Gini mere usoro nchebe zuru oke nke uwa bu ihe choro ma choro?

Mgbe etiti mba dị iche iche malitere ịmalite na ụwa oge ochie, ha nwetara nsogbu anyị malitere ịme. Ọ bụrụ na otu mba nke udo dị iche iche na-eche ihu na agha, agha agha na-eme ihe ike, ha nwere nanị nhọrọ atọ: dobe onwe ha, gbalaa, ma ọ bụ ṅomie ọnọdụ agha ahụ ma nwee olileanya inweta mmeri. N'ụzọ dị otú a, mba ndị mba ọzọ ghọrọ ndị agha na-agbakwa ụba, ha anọgidewokwa na-anọgide. Ụmụ mmadụ na-ekpuchi onwe ya n'ime oghere ígwè nke agha. Esemokwu malitere ịmalite. Agha bu nchikota a kwadoro ma kwadoo n'etiti otu nke na ebute otutu ndi mmadu. Agha na-apụtakwa, dịka onye edemede John Horgan dere, militarism, omenala agha, usuu ndị agha, ogwe aka, ọrụ, atumatu, atụmatụ, okwu nduhie, ajọ mbunobi, ihe ndị na-eme ka ndị mmadụ na-alụ ọgụ abụghị nanị na o kwere omume kamakwa1.

N'ịgbanwe ọdịdị agha, agha adịghị agwụ na njedebe. Otu nwere ike ikwu okwu banyere agha ndị agha, ebe agha agha, ọrụ ndị na-eyi ọha egwu, mmebi iwu ụmụ mmadụ na ụdị ndị ọzọ nke ime ihe ike na-enweghị isi na-ewere ọnọdụ2. Ndị na-abụghị ndị na-eme ihe nkiri na-arụ ọrụ dị mkpa n'agha, nke na-ejikarị ụdị nke a na-akpọ agha aghara aghara.3

Ọ bụ ezie na agha na-akpata ihe omume obodo, ha anaghị 'agbapụta' ozugbo. Ha bụ ihe a na-apụghị izere ezere nke usoro mmekọrịta ọha na eze maka ijikwa esemokwu mba na agha obodo, usoro agha. Ihe kpatara agha n'ozuzu bụ Agha Agha nke na-akwadebe ụwa n'ọdịnihu maka agha kpọmkwem.

Ọrụ agha n'ebe ọ bụla na-eme ka egwu nke agha rụọ ọrụ n'ebe niile.
Jim Haber (Otu onye World Beyond War)

Usoro Agha na-adabere na akụkụ nke nkwenkwe na ụkpụrụ ndị gbara ọkpụrụkpụ nke dị ogologo oge nke na a na-ewere eziokwu ha na ọrụ ha n'emeghị ihe ọ bụla, ha na-agakwa ọtụtụ na-enweghị nkwenye, ọ bụ ezie na ha bụ ụgha.4 N'etiti otu agha Agha Ụwa bụ:

• Agha bụ ihe a na-apụghị izere ezere; anyị na-enwe ya mgbe niile.
• Agha bụ "ọdịdị mmadụ."
• Agha dị mkpa.
• Agha bara uru.
• Ụwa bụ "ebe dị ize ndụ."
• Ụwa bụ ihe egwuregwu efu (Ihe ị nwere enweghị m ike ịnwe na nke ọzọ, otu onye ga-achịkwa ya, mee ka anyị karịa "ha.")
• Anyị nwere "ndị iro".

Anyị aghaghị ịhapụ echiche efu, dịka ọmụmaatụ, agha ga-adị, na anyị nwere ike ịnọgide na-ebu agha ma na-adị ndụ, nakwa na anyị bụ ndị dị iche iche na ndị anaghị ejikọta.
Robert Dodge (Board Member, Nuklia Age Peace Foundation)

Agha Agha na-agụnyekwa ụlọ ọrụ na ngwá ọrụ ngwá agha. Ọ na-agbanye mkpọrọgwụ n'ime ọha mmadụ na akụkụ dịgasị iche iche na-eri nri n'etiti onwe ha ka o wee sie ike. Dịka ọmụmaatụ, mba ole na ole bara ọgaranya na-emepụta ọtụtụ ngwá agha ndị agha ụwa, ma kwenye na ha na-ekere òkè na agha na-adabere na mmebi nke ngwá agha ha rere ma ọ bụ nye mba na ndị ogbenye dara ogbenye.5

