke Tunisia, na ndị ọchịchị aka ike sitere na Bolivia ruo Benin na Madagascar ruo Maldives kwadaa mgbe ọ bịara doo anya na ha enweghị ike n'agbanyeghị nnukwu nkwụsi ike na enweghị njikọ.
Omume na-adịghị eme ihe ngosi egosiwo nke ọma
Akụkọ ihe mere eme egosila na, n'ọtụtụ ọnọdụ, mmemme na-emeghị nke ọma nwere ike ịdị irè karịa ọgụ ndị agha. Nnyocha a na-ebipụta Freedom House n'oge na-adịbeghị anya gosipụtara na, nke ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ iri asaa mba ndị gbanwere ikike ọchịchị dị iche iche nke ọchịchị onye kwuo uche ya n'ime iri afọ atọ na ise gara aga, ọ bụ nanị obere ndị nta mere ya site na ịlụ agha nke sitere n'okpuru ma ọ bụ mgbanwe sitere na n'elu. O siri ike na ochichi onye kwuo uche ọ bụla sitere na mwakpo mba ọzọ. N'ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ ụzọ atọ n'ime mgbanwe, mgbanwe gbanyere mkpọrọgwụ na òtù ndị ọchịchị na-ahụ maka ọrụ ọha na eze na-arụ ọrụ ndị na-adịghị eme.
N'otu aka ahụ, na akwụkwọ a kwadoro nke ọma Ihe kpatara arụ ọrụ agha, ndị edemede Erica Chenoweth na Maria Stephan (bụ ndị na-eme nchọpụta, ndị na-enyocha usoro nyocha nke a na-ahụ anya) kwenyere na ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ 350 bụ isi na-akwado nkwado onwe onye na ọchịchị onye kwuo uche na narị afọ gara aga, ọ bụ nanị 26 pasent nke oge ahụ, ebe ọ bụ na mkpọsa ndị na-abụghị ndị ọrụ nwere nkwụsị nke 53 nke ihe ịga nke ọma. N'otu aka ahụ, ha achọpụtala na ọgụ ndị agha na-aga nke ọma na-ewe ihe dị ka afọ asatọ, ebe ọ bụ na ọganihu a na-ejighị n'aka na-ewe ihe dịka afọ abụọ.
Omume na-emeghị ihe arụ abụwokwa ngwá ọrụ dị ike n'ịghagharị coups d'état. Na Germany na 1923, na Bolivia na 1979, na Argentina na 1986, na Haiti na 1990, na Russia na 1991, na Venezuela na 2002, agbapụ agbapụ mgbe ndị nyocha ahụ ghọtara, mgbe ndị mmadụ rutere n'okporo ámá, ịchịkwa ahụ ụlọ isi na ụlọ ọrụ apụtaghị na ha nwere ike.
Nguzogide na-abụghị ndị na-akwadoghị ọrụ ndị agha mba ọzọ. N'oge mbụ Palestian intifada na 1980s, ọtụtụ n'ime ndị a na-achịkwa nke ọma ghọrọ ndị na-achịkwa onwe ha site na oke nkwado na mmepụta nke ụlọ ọrụ ndị ọzọ, na-amanye Israel ka ha mee ka ikike nke Palestine Authority na nchịkwa onwe onye maka ọtụtụ n'ime obodo ukwu akụkụ nke West Bank. Nguzogide na-enweghị isi na Western Sahara bibiri na Morocco na-enye usoro ntinye aka nke - ebe ọ bụ na ọrụ Morocco na-adabere na ya inye ndị Saịra ikike ha maka mkpebi onwe ha - ọ dịkarịa ala na-ekweta na ókèala ahụ abụghị akụkụ ọzọ nke Morocco.
Na afọ ikpeazụ nke ọrụ Germany na Denmark na Norway n'oge Agha Ụwa, ndị Nazi adịghịzi achịkwa ndị mmadụ. Lithuania, Latvia, na Estonia wepụtara onwe ha site na Soviet na-arụ ọrụ site na nguzogide na-enweghị isi tupu oge USSR dara. Na Lebanon, mba nke agha meriri ruo ọtụtụ iri afọ, afọ iri atọ nke ọchịchị Siria jedebere site na nnukwu ọgba aghara na 2005. N'afọ gara aga, Mariupol ghọrọ obodo kachasị mkpa ka ndị agha Russia kwadoro na-achịkwa ndị agha Ukraine, ọ bụghị site na ndị agha Ukraine na-egbu ndị agha na bọmbụ, ma mgbe ọtụtụ puku ndị na-arụ ọrụ ígwè na-agagharị n'udo n'ime akụkụ ndị dị na mpaghara obodo ya ma chụpụ ha ndị na-ekewapụ onwe ha.
Ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ mmegharị niile nke ndị a na-emegiderịta onwe ha. Gini ma oburu na, karia itinye otutu ijeri maka ndi agha - ndi ochichi ga achikota ndi mmadu n'ime oke ogugu obodo? Gọọmentị na - eme ka atụmatụ mmefu ego ha dị ọcha dị ka ụzọ isi gbochie mwakpo mba ọzọ. Ma ndị agha nke ihe ka n'ọnụ ọgụgụ ná mba ụwa (nke dị obere), nwere ike ime ntakịrị iji gbochie onye agha dị ike. Nnukwu ndị na-eguzogide obodo nwere ike ịbụ ụzọ doro anya nke iguzogide inweta ihe site n'aka onye agbata obi dị ike karị site na enweghị nkwado na nkwarụ.
