Nazioarteko Bakearen Buruak
19ko urriaren 2016a. Gaur egun Sirian ikusten ditugun sarraski eta gerra krimenek herritarren parte-hartze maila gorena merezi dute: su-etena lortzeko eta konponbide politiko bat lortzeko prozesu bat irekitzeko mundu osoko konpromisoa eskatzen dute. Gaia ezin da premiazkoagoa izan.
Berlingo kongresuan (urri hasieran) izandako eztabaiden ostean, IPBk bake planaren 6 elementu hauek proposatzen ditu. Ez da estrategia zehatza, baina datozen aste eta hilabeteetan nazioarteko gizarte zibilaren ekintzarako orientabidea eskaintzen du, batez ere mendebaldeko herrialdeetan gaudenoi.
1. Ez egin kalterik. Edozein gobernuk - AEBak barne, boteretsuena - benetan egiteko gai den mugak daude. Baina lurrean egindako ekintzek egoera benetan okertzen dutenean, ekintza horien erantzuna Zin Hipokratikoan oinarritu behar da: lehenik, kalterik ez egin. Horrek esan nahi du alde guztien aire erasoak geldiaraztea, pertsonen eta hirien suntsiketa geldiaraztea. Ospitaleei eta eskolak erasotzea gerra krimen bat da. Oraintxe Alepon errudun nagusiak Assad erregimena eta Errusia direla dirudi. Hala ere, AEBek eta bere aliatu batzuek zibilen aurkako aire-erasoen historia luzea dute, haien kasuan Siriako beste leku batzuetan eta Afganistanetik Libiatik Yemenera bitarteko herrialdeetan. Bonba bakoitza gehiegi da, batez ere muturreko erakundeak indartu ohi dituztelako. Gainera, ez da soilik aireko erasoen kontua. Lurreko borrokak, entrenamenduak, kanpoko indar militarren hornikuntzak ere eten behar dira.
2. Egin "botarik ez lurrean" erreal. Tropa guztiak erretiratzeko eskatzen dugu indar bereziak barne, eta atzerriko hegazkinak eta droneak Siriako aire-espaziotik kentzea ere eskatzen dugu. Dena den, ez dugu onartzen hegaldirik gabeko gune baten deialdia, Segurtasun Kontseiluko kideek aireko patruilak beharko lituzkeelako, eta horrek AEBen eta Errusiaren arteko gatazka zuzena izateko arriskua dakar. Hori bereziki arriskutsua da haien arteko tentsioak areagotzen ari diren une honetan, eta, gainera, lurrean borrokak areagotu ditzake. AEBetako tropen presentziak ISISek eta beste muturreko erakunde batzuek nahi dutena eskaintzen du: atzerriko tropak beren lurraldean, erreklutatu potentzialari herrialde musulmanetan Mendebaldeko nahastearen froga berrituak eskaintzea, baita milaka helburu berri eskaintzea ere. Hau Al-Qaedaren duela 15 urteko helburuaren berdina da, hau da, AEBk beren lurraldera tropak bidaltzera han borrokatzeko. Hori esanda, gure helburua ez da eremua Gobernuko indarrei zabalik uztea. Atzerriko indarrak kentzeko asmoa gatazka deseskalatzea eta konponbide politikorako elkarrizketak azkar irekitzea da. Honek, noski, zibilentzako arrisku-elementuren bat badu ere, baita hilketa masiboa jarraitzea ahalbidetzen duten egungo politikek ere.
3. Utzi armak bidaltzeari. IPBk uste du alde guztietatik armen enbargo osoa lortzeko urratsak eman behar direla. AEBek hornitutako siriar "moderatuak" ISISek, Al-Qaedaren Siriako frankiziak edo ez hain moderatuak diren beste miliziek gainditzen dituzte (edo haien borrokalariek 2 akatsak dituzte). Arma hauek muturrekoek edo AEBek babestutako ustez "moderatuak" diren gobernuek edo miliziek hedatzen dituzten ala ez, emaitza gero eta gehiago da zibilen aurkako indarkeria. Mendebaldeko gobernuek beren armekin eta aliatuek egindako giza eskubideen eta nazioarteko zuzenbidearen urraketak alde batera uzten dituzten praktikarekin amaitu behar dute. Orduan bakarrik izango dute Irani eta Errusiari Siriako erregimenaren armaketarekin amaitzeko eskatzeko sinesgarritasuna. AEBek, nahi izanez gero, Siriara doazen Saudi, EAE, Qatar eta beste arma bidalketak berehala geldiarazi ditzakete azken erabiltzaileen murrizketak ezarriz, etorkizuneko AEBetako armen sarbide guztiak galtzeko penaz. Egia den arren, Segurtasun Kontseiluak armen salmenta debekatzeko botoa alde batek edo besteek betoa jarriko luketela ia ziur, betearazteko bide garrantzitsu bat ireki da Armen Merkataritzaren Ituna indarrean sartzearekin batera. Gainera, aldebakarreko armak transferitzeko debekuak berehala martxan jarri ahal izango dira eta behar dira.