A na-ahazi agha dị iche iche, ndị agha nke agha ndị agha kwadebere ogologo oge tupu Agha Ụwa nke na-eme ka ọha mmadụ niile nwee mgbakọ. Dịka ọmụmaatụ, na United States (ihe atụ siri ike nke onye so na onye agha), ọ bụghị nanị na ụlọ ọrụ agha na-adị ka alaka ụlọ ọrụ gọọmenti ebe onyeisi obodo bụkwa onyeisi ndị agha, ndị agha n'onwe ya (Agha , Navy, Air Force, Marine Corps, Guard Coast) na CIA, NSA, Homeland Security, na ọtụtụ War Colleges, ma agha na-ewuru n'ime akụ na ụba, na-eme omenala n'ụlọ akwụkwọ na okpukpe, omenala na-eme n'ezinụlọ , na-asọpụrụ n'egwuregwu, na-eme ka egwuregwu na fim, ndị mgbasaozi na-agbanyekwa ya. Ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ ebe ọ bụla a na-amụta ihe ọzọ.

Otu obere ihe atụ nke naanị otu ogidi nke militarism omenala bụ ndị agha na-anakọta. Mba dị iche iche na-agbasi mbọ ike ịchọta ndị na-eto eto na ndị agha, na-akpọ ya "Ọrụ." Ndị na-amụrụ ọrụ na-agbasi mbọ ike ka "Ọrụ" ahụ dị mma, na-enye ego na ịkụzi akwụkwọ ma na-egosipụta ya dị ka ihe na-akpali akpali na ịhụnanya. Ọ dịghị mgbe e gosipụtara ala ndị dị ala. Ịdebe akwụkwọ akụkọ anaghị egosi ndị na-adịghị ike na ndị agha nwụrụ anwụ ma ọ bụ obodo nta na ndị nwụrụ anwụ.

Na United States, alaka ụlọ ọrụ nke ndị ahịa na ndị na-eme nnyocha na-ahụ maka otu nnukwu ụgbọ oloko ndị na-adọkpụ na-adọkpụ na-eme ka agha dị elu ma bụrụ ndị e bu n'uche maka ịbanye na "siri ike ịbanye n'ụlọ akwụkwọ dị elu." Ndị agha ahụ gụnyere " Agha Adventure Semi "," American Soldier Semi "na ndị ọzọ.6 Ụmụ akwụkwọ nwere ike igwuri egwu na ịlụ agha ọgụ ma ọ bụ na-efe Apache na-awakpo helikopta na inye ihe ndị agha maka foto foto ma na-enweta pitch iji sonyere. Ụgbọala ahụ na-aga 230 ụbọchị kwa afọ. Ekwesiri ibu agha aghaghi aghaghi ime ihe obula ma mebie ya. Onye nnochite anya ndi nnochite anya Nina Berman ji ike dee akwukwo mgbasa ozi nke US Pentagon na ndi America na-agbasaghi mgbasa ozi TV na ndi mmadu na-abia n'egwuregwu niile.7

Ọ bụ ezie na a na-ebukarị agha ma ọ bụ na-aga n'ihu na-enweghị ọtụtụ nkwado ọha na eze, agha na-ebute akụkụ ụfọdụ site n'echiche dị mfe. Gọọmentị enweela ihe ịga nke ọma n'ịkwado onwe ha na ọtụtụ ndị mmadụ na e nwere naanị azịza abụọ maka mwakpo: nyefee ma ọ bụ ịlụ ọgụ - nke "nnukwu anụ ọhịa ndị ahụ" na-achị ma ọ bụ ịtụ bọmbụ na Stone Age. Ha na-ekwukarị "Munich Analogy," mgbe na 1938 ndị Britain jiri nzuzu nyefee Hitler na mgbe emesịrị, ụwa lụsoro ndị Nazi agha. Ihe ọ pụtara bụ na ọ bụrụ na ndị Briten “guzo ọtọ” n’ebe Hitler nọ, ọ gaara ala azụ ma a gaghị enwe Agha Worldwa nke Abụọ. Na 1939 Hitler wakporo Poland na ndị Britain họọrọ ịlụ ọgụ. Ọtụtụ iri nde mmadụ nwụrụ.8 Agha "Agha Nzuzo" na-ekpo ọkụ bụ nke na-agba ọsọ agha nuklia. N'ụzọ dị mwute, na 21st narị afọ, ọ bịara doo anya na ịlụ agha adịghị eme udo, dị ka okwu nke abụọ Gulf Wars, agha Afghan na agha Syria / ISIS pụtara n'ụzọ doro anya. Anyị abanyela na steeti. Kristin Christman, na "Paradigm For Peace," na-atụ aro site na ịkọwa ihe ọzọ, nsogbu mmezi nsogbu nke ọgba aghara ụwa:

