Na John Scales Avery, Mei 21, 2019
Ma ka lā Pōʻakahi, 13 May 2019, ka New York Times i hoʻolaha aku i kahi mea e pili ana i ka inoa "Hōʻike Kūkākūkā o White House i Iran. ma ke kaua'Echo o Iraq ". Ma waho aʻe o ka mea lawe mokulele a me nā koa koa'ē aʻe i hoʻounaʻia i ka Gulf Persian, nā manaʻo o ka hoʻounaʻana i nā pūʻali koa 120,000 US i ka'āina. He pilikia nui paha ka hoʻouka kauaʻana ma luna o Iran i kahi hōʻailona hōʻailonaʻo Gulf-of-Tonkin-like e like me nā moku moana o Saudi.
Ma ka Lāpule, 19 Mei, Donald Trump tweeted: "Inā makemakeʻo Iran e kaua,ʻo ia ka palena hopena o Iran. ʻAʻole loa e hoʻoweliweli aku i kaʻAmelika Huipūʻia! "ʻAʻoleʻo ia i wehewehe pehea a iʻole e hoʻoweliweli anaʻo Iran i ka US.
No ke aha e hopohopo ai ka hiki i kahi pūʻali koa kaua iā Iran? ʻO kēlā kaua e hoʻopau loa i ka Hikina Waena paʻa ʻole. I Pakistan, ka makemake ʻole ʻia o ke kuʻikahi US-Israel-Saudi, a me ka hoʻomanaʻo ʻana i nā hana hoʻomāinoino he nui, e alakaʻi ʻia ai paha i ke aupuni ʻoi aku ka haʻahaʻa o Pakistan, e waiho ana i nā mea kaua o Pakistan i nā lima aupuni ʻole. ʻO Russia a me Kina, nā mea pili lōʻihi o ʻIrania, i komo pū paha i loko o ka hakakā. Aia kekahi pilikia nui o ka piʻi ʻana i loko o kahi kaua nukelea piha.
He aupuni maluhiaʻo Iran, akā ua ulu pinepineʻiaʻo ia
He lāhui kahiko a nani hoʻi ʻo ʻIrani mai nā makahiki 7000 BC, i ka wā i hoʻokumu ʻia ai ke kūlanakauhale ʻo Susa. ʻO kekahi o nā kākau mua loa a mākou i ʻike ai, mai ka makahiki 3,000 BC, ua hoʻohana ʻia e ka lāhui Elamite kokoke iā Susa. ʻIke nui a moʻomeheu ka poʻe ʻInikia o kēia lā, a kaulana no ko lākou hoʻokipa, lokomaikaʻi a me ka lokomaikaʻi i nā malihini. Ma loko o nā kenekulia, ua hāʻawi nui nā Iran i ka ʻepekema, nā hana akamai a me nā palapala, a no nā makahiki he haneli ʻaʻole lākou i hoʻouka kaua i kekahi o ko lākou mau hoanoho. Eia nō naʻe, no ke kenekulia i hala, ua hōʻeha ʻia lākou i nā hoʻouka haole a me nā hana, a ʻo ka hapa nui e pili kokoke ana i ka waiwai o ka aila a me kā Gas. ʻO ka mua o kēia mau mea i hana ʻia i ka manawa 1921-1925, i ka wā i hoʻokahuli ai kahi British coup i kākoʻo i ka moʻokūʻauhau Qajar a pani ʻia e Reza Shah.
Ua hoʻomakaʻo Shahza Shah (1878-1944) i kānaʻoihana e like me Reza Khan, he luna koa. Ma muli o konaʻike kiʻekiʻe, ua wikiwikiʻo ia e lilo i kia'āina o ka Tabriz Brigade o Peresia Cossacks. Ma ka 1921,ʻo Edmond Ironside, nāna i kauoha aku i kahi poʻe koa Pelekānia o 6,000 e hakakā ana i nā Bolshevik ma ka'ākau Peresia, ua hoʻoholo i ka paʻi (i hoʻohuiʻia e Beritania) a hoʻihoʻiʻo Reza Khan iā 15,000 Cossacks i ke kapikala. Ua hoʻokahuliʻo ia i ke aupuni, a lilo i kahuna kaua. Ua kākoʻo ke aupuni Pelekāne i kēia'āpana no ka mea, ua manaʻoʻo ia he alakaʻi ikaika i loko o Iran e kū'ē i nā Bolshevik. Ma 1923, ua hoʻokahuliʻo Reza Khan i ke Kumukānāwai Qaja, a ma ka 1925 i hoʻonaniʻiaʻo ia e like me Reza Shah, e hoʻohana ana i ka inoaʻo Pahlavi.