4. Eraiki lankidetza diplomatikoak, ez militarrak. Diplomazia erdigunera eramateko garaia da, ez ekintza militarren albo gisa soilik. Gure telebista pantailetan etengabe ikusten dugun botere handien diplomazia Siriako diplomaziarekin bat etorri behar da. Azkenean horrek esan nahi du inplikatutako guztiek mahaian egon behar dutela: Siriako erregimena; Siria barruko gizarte zibila indarkeriarik gabeko ekintzaileak, emakumeak, gazteak, barne lekualdatuak eta Siriatik ihes egitera behartutako errefuxiatuak (siriarrak, irakiarrak eta palestinarrak) barne; Siriako kurduak, kristauak, drusoak eta beste gutxiengo batzuk eta baita sunitak, xiitak eta alauitak ere; matxino armatuak; kanpoko oposizioa eta eskualdeko eta mundu mailako eragileak - AEB, Errusia, Europar Batasuna, Iran, Saudi Arabia, EAE, Qatar, Turkia, Jordania, Libano eta haratago. Ordea altua beharbada; baina epe luzera inklusioa bazterketa baino eraginkorragoa izango da. Bien bitartean, Kerryk eta Lavrovek ondo egingo lukete mahai gainean beren indar militarrak ateratzeko berehalako planak jartzea. Arma nukleardun bi erraldoien arteko tentsioak oso handiak dira dagoeneko. Siria konpontzea baliteke, agian, bakearen ikasgai bat ematen dien proiektua izan daiteke. Ez dago irtenbide militarrik. Errusiak, beste jokalariek bezala, bere interes geoestrategiko zehatzak ditu. Ondo adierazten du Mendebaldeko politikarien eta haien komunikabideen aldekoen estandar bikoitzak, zeinak agerikoak diren eskualde osoan etsaiak sustatzen dituzten ekintzak (zuzenak edo zeharkakoak) aztertzen ditugunean. Baina Errusiak ere odol zibila du eskuetan eta ezin da bakearen sustatzaile desinteresatu gisa hartu. Horregatik, estatu talde zabalago bat bildu behar da. ISIS eta Siriako gerra zibila barne hartzen dituen Nazio Batuen Erakundean irtenbide diplomatiko zabalagoak bilatzea, epe laburrean, tokiko su-etena negoziatzeko ahaleginei laguntza handiagoa ematea dakar, laguntza humanitarioa eta setiatutako eremuetatik zibilak ebakuatzea ahalbidetzeko. Behar ez dena Borondateen beste koalizio bat da; horren ordez, Berreraikuntzaren Koalizioa goiz hasi beharko genuke.
5. Presio ekonomikoa areagotu ISIS - eta gainerako talde armatu guztiengan. Estatu Islamikoa kasu berezia da eta bereziki mehatxu hilgarria da. Benetan atzera bota behar da; baina kontrako indar basatiak, orain Mosuleko mugaren aurkako erasoan ikusten dugun bezala, nekez emango du epe luzerako irtenbide egokia. Ez du arazoaren erroetara iristen eta NBEko funtzionarioen beldurrak partekatzen ditugu hondamendi humanitario handi bat eragin dezakeelako. Mendebaldeak, horren ordez, gehiago lan egin behar du ISISen finantzaketa-fluxuak estutzeko, batez ere petrolio-enpresei, eta batez ere Turkiako bitartekariei, "odol-olioa" negoziatzea eragotziz. Petrolio-kamioien konboiak bonbardatzeak ingurumenean zein giza eragin larriak ditu; eraginkorragoa izango litzateke ISIS petrolioa saltzea ezinezkoa izatea. 3 Gainera, Washingtonek bere aliatuek fakzio armatuei, Al Qaeda eta ISIS barne, babesten dieten laguntza gogortu beharko luke. Analista gehienek onartzen dute ISISen eta beste talde armatuen finantzaketaren zati handi bat Saudi Arabiatik datorrela; iturri ofizialetatik edo ez-ofizialetatik etorri, zalantzarik gabe, Erresumak bere biztanleriaren kontrol nahikoa du praktikarekin amaitzeko.