Anyị agaghị agba ụgbọ ala iji mee ya. Ọ bụrụ na ihe na-ezighị ezi na ya, anyị ga-achọpụta usoro nke anaghị arụ ọrụ na ihe kpatara ya: Olee otú ọ naghị arụ ọrụ? Ọ na-agbanye obere? Ụgbọ ụkwụ ndị na-agbapụ na apịtị? Batrị ahụ ọ dị mkpa ka iweghachi? Enwere gas na ikuku na-enweta? Dịka ịgbagharị ụgbọ ala ahụ, ọbịbịa nke esemokwu na-adabere na ngwọta agha adịghị atụpụta ihe: Ọ dịghị amata ọdịiche dị n'etiti ihe kpatara ihe ike ma ghara ikwu okwu mkpali na nchebe.9

Anyị nwere ike ịkwụsị agha naanị ma ọ bụrụ na anyị gbanwee obi anyị, jụọ ajụjụ ndị dị mkpa iji nweta ihe kpatara nsogbu onye omempụ na, karịa nke niile, iji hụ ma àgwà nke otu onye bụ otu n'ime ihe kpatara ya. Dị ka ọgwụ, ịgwọ naanị mgbaàmà nke ọrịa agaghị agwọ ya. N'ikwu ya n'ụzọ ọzọ, anyị ga-echegharị tupu ịdọpụ égbè ahụ. Ụkpụrụ a maka udo bụ nke ahụ.

Usoro Agha anaghị arụ ọrụ. Ọ dịghị eweta udo, ma ọ bụ ọbụna nchebe dị ntakịrị. Ihe ọ na-eme bụ nchekasị. Ma anyị na-aga n'ihu.

Agha dị egwu; na Agha Agha onye ọ bụla kwesịrị ịkpachara anya maka onye ọ bụla ọzọ. Ụwa bụ ebe dị ize ndụ n'ihi na Agha System na-eme ya. Ọ bụ Hobbes '' agha niile megide mmadụ nile. 'Mba kwenyere na ha na-ebute atụmatụ na mba ndị ọzọ na-eyi egwu, na ụfọdụ ndị agha nwere ike iji mbibi ha mee ihe, ebe ha na-ahụghị mmejọ ha, na omume ha bụ na-emepụta omume nke ha na-atụ egwu ma na-emegide ya, ebe ndị iro na-aghọ onyinyo nke ibe ha. Ihe omuma di iche iche: agha agha Arab-Israel, agha India-Pakistan, agha agha America nke n'eme ka ndi ozo ndi ozo bia. Onye ọ bụla na-agagharị maka ebe dị elu. Onye nke ọ bụla na-eme ka onye nke ọzọ na-eme ka ọ gụwa ya ma ọ bụrụ na ọ na-eweta onyinye pụrụ iche maka mmepeanya. Tụkwasị na nke a bụ agbụrụ nke mineral, karịsịa mmanụ, ka mba dị iche iche na-agbaso ihe nlereanya akụ na ụba nke uto na njedebe na-adịghị agwụ agwụ10. Ọzọkwa, ọnọdụ a nke nchebe na-adịgide adịgide na-enye ndị ọkachamara na ndị isi oké ọchịchọ ohere ijide ikike ndọrọ ndọrọ ọchịchị site na njide egwu na-ewu ewu, ọ na-enyekwa ohere ohere dị ukwuu maka ndị na-eme ngwá ọrụ bụ ndị na-akwado ndị ndọrọ ndọrọ ọchịchị na-agbapụ ọkụ.11