Ua manaʻo ʻo Reza Shah he misiona kāna e hōʻano hou ai iā ʻIrana, e like me ke ʻano like me kā Kamil Ata Turk i hana hou ai iā Turkey. I loko o 16 mau makahiki o kona noho aliʻi ʻana ma ʻIrana, ua kūkulu ʻia nā ala he nui, ua kūkulu ʻia ke Alanui Alanui Trans-Iranian, ua hoʻouna ʻia ka nui o nā ʻIlani e aʻo ma ke Komohana, ua wehe ʻia ke Kulanui o Tehran, a ua lawe ʻia nā ala mua i ka ʻoihana. Eia nō naʻe, paʻakikī loa ka hana a Reza Shah i kekahi manawa.
I ka makahiki 1941, ʻoiai ʻo Kelemania i hoʻouka kaua iā Rūsia, noho paʻa ʻo ʻIrana, a i hilinaʻi iki paha i ka ʻaoʻao o Kelemania. Eia nō naʻe, ua lawa ka loiloi ʻo Reza Shah iā Hitler e hāʻawi i ka palekana i ʻIrania i nā mea mahuka mai ka Nazis. Ke makaʻu nei e loaʻa ka mana i nā Kelemania i nā māla ʻaila ʻAbadan, a makemake e hoʻohana i ke Alanui Alanui Trans-Iranian e lawe i nā lako i Rukia, ua hoʻouka kaua ʻo Pelekane iā ʻIrana mai ka hema ma ʻAukake 25, 1941. I ka manawa like, ua hoʻouka kaua kahi pūʻali Lūkia i ka ʻāina mai ka ʻākau. Ua noi ʻo Reza Shah iā Roosevelt no ke kōkua, e ʻōlelo ana i ke kūlike ʻole o ʻIraka, akā ʻaʻohe mea i loaʻa. Ma Kepakemapa 17, 1941, ua hoʻokau ʻia ʻo ia i loko o ke pio ʻana, a ua pani ʻia e kāna keiki, ʻo Prince Prince Mohammed Reza Pahlavi. Ua hoʻohiki ʻo Pelekane a me Rūsia e haʻalele iā ʻIrani ke pau ke kaua. I ke koena o ke Kaua Honua II, ʻoiai ʻo ka Shah hou ka mea i noho aliʻi ma luna o ʻIrana, ua hoʻomalu ʻia ka ʻāina e nā pūʻali koa kuʻikahi.
He manaʻo ikaikaʻo Reza Shah, a ua manaʻoʻo ia he mea pono iā ia ke hoʻolauleʻa iā Iran. Ua heleʻo ia ma kēiaʻano o ka misionari i kāna keiki,ʻo ia hoʻiʻo Shah Mohammed Reza Pahlavi. ʻO ka pilikia nui o kaʻilihune ka mea i maopopo loa, a uaʻikeʻo Reza Shah a me kāna keiki i ka loli hou o Iran ʻo ia wale nō ka mea e hoʻopau ai i kaʻilihune.
Ma ka 1951, ua liloʻo Mosisadgh Mosaddegh i Pelekikena o Iran ma o nā koho aupuni. ʻO ia mai kahiʻohana i hoʻonohonoho ponoʻia a hiki iā ia ke huli i kona mau kūpuna i ka hopena o ka moʻokūʻauhau Qaja. Ma waena o nā hana hou i hanaʻia e Mosaddegh,ʻo ia ka hoʻokumuʻana i ka Anglo-Iran Oil Nā waiwai o ka ʻoihana ma ʻIrana. Ma muli o kēia, ua hoʻohuli ka AIOC (i lilo ma hope ʻo British Petroleum), i ke aupuni Pelekane e kākoʻo i kahi kipi huna e hoʻokahuli iā Mosaddegh. Ua noi aku ka poʻe Pelekania iā Pelekikena US ʻo Eisenhower a me CIA e hui pū me M16 i ka hoʻokō ʻana i ka hoʻokahuli aupuni ʻo Mosaddegh ka mea i kū i kahi hoʻoweliweli komunista (kahi hoʻopaʻapaʻa ludicrous, ke noʻonoʻo nei i ko Mosaddegh aristocratic background). Ua ʻae ʻo Eisenhower e kōkua iā Pelekane i ka hoʻokō ʻana i ka hoʻokahuli aupuni, a ua hana ʻia ia ma 1953. No laila ua loaʻa i ka Shah ka mana piha ma luna o ʻIrani.