6. Errefuxiatuentzako ekarpen humanitarioak areagotzea eta birkokatzearen konpromisoak zabaltzea. Mendebaldeko potentziek izugarri handitu behar dituzte beren ekarpen humanitarioak Nazio Batuen agentziei Siriatik zein Iraketik kanpo dauden milioika errefuxiatu eta barne desplazatuentzat. Dirua ezinbestekoa da bai Sirian bai inguruko herrialdeetan. AEBek eta EBk funts garrantzitsuak hitzeman dituzte, baina zati handi bat ez dute benetan agentzien eskura jarri, eta gehiago konprometitu eta entregatu behar dira. Baina krisia ez da soilik finantzarioa. IPBk dio mendebaldeko herrialdeetako ateak askoz ere zabalago ireki beharko genituzkeela errefuxiatuei. Onartezina da Alemaniak 800,000 hartzea, beste herrialde batzuek –lehen Irakeko Gerra bultzatu zutenek barne– milaka batzuk baino ez onartzen dituzten bitartean, eta batzuek, Hungariak bezala, Europar arteko elkartasun eta partekatze kontzeptuari erabat uko egiten diote. Proposatzen dugun ekintza ez da giza elkartasun normalak eskatzen duena besterik. Gure legezko betebeharra da Errefuxiatuen Hitzarmenaren sinatzaile gisa. Egungo aldarte publikoa kontuan hartuta jarrera horren zailtasun politikoa aitortzen badugu ere, Mendebaldeko herrialde aberatsen erantzunak nahikoak dira. Neurri zehatzak har daitezke: adibidez, korridore humanitarioak ezarri behar dira (garraio antolatuarekin), gerratik ihesi doazen pertsonek beren bizitza berriro arriskuan jarri behar ez dezaten Mediterraneoan. Negua azkar dator eta hainbat heriotza tragiko gehiago ikusiko ditugu politika berri bat azkar onartzen ez bada.
ONDORIOA: Siria gogorra da. Denek daki konponbide politikoa oso zaila dela eta konpontzeko denbora luzea izango dela. Hala ere, egoera larriena denean jarraitu behar dira negoziazioak. Solaskide batzuek ekintza onartezinak egin izana ez da elkarrizketak uzteko arrazoia.
Tokiko eta eskualdeko su-etenak, etenaldi humanitarioak eta erreskate zerbitzuak biztanleria zibilarengana iristea ahalbidetzen duten beste edozein bitarteko eskatzen ditugu. Bien bitartean, funtsezko politikak berehala aldatzea eskatzen dugu, hala nola, alde guztietan armen enbargoa ezartzea eta atzerriko indarrak gudu eremutik kentzea. Era berean, Siriaren aurkako zigor guztiak berrikusteko eskatzen dugu, eta horietako batzuek biztanleria zibila zigortzeko joera dute.
Azkenik, kontinente guztietako gizarte zibileko mugimenduetako gure lankideei euren mobilizazioak mantendu eta eraikitzeko eskatzen diegu. Politikariek eta diplomatikoek jakin behar dute munduko iritziak ekintzak nahi dituela eta ez dutela onartuko sarraski ikaragarri hau gehiago luzatzea. Gerra irabaztea (edozein alde) ez da aukera orain. Axola duena amaitzea da.
Erantzun bat
Uste dut horrelako eztabaida batek funtsean zentzurik gabekoa dela aitortzen ez duenean Siriako gerra nagusiki gerra proxy bat dela. Gertaera ikaragarri honek denaren dinamika eta esanahia izugarri aldatzen ditu, batzuetan gauzei zentzu kontrakoa emanez ere. Hori ikusten dugu, adibidez, Errusiak eta Siriak AEBekin eta bere aliatuekin su-etena adosten dutenean, soilik AEBek eta aliatuek su-etena erabiltzen dutela indartzeko eta armatzeko, erasoa bikoizteko. Siria, gure munduko gerra gehienak bezala, proxy gerra bat da. Hau ez ikusiarena egiteak zure ekarpena okertu egiten du.
Bigarrenik, ez da lagungarria erasotzaile eta defendatzaileen arteko bereizketarik ez dagoela itxuratzea. Ez da etikoki zuzena eta ez da pragmatikoa ere. Nola gelditu daiteke sua suari gasolina nork botatzen duen eta sua itzaltzen saiatzen ari den antzemateari uko egiten badiozu? Nor hasi zen ez da jolastokiko umeentzako galdera bat bakarrik, liskar baten errua elkarri leporatu nahian. Ezinbesteko galdera izaten da. Kontua ez da zigortuko duen norbait bilatzea. Kontua da egoera batean agentzia ulertzen saiatzea.