Na ụzọ ndị a, Agha Agha bụ nkwụsị onwe ya, nkwado onwe onye na ime onwe ya. N'ịkwenyere na ụwa bụ ebe dị egwu, mba dị iche iche na-agbachitere onwe ha ma na-agbasi mgba ike n'ọgba aghara, si otú ahụ gosi mba ndị ọzọ na ụwa bụ ebe dị ize ndụ nakwa na ya mere ha ga-eji ngwá agha rụọ ọrụ. Ihe mgbaru ọsọ bụ itinye egwu ime ihe ike na ọnọdụ ọgba aghara na-enwe olileanya na ọ 'ga - egbochi' n'akụkụ nke ọzọ, ma nke a adịghị adabere mgbe nile, mgbe ahụ, ihe mgbaru ọsọ ahụ agaghị abụ iji zere esemokwu, kama iji merie ya. A naghị achọ ihe ndị ọzọ maka agha ndị a na-achọsi ike na echiche na enwere ike ịbụ ihe ọzọ na agha n'onwe ya ọ fọrọ nke nta ka ọ ghara ime mmadụ. Otu anaghị achọta ihe onye na-adịghị achọ.

Obughi ezu iji kpochapu otu agha ma obu usoro agha obula ma oburu na anyi choro udo. A ghaghị dochie usoro mgbagwoju anya nke Agha Agha na usoro dị iche iche maka ịchịkwa esemokwu. N'ụzọ dị mma, dị ka anyị ga-ahụ, usoro dị otú ahụ amalitelarịrị na ụwa nke dị adị n'ezie.

Usoro Agha bụ nhọrọ. Ọnụ ụzọ ámá nke ígwè ígwè bụ, n'eziokwu, meghere ma anyị nwere ike ịga ije mgbe ọ bụla anyị họọrọ.

Uru nke usoro ọzọ

Uru ndị a bụ: ọ dịghị onye ọzọ na-egbu mmadụ ma na-egbu egbu, na-enweghịzi atụ egwu, enwekwaghị iru újú site na ndị ọ hụrụ n'anya na-alụ agha, ọ bụghị ihe karịrị ijeri dollar efu na mbibi na ịkwadebe maka mbibi, enweghị mmetọ na mbibi gburugburu ebe obibi nke sitere na agha na ịkwadebe maka agha, enweghị ndị agha gbara ọsọ ndụ na ndị agha na-ebute agha, na-enweghịzi ihe mgbagha nke ọchịchị onye kwuo uche ya na nnwere onwe obodo dịka ikpoghasị ọchịchị na nzuzo na-eme ka ọdịbendị agha gharazie ime ya, ọ naghịzi enwe nkwarụ na ịnwụ site na ngwá agha ndị fọdụrụ n'oge ochie agha.

Ọnụ ọgụgụ ka ukwuu nke ndị si n'ọdịbendị nile na-ahọrọ ka ha dịrị n'udo. N'ebe kachasị dị omimi nke ịbụ anyị, ndị mmadụ na-akpọ agha asị. Ihe ọ bụla omenala anyị, anyị na-eso ọchịchọ maka ndụ ọma, nke ọtụtụ n'ime anyị na-akọwa dị ka inwe ezinụlọ, ịzụlite ụmụ na-ele ha na-eto eto ghọọ okenye okenye, na-arụ ọrụ anyị na-achọta ihe bara uru. Agha na-agwụkwa ike na ọchịchọ ndị ahụ.
Judith Hand (Onye edemede)

Ndị mmadụ na-ahọrọ udo na-adabere n'ụdị echiche ha maka ọnọdụ ọdịnihu ha na-achọ ọdịnihu na-achọsi ike. Ihe oyiyi a nwere ike ịbụ nrọ dị ka nrọ ma ọ bụ dị ka ihe mgbaru ọsọ ma ọ bụ nkwupụta ozi. Ọ bụrụ na ndị udo na-akwado ịkọwa ọdịnihu dị mma maka ndị mmadụ, ọnọdụ nke dị mma karịa ihe dị ugbu a, mgbe ahụ onyinyo a ga-abụ ihe mgbaru ọsọ nke na-achọ ma na-akpali ndị mmadụ ịchụso ya. Ọ bụghị mmadụ nile na-eduhie echiche nke udo.
Luc Reychler (Peace Scientist)

Mgbanwe nke usoro ọzọ - Agha anaghị eme udo

Emere ka Agha Ụwa Mbụ dị ka "agha nke ga-akwụsị agha," ma agha adịghị eweta udo. O nwere ike ime ka ị gbaghachị nwa oge, ọchịchọ ịbọ ọbọ, na ọsọ ọsọ ọhụrụ ruo mgbe agha ọzọ.