ʻO ka pahuhopu e hoʻohuihui i ka'Āina a me ka hoʻokauʻana i kaʻilihune, ua laweʻiaʻo ia e kahiʻoihana kapu loa a ka mea'ōpioʻo Shah, Mohammed Reza Pahlavi, aʻo ia ke kumu o kona White Revolution ma 1963, i ka manawa o ka'āina o ka poʻe nona ka'āina feudal a me ka lei ua hāʻawiʻia i nā kama'āina'āinaʻole. Eia naʻe, ua hoʻonāukiuki ka White House i ka papa'āina'āina a me nā kāhuna pule, a ua hanaʻo ia i ke kū'ē kūpono. I ke kū'ēʻana i kēia kū'ē'ē, uaʻano koʻikoʻi nā hana a Shah, e like me kona mau kūpuna. Ma muli o ka liloʻana i hanaʻia e kāna mauʻano koʻikoʻi, a no ka ikaika o kona mau hoa hakakā,ʻo Shah Mohammad Reza Pahlavi. hoʻokahuliʻia ma ke kipi Iranian o 1979. ʻO ka hoʻokahuli o 1979 i kahi i hoʻokumuʻia e ka'āpana British-American o 1953.
Hiki i kekahi ke ʻōlelo aʻe, ʻo ke komohana komohana, kahi a Shah Reza a me kāna keiki i manaʻo ai, i hana i kahi hopena anti-komohana i waena o nā mea conservative o ka hui Iranian. Ke hāʻule nei ʻo ʻIrani ma waena o ʻelua noho, ma kekahi ʻaoʻao komohana a ma ka ʻaoʻao ʻē aʻe ka moʻomeheu kuʻuna o ka ʻāina. Me he mea lā he hapalua waena ia, no ka ʻole o kekahi. ʻO ka hope loa i ka 1979 lanakila ka kahuna pule Islam a koho ʻo Iran i ka kuʻuna.
I kēia manawa, i ka 1963 ua kākoʻo malū ka US i kahi kipi pūʻali koa i ʻIraka i lawe i ka mana o Saddam Hussein's Baʻath Party. I ka 1979, i ka wā i hoʻokahuli ʻia ai ka Shah o Iran i kākoʻo ʻia, ua nānā ʻo ʻAmelika Hui Pū ʻIa i ke aupuni Shiʻite fundamentalist nāna i pani iā ia ma ke ʻano he hoʻoweliweli i nā lako aila mai Saudi Arabia. Ua ʻike ʻo Wakinekona iā Saddam Iraq ma ke ʻano he pā kaua e kūʻē i ke aupuni Shiʻite o ʻIrani i manaʻo ʻia e hoʻoweliweli nei i nā lako aila mai nā mokuʻāina ʻAmelika e like me Kuwait a me Saudi Arabia.
I ka 1980, i hoʻoikaikaʻia e hana pēlā ma keʻano o ka pauʻana o ke aupuni o Iran iā ia, ua hoʻouka kaua ke aupuni o Saddam Hussein i Iran. ʻO kēia ka hoʻomakaʻana o kahi kaua nui a koko hoʻopau i hala no nā makahikiʻewalu, a ua hoʻopaneʻe i kahi miliona miliona i nā lāhuiʻelua. Ke hoʻohana neiʻo Iraq i nā lāʻau mema a me nā kino kūpiliʻo Tabun a me Sarin e kū'ē iā Iran, me ke kū'ēʻole i ka Geneva Protocol.