Enweghi ike imegide ndị na-eme ihe nkiri na-adabereghị na ndị na-eme ihe nkiri obodo. Ndi nguzogide ndi mmadu nwere ike ime ka ha bara uru n'iso ndi na-eme ihe n'emeghi eme ihe, karia n'agbanyeghi ihe ndi n'egwuregwu ndi agha, ndi agha, ndi na-eyi egwu, na ndi na-achoghi banyere nkwado ndi mmadu ma o bu ndi mba ozo? Ọbụna n'okwu nke ihe a pụrụ ịkọwa dịka "ndị ọchịchị," anyị ahụwo ihe ịga nke ọma dịka Liberia na Sierra Leone, bụ ebe ndị isi na-eduga ndị inyom na-eme ihe dị mkpa n'inweta udo. Na Colombia, ugwu Guatemalan, na Niger Delta, e nweela mmeri ndị na-enweghị isi megide ndị agha nchebe obodo na òtù ndị agha dị iche iche na-ahụ egwu, na-enye echiche nke ihe ga-ekwe omume ma ọ bụrụ na e jiri usoro ndị ahụ mee ihe n'ụzọ zuru ezu n'ụzọ.
Ihe omumu nke akwukwo nso weghachite okwu banyere Militarism
Kedu maka ikpe nke mkpagbu mmezi na njedebe na mgbukpọ, nke ejiworo dị ka ihe ngọpụ maka ọrụ a na-akpọ ọrụ iji chebe? N'ụzọ na-adọrọ mmasị, data ahụike na-egosi na a na-akpọ ọrụ enyemaka ndị mmadụ, na nkezi, enwekwu ọnụ ọgụgụ nke igbu, ma ọ dịkarịa ala n'oge dị nkenke, dị ka ndị na-eme ihe ike na-eche na ọ dịghị ihe ha ga-efunahụ ma ndị mmegide a na-ahụ anya na-ahụ onwe ha ka ha nwere ego na-enweghị ohere na ọ dịghị mkpa imebi. Na, ọbụna n'ogologo oge, enyemaka mba ọzọ adịghị ebelata igbu ọchụ ọ gwụla ma ọ bụ n'ezie na-anọpụ iche, nke dịkarịsịrị na ikpe ahụ.
Mee ka 1999 NATO rụọ ọrụ na Kosovo: ọ bụ ezie na agha Serbian na-emegide agha megide Kosovar agha bụ n'ezie obi ọjọọ, akwacha agbụrụ agbụrụ - mgbe Serb chụpụrụ ọtụtụ narị puku ndị agbụrụ Albanian - bịara naanị mgbe NATO nyere iwu maka Òtù maka Nchedo na Imekọ Ihe Ọnụ na Europe iji wepụ ndị nlekota ya ma malite bọmbụ. Okwu nke nkwekọrịta nkwekọrịta nke kwụsịrị agha otu iri na otu na iri na iri na asaa bụ nke kachasị mma n'etiti ihe ndị mbụ NATO chọrọ na nzukọ Rambouillet tupu agha ahụ na onye na-akwado ndị omeiwu Serbia, na-ajụ ajụjụ banyere ma enwere ike ikwekọrịta na-enweghị izu iri na otu nke bọmbụ. NATO chere na bọmbụ ahụ ga-amanye Milosevic site na ike, mana o wusiri ya ike n'oge mbụ ka ndị Serbs jikọtara gburugburu ọkọlọtọ ahụ ka a na-egbu mba ha. Ndi na-eto eto Serbs nke Otpor, ndi na-amu akwukwo nke mere ka ndi mmadu mechie Milosevic, leghaara ochichi ahu anya na nsogbu nke Kosovo, ma ha megidere bọmbụ ahụ ma mata na ọ kwadoro ha. N'ụzọ dị iche, ha na-ekwu na ọ bụrụ na ha na akụkụ nkuzi nke òtù Kosovar Albanian enweta nkwado sitere na West n'oge gara aga n'ime afọ iri, a gaara egbochi agha ahụ.
Otú ọ dị, ozi ọma ahụ bụ na ndị ụwa anaghị echere mgbanwe n'usoro iwu gọọmentị ha. Site na mba ndị dara ogbenye n'Africa ruo mba ndị bara ọgaranya nke Eastern Europe; site na ọchịchị ndị Kọmunist gaa ọchịchị aka ike; site n'ofe ọdịbendị, ugwu, na ihe omuma nke ideo, ndị ọchịchị na ndị na-aga n'ihu na-aghọta ikike nke nkwekọrịta na-enweghị isi na-eme ka ndị onwe ha pụọ na mmegbu na ihe ịma aka. Nke a abughi, n'ọtụtụ ọnọdụ, site na itinye aka n'omume ma ọ bụ nke ime mmụọ maka enweghị ike, kama ọ bụ naanị na ọ na-arụ ọrụ.
Ànyị nwere ike iji obi ike kwuo na ọ dịghị mgbe a ga-eme ka ndị agha ghara ịbụ ndị ezi omume? Na e nwere mgbe niile ihe ndị ọzọ na-abụghị ndị ọzọ? Ee e, mana anyi na-abia nso.
Ihe bụ isi bụ na ọdịnala ọdịnala nke militarism na-esiwanye ike ma chebe. N'agbanyeghi ma onye ma ọ bụ na-anabataghị pacifism dị ka ụkpụrụ onwe onye, anyị nwere ike ịba uru karị na nkwado anyị maka steeti ụgbọ elu ma ọ bụrụ na anyị ghọtara ma dị njikere ịkwado ndị ọzọ dị iche iche maka agha, dịka atụmatụ mmemme na-adịghị.