Agha bụ, na mbụ, olileanya na otu ga-aka mma; ọzọ na-atụ anya na onye nke ọzọ ga-aka njọ; mgbe ahụ, afọ ojuju ọ na - adịghị mma; na, n'ikpeazụ, ihe ijuanya na onye ọ bụla na-aka njọ. "
Karl Kraus (Onye edemede)

N'okwu dị iche, agha ole na ole nke agha bụ pasent 50 - ya bụ, otu akụkụ na-efunahụ. Ma n'ikwu okwu n'eziokwu, ọbụna ndị a na-akpọ mmeri na-eburu ọnwụ dị egwu.

Agha agha12

Ndị agha ahụ nwụrụ anwụ karịrị nnọọ ndị nwụrụ anwụ n'ezie. Ọ bụ ezie na e nwere esemokwu n'etiti ndị na-agbalị ịlele ọnyà ndị agha, anyị na-adọ aka ná ntị ka anyị ghara ịba ụba ọnụ ọgụgụ nke ndị mmadụ nwụnahụrụ, n'ihi na nke ahụ bụ ihe ndọpụ uche site na ụgwọ agha mmadụ na-adịte aka. Anyị na-ekwu na ọ bụ naanị ịchọta ihe banyere ndị agha na-egbuke egbuke gosipụtara ọdachi dị egwu. Usoro nyocha agha nke agha nke ọma ga-agụnye ọnwụ agha na ọnwụ. A ghaghi ichota agha ndi ozo nke agha bu ihe ndi a:

• Mbibi nke akụrụngwa

• Ngwurugwu

• Iji uranium mebiri emebi

• Ndị gbara ọsọ ndụ na ndị nọpụrụ n'ime obodo

• Ihe na-edozi ahụ

• Ọrịa

• Mmebi iwu

• igbu egbugbere ọnụ

• Ndị a raara n'ike n'ike na ụdị ndị ọzọ nke ime ihe ike

• Ikpe na-ezighị ezi

Na June 2016, Òtù Na-ahụ Maka Ndị Gbara Ọsọ (United Nations High Commission on Refugees) (UNHCR) kwuru na "agha na mkpagbu akpachapụwo ọtụtụ ndị si n'ụlọ ha karịa n'oge ọ bụla kemgbe UNHCR malitere". N'ime nde 65.3 nde mmadu bi na njedebe nke 2015.13

Naanị site na ịtụle agha ndị dị otú ahụ "redirect" dị ka ndị na-anwụ anwụ nwere ike ịkọ akụkọ banyere "agha dị ọcha," "ịgwọ ọrịa" na ọnụ ọgụgụ na-arịwanye elu nke ndị na-ebuso ndị agha agha.

Mbibi ahụ dakwasịrị ndị nkịtị bụ ihe a na-atụghị anya ya, nke a na-atụghị anya ya na nke a na-emeghị
Kathy Kelly (Onye Na-arụ Ọrụ Udo)

Ọzọkwa, na ngwụsị afọ nke iri abụọ na mmalite narị afọ nke iri abụọ na mbụ, agha adịghị ka ọ ga-agwụ, mana iji dọrọ na enweghị mkpebi ruo ọtụtụ afọ na ọbụna ọtụtụ afọ na-enweghị udo nke a na-arụzu. Agha anaghị arụ ọrụ. Ha mepụtara ala nke agha ebighi ebi, ma ọ bụ ihe ndị ọkachamara na-akpọ ugbu a. N'ime afọ 120 ikpeazụ gara aga ụwa tara ahụhụ n'ọtụtụ agha dị ka ndepụta ndị na-esonụ na-egosi:

Agha Ndị Agha Spanish, Agha Balkan, Agha Ụwa nke Abụọ, Agha Obodo Russia, Agha Obodo Spanish, Agha Ụwa nke Abụọ, Agha Korea, Agha Vietnam, agha na Central America, Agha nke Yugoslav Devolution, nke Mbụ na Agha nke abụọ Congo, Agha Iran-Iraq, agha Gulf, agha Soviet na US Afghanistan, US Iraq agha, Siria agha, na ndị ọzọ dị iche iche gụnyere Japan na China na 1937, ogologo agha obodo Colombia (biri na 2016), na agha dị na Sudan, Etiopia na Eritrea, agha Arab-Israel (usoro agha agha n'etiti Israel na ndị agha Arab dị iche iche), Pakistan na India, wdg.