ʻO nā hoʻouka kaua i kēia manawa ma luna o ʻIrani, ka mea maoli a hoʻoweliweli hoʻi, ua like kekahi ʻano me ke kaua kūʻē iā ʻIraka i hoʻouka ʻia e ʻAmelika Hui Pū ʻIa i ka makahiki 2003. I ka makahiki 2003, ua hoʻoneʻe ʻia ka hoʻouka kaua e ka hoʻoweliweli e hoʻomohala ʻia nā mea kaua nukelea, akā ʻo ka mea maoli ʻOi aku ka hana o ka motive me ka makemake e kaohi a hoʻohana i nā kumuwaiwai o ʻIraka, a me ka makaʻu nui o ka ʻIseraʻela i ka loaʻa ʻana o kahi hoalauna ikaika a ʻano ʻenemi hoʻi. Pēlā nō, hiki ke ʻike ʻia ka hegemony ma luna o nā waihona aila a me nā kinoea nui o ʻIraha ma ke ʻano he kumu nui e hoʻonāukiuki nei ʻo ʻAmelika Hui Pū ʻIa iā ʻIrana, a ua hui pū ʻia kēia me ka makaʻu o Israel e kokoke ana i kahi Iran nui a ikaika hoʻi. Ke nānā nei i ka "kūleʻa" 1953 kipi kūʻē iā Mosaddegh, Israel a me ʻAmelika Hui Pū ʻIa paha e manaʻo ka hoʻopaʻi, hoʻoweliweli, pepehi kanaka a me nā kaomi ʻē aʻe i hiki ke hoʻololi i kahi aupuni e lawe i kahi aupuni i ka mana i loko o Iran - kahi aupuni e ʻae ʻO US hegemony. Akā hiki i nā ʻōlelo hōʻeuʻeu, nā hoʻoweliweli a me nā hoʻonāukiuki ke piʻi aʻe i ke kaua piha.
ʻAʻole wau makemake e hōʻike i ka ʻae o ke aupuni teokratika o Iran i kēia manawa. Eia nō naʻe, ʻaʻole pono ka poʻe hoʻokipa, hoʻokalakupua a aloha aloha i ka poʻe Iran i nā weliweli o ke kaua. ʻAʻole kūpono lākou i ka ʻeha i kau ʻia ma luna o lākou. Eia kekahi, ʻo ka hoʻohana ʻana i ka hana ʻino e kūʻē iā Iran, he pupule a lawehala paha ia. No ke aha pupule? No ka mea ʻaʻole hiki i ka hoʻokele waiwai o kēia manawa o ka US a me ka honua ke kākoʻo i kahi hakakā nui ʻē aʻe; no ka mea, he ʻāina hoʻopilikia loa ka Hikina Waena; a no ka mea hiki ʻole ke wānana i ka nui o ke kaua a inā i hoʻomaka mua ʻia e lilo i Kaua Honua III, no ka mea he pili pili loa ʻo Iran me Rūsia a me Kina. No ke aha ka lawehala? No ka mea e hōʻeha kēlā ʻano ʻino i ka Charter UN a me nā Kumumanaʻo Nuremberg. ʻAʻohe manaʻolana iki no ka wā e hiki mai ana ke ʻole mākou e hana no kahi honua maluhia, i hoʻomalu ʻia e nā kānāwai kūwaho, ma mua o kahi honua weliweli kahi e hoʻohuli ai ka mana kolohe.
E hoʻomaopopo '
- ʻO Sir Percy Sykes, He Mōʻaukala o Peresia - puke ʻelua, MacMillan, (2).
- Paula K. Byers, Reza Shah Pahlavi, Encyclopedia of World Biography (1998).
- ʻO Roger Hoffman, Nā Origina o ka Hoʻohui Hou, International AfNānā 56 / 4, 673-7, (Keʻena Autumn 1980).
- ʻO Daniel Yergin, Ka makana:ʻO ka Epic Quest for Oil, Money and Power, ʻO Simon a me Schuster, (1991).
- A. Sampson, na wahinewahine ehiku: ka Hui Nui Oil Companies o ka Honua a me pehea i hanaʻia ai, Hodder a me Staughton, Lādana, (1988).
- ʻO James Risen, Mākaʻikaʻi o ka Moʻolelo:ʻO CIA ma Iran,ʻO New York Nā Hōʻike,ʻApelila 16, (2000).
- Mark Gasiorowski lāuaʻo Malcolm Byrne, Mohammad Mosaddegh a me ka Kū'ēʻo 1953 ma Iran, National Archive Archive, Iune 22, (2004).
- K. Roosevelt, Kōkākā:ʻO ka hakakā no ka hoʻomaluʻana iā Iran, McGraw-Hill, New York, (1979).
- E. Abrahamian, Iran Ma waena oʻelua mau Revolutions, Princeton University Pēlā, Princeton, (1982).
- ʻO Klare, nā hua kaua: ka New Landscape o Global Conflict,'Owl Books puka hou hou, New York, (2002).
- ʻO JM Blair, Ka Manaʻo o ka Hui, Hale Hōʻuku, New York, (1976).