Agha na-aghọwanye ihe na-emebi emebi

Ụgwọ agha na-efu oke na mmadụ, nke mmadụ na nke akụ na ụba. Ọtụtụ nde mmadụ nwụrụ n'Ogha Ụwa Mbụ, 50 ruo 100 nde na Agha Ụwa nke Abụọ. Agha ahụ malitere na 2003 gburu pasent ise nke ndị bi na Iraq. Ngwá agha nuklia nwere ike, ma ọ bụrụ na ejiri ya, njedebe mmechi ma ọ bụ ọbụna ndụ na mbara ala. Na agha nke oge a ọ bụghị nanị ndị agha na-anwụ n'ọgbọ agha ahụ. Echiche nke "agha zuru ezu" bugara ndị na-abụghị ndị agha mbibi, nke mere na taa ọtụtụ ndị nkịtị - ụmụ nwanyị, ụmụaka, ndị okenye - nwụrụ n'ọgbọ agha karịa ndị agha. Ọ aghọwo ihe a na-emekarị nke usuu ndị agha nke oge a na oké mmiri ozuzo na-asọ oyi n'obodo ukwu ebe ọtụtụ ndị nkịtị na-anwa ibi ndụ na mgbidi ahụ.

Ogologo oge a na-ele agha anya dị ka onye ọjọọ, ọ ga-enwe mmasị na ya mgbe nile. Mgbe a na-ele ya anya dị ka ihe rụrụ arụ, ọ ga-akwụsị ịdị na-ewu ewu.
Oscar Wilde (Onye edemede na ede uri)

Agha na-agbagha ma bibie ihe ndị e kere eke gburugburu ebe ọdịda anyanwụ dị. Nkwadebe maka agha na-emepụta ma na-ewepụta tiri kemịkal na-egbu egbu. Ebe kachasị na Superfund dị na United States na-arụ ọrụ agha. Ụlọ ọrụ ụlọ ọrụ nuklia dị ka Fernald dị na Ohio na Hanford na Washington State emerụla ala ma jiri mmiri ree mmiri mebiri emebi ruo ọtụtụ puku afọ. Agha agha na-akpata ọtụtụ puku kilomita ala na-abaghị uru ma dị ize ndụ n'ihi nchịkwa ala, ngwá agha uranium dara ada, na bọmbụ na-ejupụta na mmiri wee ghọọ ịba. Ngwá agha ngwá agha na-ebibi oke mmiri na oke osisi swamps. Ndị agha na-eji mmanụ buru ibu ma na-ebunye mmanụ gasị.

Na 2015, ime ihe ike na-efu ụwa $ 13.6 trillion ma ọ bụ $ 1,876 maka onye ọ bụla nọ n'ụwa. Ulo a nke Institute of Economics and Peace na ha nyere na 2016 Global Peace Index gosiri na onodu aku na uba "wepufu ego na itinye ego n'inwe udo na ime udo".14 Dị ka Mel Duncan, bụ onye na-akwado ngalaba na-ahụ maka udo na-adịghị mma, ụgwọ maka onye ọkachamara na onye na-elekọta ndị na-elekọta udo na-ejighị n'aka bụ $ 50,000 kwa afọ, ma e jiri ya tụnyere $ 1 nde ọ na-efu ndị ụtụ isi ego nke United States maka agha na Afghanistan kwa afọ.15

Ụwa na-eche nsogbu nsogbu gburugburu ebe obibi

Ụmụ mmadụ na-eche ihu na gburugburu ebe obibi gburugburu ụwa nke agha na-adọpụ anyị na nke ọ na-emewanye, gụnyere, ma ọ bụghị njedebe, mgbanwe ngbanwe ihu igwe nke ga-emebi ọrụ ubi, mee ka mmiri ozuzo na idei mmiri, mebie usoro ọrịa, bulie oké osimiri, mee ka ọtụtụ nde ndị gbara ọsọ ndụ emegharị, na imebi ọdịdị e kere eke na-eme ka e nwee mmepe obodo. Anyị ga-ebugharị ngwa ngwa na ihe onwunwe n'iyi na ịtọgbọrọ n'efu na ntụziaka maka nsogbu nsogbu ụmụ mmadụ na-eche ihu ugbu a.

Mgbanwe ihu igwe, mbibi gburugburu ebe obibi, na ụkọ ihe enyemaka bụ ihe kpatara agha na ime ihe ike. Ụfọdụ na-ekwu maka ịdaba nke ịda ogbenye, ime ihe ike, na mgbanwe ihu igwe.16 Ọ bụ ezie na anyị ekwesịghị ịhapụ ihe ndị ahụ dị ka ndị na-akpata agha, ọ dị mkpa ka a ghọta ha dị ka ndị ọzọ - ma eleghị anya na-adịwanye mkpa - ihe ndị so na mmekọrịta mmadụ na ibe ya, ndọrọ ndọrọ ọchịchị, na akụkọ ihe mere eme nke usoro agha.

Ọ dị mkpa ịkwụsị ụzọ ọjọọ a bụ nke kachasị egwu ụmụ mmadụ karịa ihe kpatara agha. Malite na agha bụ ihe ezi uche dị na ya. Ọ bụghị nanị na njedebe ndị agha na-achịkwaghị achịkwa wepụrụ ihe ndị dị oké mkpa iji kwado nsogbu ụwa. Mmetụta na-ezighị ezi nke gburugburu ebe obibi ndị agha dị oke egwu.

Jikọta akara - gosipụtara mmetụta agha na gburugburu ebe obibi

• Ụgbọelu ndị agha na-ere ihe dị ka otu ụzọ n'ụzọ anọ nke mmanụ ụgbọala jet n'ụwa.
• Ngalaba Nchekwa na-eji mmanụ ala karịa ụbọchị karịa mba Sweden.
• Ngalaba Nchedo na-ewepụta ihe nsị karịa karịa ụlọ ọrụ ụlọ ọrụ ise kachasị elu.
• Onye bombu F-16 na-erepịa ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ okpukpu abụọ n'ime mmanụ n'otu awa dịka ndị ọkwọ ụgbọala US na-ere ọkụ na-ere ọkụ otu afọ.
• Ndị agha United States na-eji mmanụ ọkụ zuru ezu n'ime otu afọ iji gbasaa usoro nhazi dum nke mba ahụ maka afọ 22.
• N'oge mgbasa ozi nke 1991 na Iraq, ndị United States ejiri ihe dịka 340 tọn missiles nwere uranium dara (DU). E nwere nnukwu ọrịa cancer, ọrịa nwa na nwa ọhụrụ na Fallujah, Iraq na mmalite 2010.17
• Otu atụmatụ agha na 2003 bụ na ụzọ abụọ n'ime ụzọ atọ nke mmanụ ụgbọala na-ere na ụgbọala ndị na-enyefe mmanụ n'ọgbọ agha.18

N'akụkọ banyere Post-2015 Development Agenda, Òtù UN High-Level Panel nke Ndị Kwesịrị Ekwesị mere ka o doo anya na azụmahịa-dị ka ọ na-emekarị abụghị nhọrọ na na ọ dị mkpa iji mgbanwe gbanwere gụnyere mgbanwe mmepe na iwuli udo maka mmadụ nile.19

Anyị enweghị ike ịga n'ihu na usoro nchịkwa agha nke dabeere na agha na ụwa nke 2050 ga-enwe nde mmadụ itoolu, ụkọ akụ na ụba na mgbanwe mgbanwe dị egwu nke ga-emebi akụnụba ụwa ma zipụ ọtụtụ nde ndị gbara ọsọ ndụ na njem . Ọ bụrụ na anyị akwụsịghị agha ma tinye uche anyị na nsogbu zuru ụwa ọnụ, ụwa anyị maara ga-agwụ na oge ọzọ ọchịchịrị Ọchịchịrị.